Ebulfez Elçibey

Ebulfez Elçibey
2. Azerbaycan Cumhurbaşkanı
Görev süresi 16 Haziran 1992 - 24 Haziran 1993
Yerine geldiği	İsa Gamber (geçici)
Yerine gelen	Haydar Aliyev
1. Azerbaycan Halk Cephesi Partisi Genel Başkanı
Görev süresi 16 Haziran 1989 - 22 Ağustos 2000
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu.
Yerine gelen	Ali Kerimli
Azerbaycan Cumhuriyeti Millî Meclisi Ana Muhalefet Partisi Lideri
Görev süresi 18 Ekim 1991 - 18 Mayıs 1992
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu.
Yerine gelen	İtibar Mammadov
Görev süresi 24 Haziran 1993 - 12 Kasım 1995
Yerine geldiği	İtibar Mammadov
Yerine gelen	İtibar Mammadov
Görev süresi 4 Şubat 1996 - 1998
Yerine geldiği	İtibar Mammadov
Yerine gelen	İtibar Mammadov
Kişisel bilgiler
Doğum	Ebulfez Kadirgulu oğlu Aliyev 24 Haziran 1938 Keleki, Ordubad Rayonu, Nahçıvan ÖSSC, Azerbaycan SSC, SSCB
Ölüm	22 Ağustos 2000 (62 yaşında) Ankara, Türkiye
Milliyeti	Azerbaycanlı
Partisi	Azerbaycan Halk Cephesi Partisi
Evlilik(ler)	Helime Aliyeva
Çocuk(lar)	Erturgut Çilenay
Bitirdiği okul	Bakü Devlet Üniversitesi
Dini	İslam
İmzası

Ebulfez Elçibey veya Ebulfez Aliyev (Azerice: Əbülfəz Qədirqulu oğlu Əliyev (Elçibəy), 24 Haziran 1938 - 22 Ağustos 2000), akademisyen, 2. Azerbaycan cumhurbaşkanı, Azerbaycan Halk Cephesi Partisi'nin kurucusu ve ilk genel başkanı.

Hayatı

Gerçek adı Ebulfez Aliyev olan Ebulfez Elçibey Ordubad’ın Keleki köyünde doğdu. Babası aslen Güney Azerbaycan'dan olan Kadirgulu Bey ve annesi Anadolu'da doğup Keleki'ye göç etmiş Mehrinisa Hanım'dır. Babası 1943 yılında II. Dünya Savaşı'na katılmış ve bir daha kendisinden haber alınamamıştır.

Ebulfez Elçibey lise öğrenimini Nahçıvan'da almıştır. 1957-1962 yılları arasında Azerbaycan Bakü Devlet Üniversitesi Şarkşinaslık Fakültesi Arap Filolojisi Bölümü'nde öğrenim görmüş ve aynı üniversitede 1965 yılında yüksek lisans yapmıştır. Öğrencilik yıllarında Azerbaycan tarihini ve Azerbaycan devrim tarihini öğreten dernekler kurmuştur.

1963-1964 yıllarında Mısır'da tercüman olarak çalışmıştır.

1969 yılında Azerbaycan Bakü Devlet Üniversitesi'nde "Tolunoğulları Devleti (868-905)" konulu doktora tezini ünlü tarihçi Prof. Dr. Ziya Bünyadov'un danışmanlığında yazarak doktorasını tamamladı. Daha sonra bu doktora tezi kitap haline getirilerek yayına sunuldu.

1968-1975 yılları arasında Azerbaycan Bakü Devlet Üniversitesi Asya ve Afrika Tarihi Bölümü'nde öğretim görevlisi olarak çalıştı.

1970'lerde Azerbaycan'ın bağımsızlığı için çalışmalar yapan Elçibey 1975'te milliyetçilik suçundan 1,5 yıl hapis yattı.

Serbest bırakıldıktan sonra, 1977'den itibaren Azerbaycan Milli İlimler Akademisi El Yazmaları Enstitüsü'nde araştırma görevlisi olarak çalışmaya başladı ve daha sonra burada öğretim üyeliği ve Anabilim Dalı Başkanlığı gibi akademik görevlerde bulundu.

Elçibey 22 Ağustos 2000'de 62 yaşında prostat kanseri nedeniyle tedavi gördüğü Ankara'da ölmüştür.

Defin törenine sekiz yüz bin kişi katılmıştır. Dönemin Azerbaycan cumhurbaşkanı Haydar Aliyev törene katılmış, Elçibey'in cenazesi önünde baş eğmiştir. Haydar Aliyev'in salona giriş yaptığı zaman salondakiler onu "Elçibey!" sloganlarıyla karşılamışlardır.

Siyasi kariyeri

1989'da Azerbaycan Halk Cephesi'ni kurdu ve AHC başkanı seçildi. Elçibey liderliğinde AHC 1990 Azerbaycan SSC genel seçimlerine katıldı ve 45 milletvekili ile Azerbaycan SSC Yüksek Sovyetinde temsil hakkı kazandı. Yüksek Sovyet'te muhalif milletvekilleri AHC liderliğinde Bağımsız Azerbaycan Demokratik Blokunu (İttifakını) kısaca DEMBLOK'u oluşturdu. DEMBLOK'cular bağımsızlık için çalışmalar yürütmüş, ilk kez bağımsızlık için oylama düzenlemiş ve bu oylamada 47 milletvekili bağımsızlığın leyhine oy kullanmış ve tarihe istiklalci milletvekilleri olarak geçmiştir.

Ayaz Mütallibov yönetimine muhalif olan AHC 15 Mayıs Darbesini gerçekleştirerek yönetimi ele aldı. Geçici cumhurbaşkanı olan İsa Gamber 7 Haziran 1992 tarihinde 2. Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçimini düzenledi. Seçimlerde geçerli oyların %59,4 alan Elçibey 2. Azerbaycan cumhurbaşkanı seçildi ve 16 Haziran 1992 günü Azerbaycan Millî Meclisi'nde düzenlenen yemin töreninde cumhurbaşkanlığı yemini etti.

Elçibey Birinci Karabağ Savaşı'nda yanlış adımları sebebiyle cephe komutanı Suret Hüseynov'u 1993'te görevden almıştır. Fakat Rusya'nın Azerbaycan'ı terk ederken bıraktığı silahları alan Suret Hüseynov Gence'de darbe girişimini başlatmış ve tanklarını Bakü'ye yöneltmiştir. Elçibey'in istifasını talep eden Suret Hüseynov Gence Darbesinin lideri olarak cumhurbaşkanıyla görüş talep ediyordu. Elçibey yardım için dönemin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Yüksek Meclis Başkanı Haydar Aliyev'i Nahçıvan'dan Bakü'ye davet etti. Haydar Aliyev'in Bakü'ye gelip Elçibey'le görüşmesinin ardından Elçibey, iç savaşı önlemek sebebiyle 17 Haziran 1993'te gece yarısı başkent Bakü'den ayrılarak Nahçıvan'a gitti. 24 Haziran günü bir zamanlar Halk Cephesi'nin liderlerinden olan İtibar Memedov'un parlamentoya sunduğu önergeyle Elçibey'in cumhurbaşkanlığı düştü ve yetkileri iktidar boşluğunda parlamento başkanlığını üstlenen Haydar Aliyev'e devredildi. Yönetimi ele alan Aliyev, önce Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Başkanı seçildi. 30 Haziran 1993 tarihinde Suret Hüseynov'u başbakan olarak atadı. Ardından 1 Eylül 1993 tarihinde güven oylaması referandumu düzenlenmiş ve yüzde 98 oyla halkın Elçibey'i cumhurbaşkanı olarak desteklemediği açıklanmıştır. 3 Ekim 1993 tarihinde düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçiminde ise Haydar Aliyev %98,8 oyla cumhurbaşkanı seçilmiştir. 7 Ekim 1994 tarihinde Haydar Aliyev Suret Hüseynov'u görevden aldı ve Suret Hüseynov hakkında cinayet suçlaması sebebiyle hapsedilmiş, dokunulmazlığı ve Milli Kahraman unvanı elinden alınmıştır. Tüm bunlar yaşanırken Elçibey kendisinin seçildiği zamandan 5 yıl sonrasına kadar, yani 1997 tarihine kadar legal cumhurbaşkanı olduğunu ve alınan hiçbir kararı tanımadığını ilan etti.

Elçibey 4 yıl 4 aydan sonra, Ekim 1994 tarihinde Keleki'den Bakü'ye dönmüştür. Yıllardır de-jure sürdürdüğü Azerbaycan Halk Cephesi başkanlığını de-facto sürdürmüştür. Elçibey hızla siyasete geri dönmüş ve seçimlere katılma kararı almıştır. Bağımsız Azerbaycan'da düzenlenen ilk genel seçimler için partileşme süreci başladığı için Azerbaycan Halk Cephesi de partileşerek Azerbaycan Halk Cephesi Partisi'ne dönüştü. Seçimlere Elçibey liderliğinde katılan parti 3 sandalye kazanarak ana muhalefet partisine dönüştü. Elçibey 1998 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçimine katılmayı düşünse de, muhalefetin aldığı ortak kararla seçimi boykot etmiştir. 2000 Azerbaycan genel seçimleri döneminde Elçibey'in sağlığının yerinde olmaması, parti içi muhalefetin yükselmesi, partinin "klasikler" ve "reformcular" koluna bölünmesi partide karışıklıklara sebep oldu. Elçibey sağ iken hiçbir bölünmeyi desteklememiştir. Ortak liste hazırlatan Elçibey partinin her iki kanadından seçimlere adaylar çıkarılacağını açıklamıştır. 22 Ağustos 2000 tarihinde Elçibey'in vefatı üzerine düzenlenen kurultayda Ali Kerimli AHCP'nin yeni genel başkanı seçilmiş ve Elçibey'in hazırladığı ortak listeyle parti seçimlere katılarak 6 milletvekili çıkarmayı başarmıştı.

Elçibey aynı zamanda Bakü'ye döndükten sonra Bütün Azerbaycan Birliği'ni kurarak çalışmalarını Kuzey ile Güney Azerbaycan'ın birleşmesi üzerine yoğunlaştırmıştır.

İdeolojisi

Elçibey Azerbaycan'ın SSCB içinde bir sömürge olduğunu söylemiş ve ülkenin bağımsız, demokratik bir cumhuriyet olacağına inanmıştır. Sosyalizm'e karşıydı. Atatürk'ten, Gandhi'den ve Mehmed Emin Resulzade'den etkilenmiştir. Kuzey ve Güney Azerbaycan'ın mutlaka birleşmesi ve Dağıstan'a, Gürcistan'a ve Ermenistan'a verilen toprakların tekrar Azerbaycan'a geri verilmesini savunmuş ve bunu Bütün Azerbaycan kavramı etrafında fikirleştirmiştir. Elçibey Turan'ın yolunun Bütün Azerbaycan'dan geçtiğini iddia ediyordu. İran'ın Güney Azerbaycan Türklerine karşı yürüttüğü çok sert şekilde eleştirmiş ve aynı zamanda bir Türk olan İran'ın Bakü büyükelçisine Söylediklerimin tamamını sen ve senin gibi milyonlarca kardeşimin namusu için söylüyorum demişti. Elçibey'in nihai amacı Azerbaycan Cumhuriyeti, Güney Azerbaycan ve Türkiye'nin birleşerek bir federasyona dönüşmesiydi.

Kasım Azerbaycan cumhurbaşkanı olarak 1993'te Anıtkabir'i ziyaret etmiş ve Anıtkabir özel defterine şu cümleleri yazmıştır: "Ey büyük Türk'ün büyük komutanı! Seni ziyaret etmekle özüm ve milletim adına şeref duydum. Senin Askerin."

Yazdığı kitaplar

• "Tolunoğulları Devleti", İstanbul, 1997. Ebülfez Elçibey, ISBN 975-437-215-2
• "Bütöv Azərbaycan yolunda"("Bütün Azerbaycan Yolunda"), İstanbul, 1998; Bakı(Bakü), 2004
• "Müstəqillik[Bağımsızlık]: ikinci cəhd(Kısım)", Bakı(Bakü), 2001
• "Siz xalqın sevgisilə haqqa çatacaqsınız"("Siz halkın sevgisiyle hakka ulaşacaksınız"), Bakı(Bakü), 2001

Hakkında yazılan kitaplar

Türkiye Türkçesi

• "Elçibey'le 13 Saat", Turan Yayıncılık, Adalet Tahirzade, 2001, ISBN 975-7893-30-7.
• "Elçibey Dönemi Azerbaycan Dış Politikası (Haziran 1992-Haziran 1993) Bir Bağımsızlık Mücadelesinin Diplomatik Öyküsü", Asam, Nazim Cafersoy, 2001, ISBN 975-6769-25-4.
• "Elçibey", Ötüken Neşriyat, Uğur Güler, 2006, ISBN 975-437-547-X.
• "Elçibey'in Düşünceleri ve Kanun Devleti", Berikan Yayınevi, Şeyda Kemaloğlu-Muhammet Kemaloğlu, 2007, ISBN 9752671911.
• "Elçibey Azerbaycan'ın Unutulmaz Lideri", Türk Edebiyatı Vakfı, Yavuz Bülent Bakiler, 2009, ISBN 9756186428.
• "Bey", Rıhtım Yayınları, Helime Hanım Halilova, 2009, ISBN 9789944074339.
• Ebülfez Elçibey, Ötüken Neşriyat, Çilenay Samedbeyli, 2022, ISBN 978-625-408-214-6

Elçibey'in Bakü, Fahri Hiyabanı Mezarlığı'nda bulunan anıt mezarı

Azerbaycan Türkçesi

• "Əbülfəz Elçibəy: "Bu, mənim taleyimdir"", Bakı, 1992. Tərtibçilər: Becan İbrahimoğlu, Ədalət Tahirzadə
• "Deyirdim ki, bu quruluş dağılacaq", Bakı, 1992. Tərtibçi: Ədalət Tahirzadə
• "Demokratiya və azadlıq", İstanbul, 1992.
• "Azərbaycan türklərinin azadlıq elçisi Əbülfəz Əli Elçibəy", İstanbul, 1992. Kamil Vəli Nərimanoğlu
• "Elçibəy və Azərbaycan", İstanbul, 1994, Akın Səmədoğlu.
• "Əbülfəz Elçibəy. Tarixdən gələcəyə", İstanbul, 1995, Fazıl Mustafa.
• "Elçi Bəy", Bakı, 1999, Ədalət Tahirzadə.
• "Elçibəy ilə birlikdə otuz il", İstanbul, 1999, Oqtay Məmmədov.
• "Savalanda görüşənədək, Bəy!" Bakı, 2000. Tərtibçi: Ədalət Tahirzadə
• "Elçibəylə 13 saat üz-üzə", Bakı, 1999; İstanbul, 2001. Ədalət Tahirzadə
• "Prezident Elçibəy", Bakı, 2001. Ədalət Tahirzadə
• "Əbülfəz Elçibəy: Mən qurtuluşçuyam!", Bakı, 2002. Tərtibçi: Ədalət Tahirzadə
• "Elçi düşüncələri", Bakı, 2002. Tərtibçilər: Ədalət Tahirzadə, Mircəlal Yusifli
• "Qurtuluş və bütövlük yolu" (Elçibəylə 6 söhbət). Bakı, 2003. Ədalət Tahirzadə

Kaynakça

Siyasi görevi
Önce gelen: Ayaz Muttalibov	Azerbaycan Cumhurbaşkanı 1992-1993	Sonra gelen: Haydar Aliyev