Epistemolojik anarşizm
| Makale serilerinden |
 |
Epistemolojik anarşizm, Avusturyalı bilim filozofu Paul Feyerabend tarafından geliştirilen ve bilimin ilerlemesini veya bilginin büyümesini yöneten hiçbir yararlı ve istisnasız metodolojik kural olmadığını savunan bir epistemolojik teoridir. Bilimin sabit, evrensel kurallarla işleyişi fikrinin gerçekçi olmadığını, zararlı olduğunu ve bilimin kendisine zarar verdiğini savunur.[1]
Gerekçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Teori, bilimsel ilerleme paradigmasının uygulamalarıyla tutarlı, tanımlanabilir sabit bir bilimsel yöntemin olmadığı gözlemine dayanır.[2] Bu, bilimsel devrimin kahramanlarını ampirik araştırmaya dayanan titiz araştırmacılar olarak temsil etme eğiliminde olan rasyonalist ve ampirist tarihyazımının radikal bir eleştirisidir; oysa Feyerabend, Galileo'nun, örneğin, kendi öğretisini desteklemek için retorik, propaganda ve epistemolojik hilelere dayandığına karşı çıktı. Günmerkezlilik ve estetik kriterlerin, kişisel kaprislerin ve sosyal faktörlerin baskın tarih yazımlarının izin verdiğinden çok daha yaygın olduğunu belirtir.[2]
Aristotelesçi veya Newton fiziği tarafından ortaya konan ve evrenin nesnel modellerinin duruşunu üstlenenler gibi bilimsel yasaların, evrenin tamamını tanımlamada yetersiz kaldığı görülmüştür. Evrensel modellerin Aristotelesçi fiziğinden Newton fiziğinden Einstein'ın görelilik kuramına hareketi, önceki her kuramın tümüyle evrensel bir gerçeklik modeli olarak çürütüldüğü yer, epistemolojik kargaşacılık için bilimsel kuramların gerçekte olduğu gibi gerçeğe karşılık gelmediğini gösterir; kısmen kültürel tezahürler ve dolayısıyla nesnel değildir. Feyerabend, Imre Lakatos ile birlikte, bilimi nesnel zeminlerde sahte bilimden ayırmanın sınır çizme sorununun çözülemez olduğunu ve bu nedenle sabit, evrensel kurallara göre yürütülen bilim kavramı için ölümcül olduğunu iddia etti.[1]
Feyerabend, bilimin başarısının sadece kendi yöntemleriyle değil, aynı zamanda bilim dışı kaynaklardan bilgi almış olmasından kaynaklandığını da belirtmektedir. Buna karşılık, bilimin dışında hiçbir bilgi olmadığı fikri, yalnızca bilimsel kurumların rahatlığı için tarihi çarpıtan dogmatikler tarafından öne sürülen "uygun bir peri masalı" olduğunu iddia eder.[3] Örneğin, Copernicus, dünya görüşü daha önce mistik ve irrasyonel olduğu için reddedilen Pisagor'dan büyük ölçüde etkilenmiştir. Hermetik yazılar, Newton'un yanı sıra Copernicus'un eserlerinde de önemli bir rol oynamıştır.[4] İngiltere ve Güney Pasifik'teki taş gözlemevlerinde ölçülen, Taş Devri'ne kadar uzanan oldukça doğru astronomik bilgiler bulunur.[4] Mahsul rotasyonu, hibrit bitkiler, kimyasal buluşlar ve piramitlerinki gibi henüz anlaşılmayan mimari başarılar gibi modern öncesi icatlar, bilimin bilgiye ulaşmanın tek yolu olduğu fikrini tehdit eden örneklerdir.[4]
Feyerabend ayrıca bilimi, kendi felsefî ilkeleri için, özellikle de "Hukukun Tekdüzeliği" ve "Zaman ve mekan boyunca Sürecin Tekdüzeliği" kavramları için kanıta sahip olmadığı için eleştirdi. Feyerabend, "Fiziksel dünyanın birleşik bir teorisinin basitçe var olmadığını anlamalıyız," dedi; "Kısıtlı bölgelerde işleyen teorilerimiz var, onları tek bir formülde yoğunlaştırmak için tamamen biçimsel kalan girişimlerimiz var, (tüm kimyanın fiziğe indirgenebileceği iddiası gibi) birçok temelsiz iddiamız var. Uyumsuz fenomenler. birçok bilim insanının gerçekten temel bilim olarak kabul ettiği fizikte, şimdi en az üç farklı bakış açısına sahibiz."[5]
Diğer savunucular
[değiştir | kaynağı değiştir]Amerikalı yazar, filozof ve bitki bilimci Terence McKenna, Feyerabend ve Thomas Kuhn gibi filozofların hayranları arasındaydı.[6]
Feyerabend'in bir arkadaşı olan Ian Hacking, aralarında mektuplaşıyor ve karşılıklı olarak birbirlerinden alıntı yapıyorlardı. Against Method (Yönteme Karşı) kitabının son baskısının giriş bölümünü yazmış ve övgülerde bulunmuştur. Fransız filozof Jean Largeault bu eser için "Bu bir kitaptan fazlası, bir olaydır" demiştir.[7]
Imre Lakatos, Feyerabend'in de bir arkadaşıydı. İkili birbirlerine, Yöntem İçin ve Yönteme Karşı adlı bir kitapta yayınlanacak olan bilim felsefesi üzerine mektuplar yazdılar, ancak Lakatos'un ölümü bu diyalog kitabını üretme planlarını sona erdirdi.[2] Lakatos kendisini hiçbir zaman kamuoyu önünde böyle etiketlemese de Feyerabend onun bir epistemolojik anarşist olduğunu iddia etti. Feyerabend'in kendi felsefesine ve derslerinde verdiği bilgilere dayalı bir kitap yazmasını öneren ve teşvik eden kişi Lakatos'tur ve bu onun Yönteme Karşı adlı çığır açan eserine önayak olmuştur.[8]
Rus matematikçi Mişa Verbitski, entelektüel gelenekler üzerine Feyerabend'in görüşlerinin bir destekçisi olduğunu kabul etmiştir.[9]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Against Method. 3. (İngilizce). Londra: Verso. 1993. ISBN 978-0-86091-646-8.
- ^ a b c Preston, John (15 Şubat 2007). "Paul Feyerabend". Edward N. Zalta (Ed.). Stanford Felsefe Ansiklopedisi (İngilizce). 11 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2021.
- ^ Against Method. 3. Verso. 1993. s. 306. ISBN 978-0-86091-646-8.
- ^ a b c Against Method. 3. (İngilizce). Verso. 1993. ss. 306-307. ISBN 978-0-86091-646-8.
- ^ Farewell To Reason (İngilizce). Verso. 1987. s. 100. ISBN 0-86091-184-5.
- ^ The Search of the Original Tree of Knowledge (İngilizce). Sounds True, Incorporated. 1992. ISBN 1-56455-206-3.
- ^ Against Method. 4. (İngilizce). Verso. 2010. ISBN 978-1-56455-206-8.
- ^ Killing Time: The Autobiography of Paul Feyerabend (İngilizce). Chicago Üniversitesi Yaytınları. 1996. s. 139. ISBN 0-226-24532-2.
- ^ Большие данные, секс-куклы и консенсусная реальность. Беседа с математиком и радикальным интеллектуалом Мишей Вербицким 22 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Anarşist bir bilgi teorisinin ana hatları 12 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Marxists.org'dan argümanın kısa bir özeti.
Siyaset serisi | ||
| Gelenekler |  | |
| Anarşistler | Adolph Fischer (1858–1887) • Aleksandros Grigoropulos (1993–2008) • Alexander Berkman (1870–1936) • Alfredo M. Bonanno (1937– ) • Anselmo Lorenzo (1841–1914) • Auguste Vaillant (1861–1894) • Benjamin Tucker (1854–1939) • Bhagat Singh (1907–1931) • Sacco ve Vanzetti (1888–1927) • Buenaventura Durruti (1896–1936) • Carlo Cafiero (1846–1892) • Carlo Giuliani (1978–2001) • Colin Ward (1924–2010) • Daniel Guérin (1904–1988) • Dyer Lum (1839–1893) • Edward Abbey (1927–1989) • Élisée Reclus (1830–1905) • Émile Armand (1872–1963) • Emile Henry (1872–1894) • Émile Pouget (1860–1931) • Emma Goldman (1869–1940) • Errico Malatesta (1853–1932) • Ettore Aguggini (1902–1929) • Fernand Pelloutier (1867–1901) • Ferdinando Nicola Sacco (1891–1927) • Francisco Ascaso Abadía (1901–1936) • Gaetano Bresci (1869–1901) • Gün Zileli (1946– ) • Henry David Thoreau (1817–1862) • Jacques Ellul (1912–1994) • Jaroslav Hašek (1883–1923) • Johann Joseph Most(1846–1906) • John Zerzan (1943– ) • Joseph Déjacque (1821–1864) • Juan García Oliver (1901–1980) • Jules Bonnot (1876–1912) • Karim Landais (1980–2005) • Leon Czolgosz (1873–1901) • Lev Tolstoy (1828–1910) • Lucy Parsons (1853–1942) • Luigi Fabbri (1877–1935) • Luigi Galleani (1861–1931) • Lysander Spooner (1808–1887) • Marius Jacob (1879–1954) • Max Stirner (1806–1856) • Mikhail Bakunin (1814–1876) • Murray Bookchin (1921–2006) • Murray Rothbard (1926–1995) • Nestor Mahno (1888–1934) • Noam Chomsky (1928– ) • Paul Avrich (1931– 2006) • Pyotr Kropotkin (1842–1921) • Pierre-Joseph Proudhon (1809–1865) • Ravachol (1859–1892) • Sante Geronimo Caserio (1873–1894) • Sébastien Faure (1858–1942) • Ugo Fedeli (1898–1964) • Volin (1882–1945) • Voltairine de Cleyre (1866–1912) • William Godwin (1756–1836) | |
| Tarihte anarşizm | ||
| Anarşist teori | ||
| Kültür ve anarşizm | ||
| Ülkelere göre anarşizm | ||