Rusya'da anarşizm
| Makale serilerinden |
 |
Rusya'da anarşizm, dönemin II. Aleksandr reformlarına duyulan memnuniyetsizlikten doğan popülist ve nihilist hareketlerden gelişmiştir.
Kendisini ilk kez anarşist olarak tanımlayan Rus, modern anarşist hareketin I. Enternasyonal içindeki kurucu figürlerinden biri haline gelen Mihail Bakunin idi. 1872 Lahey Kongresi bağlamında, Enternasyonal'de Marksistler ile anarşistler arasındaki ayrışma yaşanırken, Rusya'daki Toprak ve Özgürlük örgütü de Kara Bölüşüm adıyla siyasi mücadeleyi savunan Marksist kanat ile Narodnaya Volya adıyla "eylem propagandası"nı benimseyen anarşist kanada bölündü. Bu ikinci kanat, II. Aleksandr Suikastını organize etti.
19. yüzyıl sonuna doğru Kara Sancak gibi açıkça anarşist gruplar ortaya çıktı ve 1905 Rus Devrimi ile 1917 Rus Devrimi'ne doğrudan katılım gösterdiler. Başlangıçta Bolşevikleri destekleseler de, Brest-Litovsk Antlaşması sonrasında onlara karşı döndüler ve Üçüncü Devrim olarak adlandırılan, sovyet demokrasisini yeniden tesis etme amaçlı bir ayaklanma başlattılar. Ancak bu girişim 1921'de Kronstadt Ayaklanmasının bastırılması ve Ukrayna Devrimci İsyancı Ordusunun yenilgisiyle sona erdi.
Anarşist hareket Sovyetler Birliği döneminde de küçük odaklar hâlinde, çoğunlukla Gulag kamplarındaki anarşist siyasi mahkûmlar arasında yaşamaya devam etti. Fakat 1930'ların sonlarına gelindiğinde eski kadrolar ya sürgüne gitmiş, ya ölmüş, ya da Büyük Temizlik sırasında ortadan kaybolmuştu. Josef Stalin’in ölümünün ardından yaşanan çeşitli ayaklanmaların gölgesinde, özgürlükçü komünizm Sovyet muhalefeti içindeki insan hakları hareketiyle yeniden şekillendi. Sovyetler Birliği’nin dağılması ile birlikte anarşist hareket tekrar kamusal alana çıktı. Günümüzde de anarşistler, Vladimir Putin yönetimine karşı muhalefet hareketinin bir parçasını oluşturmaktadır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Bakunin ve anarşistlerin sürgünü
[değiştir | kaynağı değiştir]
1848’de Paris’e dönüşünde Mihail Bakunin, Rusya’ya karşı sert bir söylev yayımladı ve bunun üzerine Fransa’dan sınır dışı edildi. 1848 Devrimleri ona demokratik ajitasyon için radikal bir siyasi kampanyaya katılma fırsatı verdi. 1849 Dresden Ayaklanması’na katılımı nedeniyle tutuklandı ve idama mahkûm edildi. Ancak bu idam cezası müebbet hapise çevrildi ve sonunda Rus yetkililere teslim edilerek hapsedildi, ardından 1857’de Doğu Sibirya’ya sürgüne gönderildi.
Bakunin, Amur bölgesine taşınma izni aldı ve burada on yıldır Doğu Sibirya’nın Valisi olan akrabası General Kont Nikolay Muravyov-Amurski ile çalışmaya başladı. Muravyov görevden alınınca Bakunin maaşını kaybetti. Muhtemelen yetkililerin göz yummasıyla kaçmayı başardı ve Japonya ile Amerika Birleşik Devletleri üzerinden İngiltere’ye ulaştı (1861). Ömrünün geri kalanını sürgünde, esas olarak İsviçre’de geçirdi.
Ocak 1869’da Sergey Neçayev, Saint Petersburg’da tutuklandığına dair sahte söylentiler yaydı ve ardından Moskova’ya gidip yurtdışına çıktı. Cenevre’de kendini Peter ve Paul Kalesi’nden kaçmış bir devrimci komitenin temsilcisi olarak tanıttı ve sürgündeki Mihail Bakunin ile arkadaşı Nikolay Ogaryov’un güvenini kazandı.
Bakunin, anarşizm teorisinin geliştirilmesinde ve anarşist hareketin yönetiminde önemli bir rol oynadı. 1870’lerin Rusya’daki “devrimci aydınlar” hareketi üzerinde derin bir etki bıraktı.
1873'te Pyotr Kropotkin tutuklandı ve hapse atıldı, fakat 1876'da kaçmayı başararak İngiltere'ye gitti. Kısa bir süre sonra İsviçre'ye geçti ve burada Jura Federasyonu'na katıldı. 1877'de Paris’e giderek orada anarşist hareketin başlamasına yardımcı oldu. 1878’de yeniden İsviçre’ye döndü ve Jura Federasyonu için Le Révolté adlı devrimci gazeteyi çıkardı; ayrıca çeşitli devrimci broşürler yayımladı.
Nihilist hareket
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Bir suikast girişiminden sonra Kont Mihail Loris-Melikov Olağanüstü Yürütme Komisyonu başkanlığına atandı ve devrimcilerle mücadele etmek için olağanüstü yetkilerle donatıldı. Loris-Melikov’un önerileri, bir tür parlamenter organın kurulmasını öngörüyordu ve İmparator II. Aleksandr da bu planlara katılıyor gibi görünüyordu; ancak bu planlar hiçbir zaman gerçekleşmedi, çünkü 13 Mart (1 Mart Eski Takvim) 1881’de II. Aleksandr suikasta uğradı: Kışlık Saray yakınlarında, Sankt-Peterburg’un merkezi caddelerinden birinde, el yapımı bombalarla ağır yaralandı ve birkaç saat sonra öldü. Suikastçılar Nikolay Kibalçic, Sofya Perovskaya, Nikolay Rısakov, Timofey Mihaylov ve Andrey Jelyabov yakalandı ve idama mahkûm edildi. Hesya Helfman ise Sibirya’ya sürgün edildi. Suikastı gerçekleştiren kişi Ignacy Hryniewiecki (İgnatiy Grinevitski) olarak tanımlandı, kendisi saldırı sırasında öldü.
Tolstoycu hareket
[değiştir | kaynağı değiştir]Her ne kadar kendini anarşist olarak adlandırmasa da Lev Tolstoy (1828–1910), sonraki yazılarında devlete direnmeyi savunan ve hem anarşizmin hem de dünya çapında pasifizmin gelişimini etkileyen bir felsefe formüle etti. Ne İnanıyorum (1884) (Rusça: В чём моя вера?) ve Hristiyanlık ve Vatanseverlik (1894) (Rusça: Христианство и патриотизм) gibi eserlerinde Tolstoy, şiddeti en büyük kötülük olarak gören bir ideolojiyi Hristiyan İncil’inden hareketle geliştirdi.[1]
Tolstoy özel mülkiyeti küçümsese de, anarşizmi esasen devletin zorlayıcı güç aygıtı olarak varlığına yönelikti; ona göre bu, tüm dini öğretilerin karşıtlığıydı. Bir defasında şöyle yazmıştı: “İnsanların şimdi ve gelecekte yapacakları yasalara önceden koşulsuz olarak boyun eğmeyi vaat eden bir kişi, bu vaatle Hristiyanlıktan vazgeçmiş olur.”[1]
1880'lerde Tolstoy'un pasifist anarşizmi Rusya'da bir takipçi kitlesi kazandı. Sonraki on yıllarda, Tolstoy'un bizzat beklemediği veya teşvik etmediği Tolstoycu hareket Rusya'ya ve diğer ülkelere yayıldı. 1874'te II. Aleksandr'ın zorunlu askerlik hizmeti uygulamasıyla birlikte savaş karşıtlığı Rusya'da özel bir anlam taşıdı. 1880'lerden 20. yüzyılın başlarına kadar giderek daha fazla genç erkek, savaşın ahlaki açıdan reddi temelinde askerlik hizmetini reddetti. Tolstoy bu kişilerden etkilendi ve sık sık onları mahkemede savunmaya katıldı.[1]
Tolstoy'un Hristiyan ahlak anlayışından etkilenen birçok kişi, Rusya'nın çeşitli bölgelerinde tarımsal komünler kurarak gelirlerini paylaştı, kendi yiyeceklerini, barınaklarını ve ürünlerini ürettiler. Tolstoy bu çabaları takdir etmekle birlikte, bazen bu grupları toplumdan izole oldukları gerekçesiyle eleştirdi.[1]
Tolstoy'un eylemleri çoğu zaman kendi ideallerinden sapmış olsa da (örneğin büyük bir malikâneye sahipti), takipçileri onun dünya barışı vizyonunu 1910'daki ölümünden sonra da sürdürmeye devam etti.[1]
Bireyci anarşizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Bireyci anarşizm, Rusya'daki üç anarşizm kategorisinden biriydi; diğerleri daha baskın olan anarşist komünizm ve anarşist sendikalizmdi.[2] Rus bireyci anarşistlerinin safları çoğunlukla aydınlar ve işçi sınıfından oluşuyordu.[2] Anarşist tarihçi Paul Avrich'e göre Moskova merkezli Aleksei Borovoi ve Lev Çernıy (Pavel Dmitriyeviç Turçaninov) bu akımın önde gelen savunucularıdır. Friedrich Nietzsche’den burjuva toplumunun kabul edilmiş siyasi, ahlaki ve kültürel değerlerinin bütünüyle yıkılmasını; Max Stirner ve Benjamin Tucker’dan ise bireyin toplumsal bağlardan tam kurtuluşunu devraldılar.[2]
Bazı Rus bireyci anarşistleri toplumsal yabancılaşmalarını şiddet ve suçla ifade ederken, bazıları avangart edebi ve sanatsal çevrelere katıldılar. Ancak çoğunluk, bireyci teorilerini derin tartışmalar ve dergilerde kitaplarla geliştiren “felsefi” anarşistler olarak kaldı.[2]
Lev Çernıy, Bolşevik Parti’nin iktidara yükselişine karşı direnişte önemli bir bireyci anarşistti. Çoğunlukla Stirner ve Tucker’ın fikirlerine bağlıydı. 1907’de yayımladığı Asosyasyonel Anarşizm adlı kitabında “bağımsız bireylerin özgür birlikteliği”ni savundu.[3] 1917’de Sibirya’dan döndüğünde Moskova işçileri arasında popüler bir hatip oldu ve Moskova Anarşist Gruplar Federasyonu sekreterliğini yaptı.[3] Çernıy, özel evlerin el konulmasını savunuyordu;[3] bu, anarşistler tarafından doğrudan burjuvazinin mülksüzleştirilmesi olarak görülüyordu. Daha sonra Moskova Komünist Partisi Komitesi’nin merkezini bombalayan gruba katılmakla suçlandı ve işkence sonucu öldüğü düşünüldü.[3]
Çernıy, Rus burjuva toplumunun değerlerini Nietzscheci bir şekilde devirmeyi savunuyordu ve Pyotr Kropotkin’in anarşist-komünist obşçina komünlerini bireyin özgürlüğüne tehdit olarak görüyordu.[4][5][6] Avrich ve Allan Antliff gibi araştırmacılar, Çernıy’nin bu toplumsal vizyonunu Stirner ve Tucker’dan büyük ölçüde etkilenmiş olarak yorumlar.[7] Çernıy, devrimci faaliyetleri nedeniyle Çarlık rejimi tarafından Sibirya’ya sürgün edildi.[8]
Diğer taraftan Aleksei Borovoi (1876?-1936),[9] Moskova Üniversitesi’nde felsefe profesörüydü, “yetkin bir hatipti ve bireyci anarşizmi sendikalizmle bağdaştırmaya çalışan çok sayıda kitap, broşür ve makale yazdı.”[3] 1918'de Ekim Devrimi'nin hemen ardından Anarşizm adlı eseriyle birlikte Anarşizm ve Hukuk adlı eserini de kaleme aldı.[3][9]
Dukhoborlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Dukhoborların kökeni 16. ve 17. yüzyıl Moskova Knezliği’ne kadar uzanır. “Ruh Güreşçileri” anlamına gelen Dukhoborlar, pasifizme ve komünal yaşam tarzına inanan, seküler devleti reddeden radikal bir Hristiyan mezhebidir. 1899'da en ateşli üçte birlik kesim (yaklaşık 7.400 kişi), Rus İmparatorluğu’ndaki baskılardan kaçarak Kanada’ya göç etti. Göçmenlerin çoğu Saskatchewan ve Britanya Kolumbiyası eyaletlerine yerleşti. Yolculuğun masrafları Dostlar Dini Cemiyeti ve Rus romancı Lev Tolstoy tarafından karşılandı. Pyotr Kropotkin, Kanada’yı Tolstoy’a güvenli bir sığınak olarak önermişti; çünkü Kanada’yı dolaşırken Mennonitlerin yaşadığı dini hoşgörüyü gözlemlemişti.
1905 Devrimi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Rus işçileri ve köylüleri arasında ciddi bir takipçi kitlesi edinen ilk anarşist gruplar, 1903’te Białystok’ta kurulan anarşist-komünist Çernoye Znamya örgütleriydi. Desteklerini çoğunlukla, Yerleşim Paleosu’nda yaşayan yoksul ve baskı altındaki Yahudi işçi sınıfından aldılar. Çernoye Znamya ilk saldırısını 1904’te gerçekleştirdi; örgütün adanmış üyelerinden Nisan Farber, Yahudilerin Kefaret Günü’nde grev kırıcı bir sanayiciyi bıçakladı. Kısa süre sonra örgüt üyeleri Sol SR’ler ve Siyonistlerle birlikte bir ormanda toplandı; toplantının sonunda yükselen “Yaşasın Sosyal Devrim” ve “Yaşasın Anarşi” sloganları polisleri bölgeye çekti. Çatışmada birçok devrimci tutuklandı veya yaralandı. İntikam için Nisan Farber bir polis karakoluna el yapımı bomba fırlattı; kendisi öldü, birçok kişiyi yaraladı. Bu olay, anarşistler için Farber'i bir “Devrimci Şehit” haline getirdi. Kanlı Pazar’ın ardından onun eylemleri diğer Çernoye Znamya üyeleri tarafından da benimsendi.
Silah temini en önemli amaç haline geldi. Polis karakolları, silah dükkânları ve cephanelikler basıldı, bombalar üretildi ve yağmalanan paralarla Viyana’dan daha fazla silah satın alındı. Białystok adeta bir savaş alanına döndü; neredeyse her gün bir anarşist saldırı ya da polis baskını yaşanıyordu. Yekaterinoslav, Odessa, Varşova ve Bakü gibi şehirlerde de silahlı çatışmalar arttı. Fabrikalar ve kapitalistlere ait konaklar dinamitlendi. İşçiler, patronlarını devirmeye ve fabrikaları kendi başlarına yönetmeye teşvik edildi. İmparatorluk genelinde köylü ayaklanmaları yaygınlaştı. Özellikle Batı sınır bölgelerindeki Polonya, Ukrayna ve Litvanya şehirleri öfke ve nefretle ayağa kalktı.
1905’in Kasım ve Aralık aylarında devrim, Varşova’daki Hotel Bristol’un ve Odessa’daki Cafe Libman’ın bombalanmasıyla kanlı bir zirveye ulaştı. Moskova’daki Aralık Ayaklanması’nın bastırılmasının ardından anarşistler kısa süreliğine geri çekildi, fakat hızla yeniden sahneye çıktılar. Küçük kasabalarda ve köylerde bile kendi anarşist savaş grupları kuruldu. Ancak devrimcilerin lehine olan rüzgâr tersine dönmeye başladı. 1907’de Çarlık İçişleri Bakanı Pyotr Stolypin yeni bir “teskin” programı başlattı. Polis daha fazla silah, emir ve takviye aldı; anarşist merkezlere hızlı ve acımasız baskınlar düzenlendi. Anarşistler sıkıyönetim mahkemelerinde yargılandı, ön soruşturma yapılmadı, kararlar iki gün içinde verildi ve cezalar anında infaz edildi. Tutuklanmaktansa intihar eden çok sayıda anarşist oldu. Yakalananlar ise genellikle idamlarından önce “Adalet ve Anarşi” üzerine ateşli konuşmalar yaptılar. Ravachol ve Émile Henry örneğinde olduğu gibi. 1909'a gelindiğinde anarşistlerin çoğu ya ölmüş, ya sürgüne gönderilmiş ya da hapisteydi. Anarşizm, Rusya'da 1917'ye kadar bir daha güçlü şekilde ortaya çıkmadı.
Şubat Devrimi
[değiştir | kaynağı değiştir]1917'de Pyotr Kropotkin, Petrograd’a döndü ve Aleksandr Kerenski’nin başındaki Rusya Geçici Hükûmeti’ne politika oluşturmasında yardımcı oldu. Ancak Bolşevikler iktidara gelince faaliyetlerini azalttı.
Şubat 1917’de Çar II. Nikolay’ın tahttan çekilmesi ve Geçici Hükûmet’in kurulmasının ardından birçok Rus anarşist, daha ileri bir devrim için Bolşeviklerle birlikte çalışmaya başladı. 1905 Devrimi’nden sonraki baskıların ardından yavaş yavaş yeniden şekillenen anarşist örgütler, 1917’de devlet gücünü sona erdirmek için yeni bir fırsat gördü.[10]
Her ne kadar bir yıl içinde Bolşevikleri sosyalist davanın “hainleri” olarak görmeye başlasalar da, şehirlerdeki anarşist gruplar başlangıçta Lenin ve yoldaşlarını kapitalist baskıya karşı müttefik olarak kabul ettiler. Lenin, Komünizm hedefine ulaşmak için geniş destek gerektiğini bildiğinden, Şubat ile Ekim devrimleri arasındaki sekiz ayda sık sık anarşist duygulara hitap etti.[11] Birçok anarşist, Lenin'in “Bütün İktidar Sovyetlere!” sloganını, merkezi otorite yükünden arınmış özerk kolektiflerce yönetilen bir Rusya ihtimali olarak yorumladı.[12] Lenin ayrıca Komünizmin zaferini, devletin “devletin sönümlenmesi” olarak tanımlıyordu.[13]
Bununla birlikte, anarşistler Bolşeviklere karşı temkinliydi. Rus anarşizminin kahramanı Mihail Bakunin, Marksizmin bilimsel ve aşırı rasyonel doğasına kuşkuyla yaklaşmıştı; o ve takipçileri daha içgüdüsel bir devrim anlayışını tercih ediyordu.[14] Bill Shatov, anarşistleri “Devrimin romantikleri” olarak tanımlamıştı.[15] Bu acelecilikleri, Temmuz Günleri sırasında ortaya çıktı; Petrograd'daki askerler, denizciler ve işçiler Petrograd Sovyeti için iktidarı ele geçirmeye kalkıştı. Olay doğrudan anarşistlerin örgütlediği bir kalkışma olmasa da, şehrin halkını harekete geçirmede anarşistler önemli rol oynadılar. Lenin ise bu ayaklanmadan hoşnut olmadı ve onları, “ben söyleyene kadar susun” diyerek uyardı.[16]
Gruplar arasındaki bazı gerilimlere rağmen anarşistler, Ekim Devrimi'ne kadar Lenin'i büyük ölçüde desteklemeye devam ettiler. Birçok anarşist Geçici Hükûmet'in devrilmesine ve darbenin örgütlenmesinden sorumlu Askerî Devrim Komitesi'ne katıldı.[17]
Ekim Devrimi
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk başta bazı anarşistlere göre devrim, uzun zamandır hayalini kurdukları devletsiz toplumu başlatabilirdi. Bu çerçevede Bolşevik–anarşist ittifakları kuruldu. Moskova'da Ekim Devrimi'nin en kritik ve tehlikeli görevleri Anarşist Alay'a verildi; eski özgürlükçülerin yönettiği bu birlik, Kremlin ve Metropol gibi noktalardaki Beyazları püskürttü. Ayrıca Kurucu Meclis'e yapılan saldırıya öncülük eden de bir anarşist denizciydi. Kısa bir süreliğine anarşistler büyük bir coşkuya kapıldılar.
Ancak Bolşevik–anarşist ilişkileri kısa sürede bozuldu. Farklı anarşist gruplar, Bolşeviklerin çoğulculukla ilgilenmediğini, tek partili merkezi bir iktidar istediğini fark etti. Bill Shatov ve Yuda Roşçin gibi bazı isimler, hayal kırıklığına rağmen Bolşeviklerle iş birliğini savundu.[15] Fakat çoğu anarşist, Bolşeviklerin sovyetleri ele geçirip Komünist denetim altına almalarıyla hızla hayal kırıklığına uğradı.
İhanet duygusu, Lenin'in Mart 1918'de Almanya ile Brest-Litovsk Antlaşması’nı imzalamasıyla doruğa ulaştı. Bolşevikler bunu devrimin ilerlemesi için zorunlu görse de anarşistler, uluslararası devrim fikrine aykırı bir ödün olarak değerlendirdi.[18] Bolşevikler, anarşistleri gerçek bir tehdit olarak görmeye başladı; soygun, el koyma ve cinayet gibi olayları anarşistlerle ilişkilendirdi. Bunun üzerine Halk Komiserleri Konseyi (Sovnarkom), anarşist grupları silahsızlandırmaya karar verdi.[19] Artan anarşist direniş ve azalan Bolşevik sabrı, 1918 baharında kesin kopuşu getirdi. Moskova ve Petrograd’da yeni kurulan Çeka, tüm anarşist örgütleri dağıtmak için gönderildi ve büyük ölçüde başarılı oldu.[20]
12 Nisan 1918 gecesi, Çeka Moskova’daki 26 anarşist merkezi bastı; bunlar arasında Anarşi Evi de vardı. Malaia Dimitrovka Caddesi’nde şiddetli çatışmalar yaşandı; yaklaşık 40 anarşist öldü veya yaralandı, 500’ü hapsedildi. Çatışmalarda bir düzine Çeka ajanı da öldürüldü. Anarşistler, Menşevikler ve Sol Sosyalist-Devrimciler ile birlikte 1918 1 Mayıs kutlamalarını boykot ettiler. Bolşeviklerin baskıları, Leontievski Şeridi Patlaması gibi suikast girişimlerini tetikledi.[21]
Bu dönemde bazı anarşist muhalifler silahlanarak küçük çaplı “Kara Muhafızlar” birlikleri kurdular ve İç Savaş sırasında Bolşevik iktidarına karşı savaştılar.[22] Ancak şehirlerdeki anarşist hareket fiilen sona erdi.
İç Savaş
[değiştir | kaynağı değiştir]
Antropolog Eric Wolf, isyan eden köylülerin “doğal” anarşistler olduğunu öne sürer.[23] Başlangıçta Bolşeviklerin toprak reformu vaatlerine olumlu yaklaşsalar da, 1918'e gelindiğinde köylüler, yeni hükûmetin giderek merkezileşmesi ve köylü nüfus üzerindeki sömürücü uygulamaları nedeniyle onlardan nefret etmeye başladı. Marksist-Leninistler hiçbir zaman köylülere büyük önem vermemişti ve Beyaz Ordu'ya karşı süren İç Savaş sırasında Kızıl Ordu, köyleri tahıl kaynağı olarak kullandı; tahılları “tahsis” adı altında, yani zorla el koyarak aldı.[24]
Hem Kızıllar hem de işgalci Beyaz ordular tarafından kötü muamele gören köylüler ve Kızıl Ordu firarileri, Kızıllara ve Beyazlara karşı direnen “Yeşil” orduları kurdu. Bu güçlerin büyük bir siyasi gündemi yoktu; çoğunlukla sadece baskının durmasını ve kendi kendilerini yönetebilmeyi istiyorlardı. Tarihçiler (özellikle de Sovyet tarihçileri) tarafından büyük ölçüde görmezden gelinmiş olsalar da, Yeşil Ordular ciddi bir güç oluşturdu ve Kızıl zaferi için büyük bir tehdit teşkil etti. Parti, İç Savaş'ın 1920'de sona erdiğini ilan etmesine rağmen, Kızıl–Yeşil savaşı bir süre daha devam etti.[24]
Kızıl Ordu generalleri, birçok bölgede köylü isyanlarının anarşist liderler ve fikirlerden yoğun şekilde etkilendiğini kaydetti.[24][25] Ukrayna'da köylü isyancılarının en ünlü lideri, anarşist general Nestor Makhno idi. Makhno başlangıçta Beyazlara karşı Kızıl Ordu ile iş birliği yaptı. Güçlerinin konuşlandığı Ukrayna bölgesinde, komünlerin üretimsel koordinasyonuna dayanan özerk bir yönetim sistemi kurdu. Anarşizm tarihçisi Peter Marshall'a göre: “Bir yıldan uzun süre boyunca anarşistler büyük bir bölgeyi kontrol etti; bu, modern tarihte büyük ölçekli anarşizmin uygulamadaki az sayıda örneğinden biridir.”[26]
Beklendiği üzere Bolşevikler, Makhno'nun özyönetim deneyini bir tehdit olarak gördü ve 1920'de Kızıl Ordu, Makhno'nun güçlerini kontrol altına almaya çalıştı. Onlar dirense de subayları (Makhno'nun kendisi hariç) 1920'nin sonuna doğru tutuklanarak idam edildi. Makhno savaşmaya devam etti, ancak ertesi yıl Paris'e sürgüne gitmek zorunda kaldı.[27]
Üçüncü Rus Devrimi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Üçüncü Rus Devrimi Girişimi olarak bilinen ayaklanma, Temmuz 1918'de Brest-Litovsk Antlaşması'nın imzalanmasını engellemek amacıyla Almanya'nın Sovyetler Birliği Büyükelçisi'nin suikastıyla başladı. Hemen ardından Moskova Kremlin'ine topçu saldırısı düzenlendi; telgraf ve telefon binaları Sol Sosyalist-Devrimciler tarafından işgal edildi ve halka Bolşevik rejimine karşı ayaklanma çağrısı yapan bildiriler yayımlandı. Moskova halkı bu çağrıya uymasa da, Güney Rusya'daki köylüler silaha sarılarak tepki verdi. Chernoe Znamia ve Beznachaly anarşist grupları, 1905'teki gibi hızla ve şiddetle ortaya çıktı. Rostov, Ekaterinoslav ve Briansk’ta anarşistler hapishaneleri basarak mahkûmları serbest bıraktı ve Bolşeviklere karşı halkı ayaklanmaya çağıran bildiriler yayımladı. Anarşist Savaş Müfrezeleri hem Beyazlara, hem Kızıllara, hem de Almanlara saldırdı. Pek çok köylü, düşmanlarına tırpan ve dirgenlerle saldırarak devrime katıldı. Bu arada Moskova’da Kazimir Kovaleviç ve Piotr Sobalev’in kurduğu Yeraltı Anarşistleri, Bolşevik saflarına sızıp beklenmedik anlarda saldırmak üzere örgütlendi. 25 Eylül 1919’da Moskova Komünist Parti Komitesi’nin merkezi bombalandı; 12 kişi öldü, 55 üye (aralarında Nikolay Buharin ve Emilian Yaroslavski de vardı) yaralandı. Başarıdan cesaret alan Yeraltı Anarşistleri, kapitalizmi ve devleti nihayet ortadan kaldıracak “dinamit çağı”nı ilan etti. Bolşevikler buna karşılık yeni bir kitlesel tutuklama dalgası başlattı; Kovaleviç ve Sobalev ilk idam edilenler oldu. Liderleri öldürülüp örgütleri dağılan kalan anarşistler, son çatışmada evlerini havaya uçurarak kendilerini de öldürdü. 1922’ye kadar çok sayıda saldırı ve suikast devam etti. Devrim esasen Sol SR’lerin girişimi olsa da, anarşistler çok daha geniş bir halk desteğine sahipti ve neredeyse tüm saldırılara katıldılar; hatta çoğunu kendi inisiyatifleriyle gerçekleştirdiler. Lev Chernyi ve Fanya Baron, Üçüncü Rus Devrimi’nin en öne çıkan anarşist figürleri oldular.
Sürgünde
[değiştir | kaynağı değiştir]
Rusya’daki anarşist hareketin bastırılmasının ardından, Emma Goldman, Alexander Berkman, Alexander Schapiro, Volin, Mark Mratchny, Grigorii Maksimov, Boris Yelensky, Senya Fleshin ve Mollie Steimer gibi çok sayıda anarşist sürgüne kaçtı. Bu kişiler, Rusya’daki anarşist siyasi mahkûmlara yardım sağlayan yardım örgütleri kurdular.[28]
.png)
Rus anarşist sürgünler için Rus Devrimi’nin deneyimi, Mihail Bakunin’in daha önceki “özgürlüksüz sosyalizm kölelik ve barbarlıktır” sözünü bütünüyle doğruladı.[29] Yurtdışındaki Rus anarşistleri, Komünist Parti'nin “yeni krallarına” açıkça saldırmaya başladılar; NEP'i kapitalizmin restorasyonu olarak eleştirdiler ve Vladimir Lenin’i İspanyol engizitörü Tomás de Torquemada, İtalyan siyaset felsefecisi Niccolò Machiavelli ve Fransız devrimci Maximilien Robespierre ile kıyasladılar. Rus devlet kapitalizminin yıkılması ve yerine işçi komiteleri ile işçi konseyleri aracılığıyla işçilerin özyönetiminin geçirilmesini savundular.[30] Ancak sürgündeki anarşistler Bolşevik hükûmetine yönelik eleştirilerinde birleşmiş olsalar da, kendi içlerindeki bölünmeler devam etti. Grigorii Maksimov, Efim Yarchuk ve Alexander Schapiro etrafındaki anarko-sendikalistler İşçilerin Yolu adlı gazeteyi çıkardı; Peter Arshinov ve Volin etrafındaki anarko-komünistler ise Anarşist Haberciyi kurdu.[31]
Anarko-sendikalistler, anarşist örgütsüzlük sorununu yeni bir uluslararası örgüt kurarak çözmeyi hedeflediler ve Aralık 1922’de Uluslararası İşçiler Birliği (IWA–AIT)’ni kurdular.[32] IWA, Rus Devrimi’ni devlet sosyalizmi inşası olarak analiz etti, kısa vadeli kazanımlar için sendikalar kurulmasını ve bunların sonunda merkezi devletleri ortadan kaldıracak genel greve hazırlık yapmasını savundu.[33] Maksimov daha sonra Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti ve burada Dünya Sanayi İşçileri’nin (IWW) Rusça yayın organı İşçinin Sesini çıkardı.[34]
Bu sırada İşçilerin Davası etrafında toplanan anarko-komünistler, platformist eğilimi geliştirmeye başladılar. Bu eğilim, Peter Arshinov ve Nestor Makhno tarafından güçlü biçimde destekleniyordu.[35] Ancak platform, Volin, Senya Fleshin ve Mollie Steimer gibi isimler tarafından otoriter bulunarak eleştirildi.[36] Arshinov ve Makhno’nun bu eleştirilere öfkeli yanıtı, Alexander Berkman ve Emma Goldman gibi diğer sürgünlerin tepkisini çekti; Berkman, Arshinov’u “Bolşevik”, Goldman ise Makhno'yu “militarist” olarak nitelendirdi.[37] Bununla birlikte, Goldman ve Berkman Fleshin ile Steimer'in aşırı hizipçiliğinden de hoşnutsuzluklarını dile getirdi.[38]
1920'lerin sonlarında bazı sürgün anarşistler Rusya'ya dönmeye karar verdi ve Sovyet hükûmetinden izin talep etti. Nikolay Buharin’in desteğiyle, Efim Yarchuk 1925’te geri dönerek Komünist Parti’ye katıldı.[39] 1930’da Arshinov da af kapsamında ülkeye döndü ve partiye katıldı; böylece Dielo Trudanın editörlüğü Grigorii Maksimov’a geçti.[40] Maksimov döneminde yayın, güçlü bir sendikalist tutum benimsedi ve diğer anarşist eğilimlere de yer vererek Rus anarşist sürgünlerin en önemli yayın organı haline geldi.[41] Maksimov, anarko-sendikalizm ile anarko-komünizm arasındaki uçurumu kapatmayı denedi ve Peter Kropotkin’in önceki çalışmalarına dayanarak her ikisini sentezlemeye çalışan bir toplumsal inanç bildirisi yayımladı. O, tarım kooperatifleri ve fabrika komiteleri kurulmasını, geçiş sürecinde çalışma saatlerinin azaltılmasını ve koşulların iyileştirilmesini önerdi; hapishanelerin refah kurumlarıyla değiştirilmesini, sürekli orduların kaldırılıp bir “halk milisi” ile değiştirilmesini, ürün dağıtımının da konut kooperatifleri ve tüketim kooperatifleri ağına devredilmesini savundu.[42] Ayrıca Komünist Enternasyonal’i reddetti ve gerçek Birinci Enternasyonal mirasçısının IWA olduğunu öne sürdü. Ona göre, “işçi sınıfının kurtuluşu, işçilerin kendi görevidir” ilkesi ihlal edildiğinde merkeziyetçilik kaçınılmaz olarak bürokrasiye yol açar; Rusya'daki olaylar da bunun kanıtıydı.[43] Sonraki yıllarında Maksimov, Sovyetler Birliği tarihi olan Giyotin İş Başındayı yayımladı ve Mihail Bakunin'in eserlerini derledi.[44]
1930'larda Rus anarşist sürgün hareketi giderek zayıfladı. Çıkardıkları dergiler seyrekleşti, eski metinlerin yeniden basımına dönüştü; etkinlikleri çoğunlukla geçmiş olayların yıldönümlerini kutlamaya indirgendi. Eleştirilerinin hedefi giderek Joseph Stalin ve Adolf Hitler oldu. İspanya Devrimi (1936) sürgün hareketini kısa süreliğine canlandırsa da, İspanya İç Savaşı’ndaki Cumhuriyetçilerin yenilgisiyle bu faaliyetler büyük ölçüde sona erdi.[45] Bu dönemde sürgündeki anarşist kuşağın yaşlı isimleri birer birer öldü: 1930’ların sonlarında Alexander Berkman ve Emma Goldman; II. Dünya Savaşı sonrasında ise Volin, Alexander Schapiro ve Grigorii Maksimov.[46] Hayatta kalan Abba Gordin, 1940’ta yayımladığı bir Marksizm eleştirisinde bunun işçilerin değil, “siyasi-ekonomik organizatörlerden oluşan ayrıcalıklı bir sınıfın ideolojisi” olduğunu savundu; Rus Devrimi'ni ise bir “yönetici devrim” olarak tanımladı. Gordin giderek milliyetçilike yöneldi, sonunda Siyonizmi benimsedi ve İsrail’e göç ederek 1964’te burada hayatını kaybetti.[47]
Sovyetler Birliği’nde
[değiştir | kaynağı değiştir]NEP Döneminde
[değiştir | kaynağı değiştir]Kronstadt Ayaklanması’nın bastırılmasının ardından, Komünist Parti’nin 10. Kongresi Yeni Ekonomi Politikası’nı (NEP) uygulamaya koydu. Bu politika savaş komünizmini sona erdirdi ve Sovyetler Birliği ekonomisini bir tür devlet kapitalizmine dönüştürdü.[48] Daha önce Bolşevik hükûmetiyle uzlaşmaya çalışan birçok “Sovyet anarşisti”, NEP'in devrimci amaçlardan bir geri adım olduğunu düşündü, hızla hayal kırıklığına uğradı ve görevlerinden istifa ederek akademik faaliyetlere yöneldi.[49]
Kongre aynı zamanda Bolşevik iktidarına karşı kalan tüm muhalefeti de bastırdı, parti içi hizipleri (ör. İşçi Muhalefeti) yasakladı ve anarşist ile sendikalist unsurların tasfiyesini emretti.[50] Anarşistler Çeka tarafından tutuklandı ve Devrimci Mahkeme önünde yargılandı; birçoğu sürgüne gönderildi ya da Gulag kamplarına kapatıldı.[48] Solovki çalışma kampı'ndaki anarşist siyasi tutuklular, açlık grevine giderek protesto ettiler; bazıları kendini yakma eyleminde bulundu. Bunun üzerine Solovetski Adaları'ndan alınarak Urallar ve Sibirya’daki diğer kamplara dağıtıldılar.[51] Bu dönemde anarşist hareketin eski kuşağından Peter Kropotkin, Varlam Çerkizişvili, Jan Wacław Machajski ve Apollon Karelin gibi önemli isimler hayatını kaybetti.[52]
Bununla birlikte, 1920’lerde bazı anarşist etkinliklere kısmen izin verildi. Golos Truda’ya ait kitabevi açık kaldı ve Mihail Bakunin’in toplu eserlerini yayımladı; Kropotkin Müzesi çalışmalarını sürdürdü; tanınmış anarşistlere Sacco ve Vanzetti’nin idamına karşı kamuya açık şekilde protesto izni verildi.[53] Ancak 1928’de müze yönetimi konusunda hizip çatışması çıktı ve ertesi yıl Golos Truda’nın mülkiyetindeki kuruluşlar kalıcı olarak kapatıldı.[38] Tolstoyculuk hareketi de Yaşam ve Emek Komününü Sibirya’ya taşımak zorunda kaldı; bazı üyeleri tutuklandı.[54]
Stalin Döneminde
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sovyetler Birliği’nin kuruluşundan sonra Vladimir Lenin felç geçirerek yönetimden çekildi; devletin kontrolünü Lev Kamenev, Joseph Stalin ve Grigori Zinovyev’den oluşan bir troika üstlendi. İşçi Grubu’nu oluşturan konsey komünistleri kısa süre dirense de partiden atılarak bastırıldılar.[55] Lenin’in ölümüyle birlikte parti içinde sağ kanadı Nikolay Buharin, merkezcileri Troika, solu ise Lev Troçki’nin temsil ettiği bir güç mücadelesi başladı.
Stalin, tek ülkede sosyalizm politikasını benimseyince Troika dağıldı. Kamenev ve Zinovyev solu destekleyerek Birleşik Muhalefet’i kurdu. Muhalefet parti içinde ifade özgürlüğü talep etti, NEP’in sona erdirilmesini, ekonominin hızla sanayileştirilmesini ve devlet bürokrasisinin azaltılmasını önerdi. “Anarşist-Bolşevik” Victor Serge de ülkeye dönüşünde muhalefete katıldı, fakat yenilgi öngörüsünde bulundu. Nitekim 15. Parti Kongresi'nde muhalefet yenildi; üyelerinin çoğu sürgüne gönderildi. Serge, Stalin'in yönetimini totaliter olarak nitelendirdi. Anarko-sendikalist Maksim Rayevski de muhalefetin platformunu yayımladığı için tutuklandı.[56]
Muhalefetin tasfiye edilmesinden sonra Joseph Stalin’in iktidarı tamamlandı. Stalin, NEP’ten koparak beş yıllık plan çerçevesinde hızlı sanayileşme ve zorunlu kolektivizasyon sürecini başlattı. Bu Stalinizm döneminin başlangıcı oldu. Totaliter rejimin yerleşmesiyle 1920’lerde NEP döneminde tolere edilen anarşist faaliyetler sona erdi; çok sayıda anarşist tutuklanarak Sibirya ve Orta Asya’ya sürgün edildi.[56] Tobolsk’ta sürgünde bulunan anarşist Dmitri Venediktov, “Sovyet rejimine dair söylenti yaymak” suçlamasıyla yakalanıp üç gün içinde temyiz hakkı olmaksızın idam edildi.[57]
Büyük Temizlik sırasında birçok Eski Bolşevik, Troçkist ve anarşist tutuklanarak idam edildi. Alexander Atabekian, German Askarov ve Aleksey Borovoy gibi anarşist eski kuşak üyeleri bu dönemde öldü; Aron Baron gibi isimler ise hapisten çıktıktan sonra kayboldu. Bolşeviklerle uzlaşıp geri dönen Efim Yarchuk ve Peter Arshinov da Temizlik sırasında ortadan kayboldu.[49] 1937'ye gelindiğinde Yaşam ve Emek Komünü devlet mülkiyetindeki bir kolhoza dönüştürülmüş, üyeleri tutuklanarak çalışma kampına gönderilmişti. 1938'de ise Kropotkin Müzesi'nin kalan az sayıdaki görevlisi de baskı altına alındı ve Sofya Kropotkina'nın ölümüyle müze kapandı.[58]
Ancak Temizlik sırasında anarşist eski kuşağın ortadan kaldırılmasına rağmen, sınırlı da olsa faaliyetler sürdü. Gulaglarda yeni bir anarşist kuşak ortaya çıktı; bazıları Yaroslavl’daki hücrede 15 günlük açlık grevine katıldı.[59] II. Dünya Savaşı’nın ardından Kızıl Ordu tarafından kurtarılan pek çok savaş esiri Sibirya’daki Gulag kamplarına gönderildi. Burada bazı Marksist ve anarşist tutsaklar Kuzey Rusya Demokratik Hareketi’ni kurarak 1947’de ordu tarafından bastırılan bir ayaklanma başlattılar.[60] Anarşist eğilimler Sibirya’daki pek çok kampa yayıldı ve özellikle 1953’te Joseph Stalin’in ölümü sonrası patlak veren Gulag’daki ayaklanmalara katıldılar. Norilsk ayaklanması’nda özellikle çok sayıda Ukraynalı Makhnovist aktif rol aldı.[60]
Erime Döneminde
[değiştir | kaynağı değiştir]
Stalin’in ölümünün ardından başlayan güç mücadelesi, Nikita Kruşçev’in kontrolü ele geçirmesiyle sonuçlandı. Kruşçev, reform programı çerçevesinde siyasi baskıyı ve sansürü gevşetti, milyonlarca siyasi mahkûmu Gulag’dan serbest bıraktı ve Sovyet toplumunda destalinizasyon başlattı. On yıllar sonra ilk kez kamu alanında bir muhalif protesto hareketi ortaya çıktı; Yugoslavya’daki sosyalist özyönetimden esinlenen bazı özgürlükçü komünistler, devlet karşıtı eğilimler geliştirdi ve kendilerini anarşist olarak tanımlamaya başladı.[61]
Kruşçev, yeni filizlenen anarşist hareketi bastırmaya girişti; yeni kuşaktan birçok kişi “anti-Sovyet propaganda” suçlamasıyla yeniden Gulag kamplarına gönderildi. Açıkça “anarşist” kimliği tehlikeli olduğundan bazı anarşistler kendilerini gelişen insan hakları hareketi ile ilişkilendirdi.[62] Leningrad'daki anarşistler, muhalif Yuri Galanskov'a yardım ettikleri için tutuklandı; ayrıca bir anarşist liman işçisi de meslektaşlarını kışkırtmakla suçlanarak gözaltına alındı.[60]
Durgunluk Döneminde
[değiştir | kaynağı değiştir]Durgunluk döneminde, 1978'de Leningradlı öğrencilerden oluşan bir kolektif “Sol Muhalefet” adında yeni bir grup kurdu. Özgürlükçü sosyalist Alexander Skobov'un liderliğinde şehirde bir komün kurdular; bu yer solcu Sovyet muhalifleri için buluşma mekânı oldu ve Perspektivy adlı bir dergi yayımladılar.[63] Dergi, anarşist yazarlar Mihail Bakunin, Pyotr Kropotkin ve Daniel Cohn-Bendit[64]’in yanı sıra Marksist yazarlar Lev Troçki ve Herbert Marcuse’den de yazılar yayımladı. Programlarında ortaya konan fikirler “aşırı sol” olarak tanımlandı; Sovyet devletine karşı, örgütlenme özgürlüğü ve kendi kaderini tayin hakkı lehine konumlandılar. Daha radikal üyeler, Kızıl Ordu Fraksiyonu’ndan esinlenerek silahlı mücadele ve yasadışı yöntemler çağrısı yaptı,[65] fakat liderleri Arkady Tsurkov ve Alexander Skobov şiddetsizlikten yana oldular. Tüm Birlik’ten sol muhalif grupları bir araya getirecek bir konferans planlandı; ancak ortodoks Marksist bir grubun ertelemesi ve siyasi baskılar yüzünden tamamen iptal edildi. Komün basıldı, üyeleri takip edildi ve liderleri yıllarca Gulag’a gönderildi.[63]
Komünist Parti’nin iktidarı kaybetmeye başlaması ve yükselen milliyetçilik karşısında Rus anarşistler, çözüm yolu olarak adem-i merkeziyetçilik ve federalizmi savundular. Yine Mihail Bakunin’in bölgeyi “özerk cumhuriyetlerin gevşek federasyonu” olarak örgütleme modelini önerdiler. Fakat 1991 Sovyetler Birliği darbe girişimi sırasında Anarşist-Sendikalist Konfederasyonu (KAS) üyeleri Beyaz Ev'deki barikatı savunurken, Sovyetler Birliği'nin dağılması gerçekleşti ve Rusya Federasyonu kuruldu.[64]
Rusya Federasyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüz Rusya'sındaki anarşist gruplar arasında Devrimci Anarşist-Sendikalistler Konfederasyonu (KRAS-MAT) ve özgürlükçü komünist Otonom Eylem yer almaktadır. Bu örgütler doğrudan eylem, grevler ve anti-faşist eylemleri savunmaktadır. Sibirya Emek Konfederasyonu ise Rusya genelindeki anarşist-sendikalistleri birbirine bağlamaktadır. 2010'ların başında Rusya'da 800 ila 1.000 arasında aktif anarşist olduğu tahmin edilmiştir.[66]
Otonom Eylem (Rusça: Автономное действие), Vladimir Putin rejimine karşı 2011-2013 Rus protesto hareketinde önemli bir rol oynadı.[67] Ağustos 2013'te, Otonom Eylem'in XII. Kongresi'nde yaşanan içsel çatışma örgütün bölünmesine yol açtı.[68] Birkaç ay boyunca Rusya'da, aynı adla (Otonom Eylem) faaliyet gösteren ve benzer özgürlükçü-komünist görüşleri savunan iki örgüt vardı. Ancak 27 Ekim 2013'te ayrılan grup, adını Otonom Eylem (Sosyal-Devrimci) (ADSR) olarak değiştirdi,[69] (daha sonra bu örgüt "Halkın Özsavunması" adını aldı[70]).
31 Ekim 2018'de, on yedi yaşındaki bir kolej öğrencisi olan Mikhail Zhlobitsky, Arkhangelsk’teki yerel bir FSB karargâhına intihar saldırısı düzenledi.[71][72] Saldırıdan önce Zhlobitsky’nin sosyal medyada paylaştığı iddia edilen mesajda, kendisini bir anarşist-komünist olarak tanımladığı ve saldırıyı FSB’nin işkence ve delil uydurma uygulamalarına karşı gerçekleştirdiğini söylediği bildirildi.[73]
Rusya-Ukrayna Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Anarşistler, 2022 Ukrayna işgaline karşı Rus muhalefetinde önemli bir rol oynamıştır. Bunlar arasında 2022’deki askeri şube kundaklamaları da vardır. The Insider, Anarşist-Komünistlerin Mücadele Örgütü’nü işgalin başlangıcından bu yana ülkedeki "en aktif sabotaj gücü" olarak nitelendirmiştir.[74] 19 Nisan 2023'te örgütün kurucularından Dmitry Petrov, Bahmut Muharebesi sırasında Ukrayna Bölgesel Savunma Kuvvetleri saflarında savaşırken öldürüldü.[75]
Önemli anarşistler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Peter Arshinov
- Anastasia Baburova
- Mikhail Bakunin
- Aida Basevich
- Alexei Borovoi
- Lev Chernyi
- Vladimir Chertkov
- Sam Dolgoff
- Vera Figner
- Aleksandr Ge
- Emma Goldman
- Juda Grossman
- Apollon Karelin
- Peter Kropotkin
- Anna Kuliscioff
- Anatoly Lamanov
- Nestor Makhno
- Grigorii Maksimov
- Sergey Nechayev
- Stepan Petrichenko
- Boris Pilnyak
- Dmitry Ivanovich Popov
- Victor Serge
- Leo Tolstoy
- Volin
Örgütler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Toprak ve Özgürlük (1876–1879)
- Halkın İradesi (1879–1887)
- Chernoe Znamia (1903–?)
- Moskova Anarşist Gruplar Federasyonu (1917–1918)
- Kara Muhafızlar (1917–1919)
- Evrenselciler (1920–1921)
- Anarşist-Sendikalistler Konfederasyonu (1988–1995)
- Sibirya Emek Konfederasyonu (1995–günümüz)
- Devrimci Anarşist-Sendikalistler Konfederasyonu (1995–günümüz)
- Yeni Devrimci Alternatif (1996–2000)
- Otonom Eylem (2002–günümüz)
- Halkın Özsavunması (2013–günümüz)
- Anarşist-Komünistlerin Mücadele Örgütü (2018–günümüz)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Brock, Peter (1991). Freedom from War: Nonsectarian Pacifism 1814-1914. Toronto: University of Toronto Press. ss. 185-220. ISBN 9780802058836.
- ^ a b c d Avrich 1971, s. 56.
- ^ a b c d e f "Prominent Anarchists and Left-Libertarians". 28 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2010.
- ^ Avrich 1971, s. 180
- ^ Avrich 1971, s. 254
- ^ Çernıy, Lev (1923) [1907]. Novoe Napravlenie v Anarkhizme: Asosiatsionnii Anarkhism (Moskova; 2. baskı bas.). New York.
- ^ Antliff, Allan (2007). "Anarchy, Power, and Poststructuralism" (PDF). SubStance. 36 (113): 56-66. doi:10.1353/sub.2007.0026. 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)10 Mart 2008.
- ^ Phillips, Terry (Sonbahar 1984). "Lev Chernyi". The Match! (79). 11 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi10 Mart 2008.
- ^ a b "Anarchism and Law". University of Michigan Library. Labadie Collection. 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014.
- ^ Marshall 2008, ss. 470-471.
- ^ Marshall 2008, ss. 471-472.
- ^ Marshall 2008, s. 471.
- ^ Avrich 1967, ss. 343-344.
- ^ Avrich 1966, s. 382.
- ^ a b Avrich 1968, ss. 296-297.
- ^ Avrich 1967, ss. 345-346.
- ^ Marshall 2008, s. 472.
- ^ Avrich 1967, ss. 348-349.
- ^ Goodwin 2010, s. 48.
- ^ Marshall 2008, ss. 472-473.
- ^ Grossman 2020, s. 230.
- ^ Avrich 1967, ss. 349-350.
- ^ Wolf, Eric. “Peasants and Revolution,” Revolutions: Theoretical, Comparative, and Historical Studies. Jack Goldstone, ed. 2002.
- ^ a b c Vladimir N. Brovkin, Behind the Front Lines of the Civil War: Political Parties and Social Movements in Russia, 1918-1922. Princeton, 1994, ss. 127–162, 300.
- ^ Orlando Figes, "The Red Army and Mass Mobilization during the Russian Civil War 1918-1920," Past & Present, No. 129 (1990), ss. 168–211.
- ^ Marshall 2008, s. 473.
- ^ Marshall 2008, ss. 473-475.
- ^ Avrich 1971, ss. 235-236.
- ^ Avrich 1971, ss. 237-238.
- ^ Avrich 1971, s. 238.
- ^ Avrich 1971, ss. 238-239.
- ^ Avrich 1971, s. 239.
- ^ Avrich 1971, ss. 239-240.
- ^ Avrich 1971, s. 247.
- ^ Avrich 1971, s. 241.
- ^ Avrich 1971, ss. 241-242.
- ^ Avrich 1971, s. 242.
- ^ a b Avrich 1971, ss. 243-244.
- ^ Avrich 1971, s. 245.
- ^ Avrich 1971, ss. 242-243.
- ^ Avrich 1971, ss. 247-248.
- ^ Avrich 1971, s. 248.
- ^ Avrich 1971, ss. 248-249.
- ^ Avrich 1971, s. 249.
- ^ Avrich 1971, s. 246.
- ^ Avrich 1971, ss. 246-247.
- ^ Avrich 1971, ss. 249-250.
- ^ a b Avrich 1971, s. 234.
- ^ a b Avrich 1971, ss. 244-245.
- ^ McNeal 1974, ss. 119-129.
- ^ Avrich 1971, ss. 234-235.
- ^ Avrich 1971, s. 236.
- ^ Avrich 1971, s. 237.
- ^ Solzhenitsyn 2007a, s. 51.
- ^ Avrich 1984, ss. 1–29.
- ^ a b Avrich 1971, s. 244.
- ^ Solzhenitsyn 2007c, ss. 348-349.
- ^ Avrich 1971, ss. 245-246.
- ^ Solzhenitsyn 2007a, ss. 473-474.
- ^ a b c Iztok 1980.
- ^ Culturelle, Offensive (1978). "Marginalité et débordements quotidiens en URSS". Matin d'un Blues (Fransızca). Paris: Collectif d'offensive culturelle (2). ISSN 0180-7722. OCLC 473194987.
- ^ Émigré (January 1979). "Les anarchistes en URSS, lettre d'un émigré au CIRA". Front Libertaire (Fransızca). Paris: Organisation révolutionnaire anarchiste (102). ISSN 0154-4233. OCLC 473173562.
- ^ a b Netchaev, Vadim (April 1979). "La plate forme de l'opposition de gauche". Libération (Fransızca). Paris. ISSN 0335-1793. OCLC 472874342.
- ^ a b Marshall 2008, s. 478.
- ^ Netchaev, Vadim (1979). "The leftist opposition". Labour Focus on Eastern Europe. London: Routledge (3). ISSN 0141-7746. OCLC 1150486275.
- ^ Ross, Cameron (2016). Systemic and Non-Systemic Opposition in the Russian Federation: Civil Society Awakens?. Taylor & Francis. s. 124. ISBN 978-1-317-04722-3. 21 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2017. Ayrıca bkz. Бученков, Д. Е (2009). Анархисты в России в конце ХХ века. Москва: Либроком. ISBN 978-5-397-00516-6.
- ^ "Кто там хромает левой?". 7 Kasım 2013. 22 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2019.
- ^ "Заявление московской группы Автономного Действия по поводу сайта "автоном-инфо"". Autonomous Action. 23 Ağustos 2013. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "26—27 октября 2013 года прошел внеочередной XIII(I) съезд организации Автономное Действие". 9 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
- ^ "Организация "Народная Самооборона"". 12 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
- ^ "Russia teen blows himself up in FSB building, prompting terrorism investigation n". NBC News (İngilizce). 28 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2018.
- ^ Nechepurenko, Ivan (31 Ekim 2018). "Bomb Explodes at Russian Security Agency, Wounding 3 Workers". The New York Times (İngilizce). 27 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2018.
- ^ "Teen blows himself up at Russia security HQ". BBC News (İngilizce). 31 Ekim 2018. 21 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2018.
- ^ "Этот поезд в огне: как российские партизаны поджигают военкоматы и пускают поезда под откос". The Insider (Rusça). 10 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2022.
- ^ Veniamin Volin (20 Mayıs 2023). "Ultra solcu Rus aktivist Ukrayna tarafında savaşırken Bahmut'ta öldü. Arkadaşı, onun Ukrayna'ya nasıl geldiğini ve ne için savaştığını anlatıyor". Novaya Gazeta Europe. 17 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2023.
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Avrich, Paul (1966). "Rusya'da Anarşizm ve Anti-Entellektüalizm"
. Journal of the History of Ideas. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. 27 (3): 381-90. doi:10.2307/2708592. ISSN 0022-5037. JSTOR 2708592. OCLC 884607792. - Avrich, Paul (1967). "Rus Devriminde Anarşistler". The Russian Review. 26 (4): 341-350. doi:10.2307/126893. ISSN 0036-0341. JSTOR 126893. OCLC 473067959.
- Avrich, Paul (1968). "Rus Anarşistleri ve İç Savaş". The Russian Review. 27 (3): 296-306. doi:10.2307/127258. ISSN 0036-0341. JSTOR 127258.
- Avrich, Paul (1971) [1967]. Rus Anarşistleri. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-691-00766-7.
- "Bolşeviklerin Lenin'e Muhalefeti: G. T. Miasnikov ve İşçi Grubu". The Russian Review. 43 (1): 1-29. 1984. doi:10.2307/129715. 3 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Iztok (1980). "SSCB'de Anarşizm Üzerine (1921–1979)". Iztok: Periodično spisanie. Paris: Les Amitiés franco-bulgares (1).
- Goldberg, Joel Harold (1973). Anarşistlerin Bolşevik Rejime Bakışı, 1918–1922 (Doktora tezi). Madison, Wisconsin: Wisconsin Üniversitesi.
- Goodwin, James (2010). Dostoyevski’nin Şeytanlarıyla Yüzleşmek: Yirminci Yüzyıl Rusyasında Anarşizm ve Bakunin’in Hayaleti. Peter Lang. ISBN 978-1-4331-0883-9.
- Grossman, Henryk (2020). Henryk Grossman Çalışmaları, Cilt 2: Politik Yazılar. BRILL. ISBN 978-90-04-43211-6.
- Marshall, Peter (2008) [1992]. İmkânsızı Talep Etmek: Anarşizmin Tarihi. Londra: Harper Perennial. ISBN 978-0-00-686245-1.
- McClellan, Woodford (1979). Devrimci Sürgünler: I. Enternasyonal ve Paris Komünü’nde Ruslar. Cass. ISBN 0-203-98802-7.
- McNeal, Robert (1974). Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin Kararları. Toronto Üniversitesi Yayınları. ISBN 0-8020-2157-3.
- Ruff, Philip (1991). SSCB’de Anarşi. Londra: AK Press. ISBN 9781872258065.
- Solzhenitsyn, Aleksandr (2007a) [1974]. Gulag Takımadaları. 1. Whitney, Thomas P. tarafından çevrildi. Harper & Row. ISBN 978-0061253713.
- Solzhenitsyn, Aleksandr (2007b) [1974]. Gulag Takımadaları. 2. Whitney, Thomas P. tarafından çevrildi. Harper & Row. ISBN 978-0061253720.
- Solzhenitsyn, Aleksandr (2007c) [1974]. Gulag Takımadaları. 3. Whitney, Thomas P. tarafından çevrildi. Harper & Row. ISBN 978-0061253737.
- Yarmolinsky, Avrahm (2014) [1957]. Devrime Giden Yol: Rus Radikalizminin Yüzyılı. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 978-0691610412.
İleri okumalar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bakunin, Mikhail (1990). Devletçilik ve Anarşi. Cambridge University Press. ISBN 0-521-36973-8.
- Berkman, Alexander (2010). Trajik Alay: Alexander Berkman ve Rus Mahpus Yardımı. Kate Sharpley Library. ISBN 978-1-873605-90-5.
- Dolgoff, Sam (1980). Bakunin Üzerine Anarşizm. Black Rose Books. ISBN 0-919619-06-1.
- Volin, Vsevolod (1955) [1947]. Bilinmeyen Devrim. Libertarian Book Club.
- Kropotkin, Peter (1909). Rusya’da Terör. Methuen Publishing.
- Stalin, Joseph (1954) [1906/1907]. Anarşizm mi Sosyalizm mi?. Foreign Languages Publishing House.
- Stepniak, Sergei (1883). Yeraltı Rusyası. Smith, Elder & Co.
- Tolstoy, Leo (1899) [1877]. Ne Yapmalı?. Crowell.
- Yaroslavsky, Yemelyan. Rusya’da Anarşizmin Tarihi. Lawrence & Wishart.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Black Bloc 2013-07-20 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Rusya’da anarşizm kronolojisi (1921–1953) Libcom.org'dan
- 1917 sonrası Bolşeviklerin anarşistlere yönelik baskısı hakkında makaleler Kate Sharpley Library
- Rusya’da anarşizm – Mikhail Tsovma ile söyleşi
