Gábor A. Somorjai
Gábor A. Somorjai | |
|---|---|
 Somorjai, y. 2001 | |
| Doğum | 4 Mayıs 1935 Budapeşte, Macaristan Krallığı |
| Ölüm | 7 Temmuz 2025 (90 yaşında) |
| Milliyet | Macar |
| Eğitim | Budapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi |
| Ödüller | Ulusal Bilim Madalyası (2001) Wolf Kimya Ödülü Irving Langmuir Ödülü (2007) |
| Kariyeri | |
| Çalıştığı kurumlar | Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley |
Gabor A. Somorjai (4 Mayıs 1935 - 7 Temmuz 2025), Macar bilim insanı. Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'de kimya profesörü olarak çalışmaktadır ve yüzey kimyası ve katalizde, özellikle metal yüzeylerin katalitik etkileri alanında önde gelen bir araştırmacıdır. Alandaki katkılarından dolayı Somorjai, 1998 yılında Wolf Kimya Ödülü,[1] 2002 yılında Linus Pauling Ödülü,[2] in 2000, the National Medal of Science[2] 2008 yılında Priestley Ödülü,[2] 2010 yılında Temel Bilimlerde BBVA Vakfı Bilgi Sınırları Ödülü ve 2013 yılında Kimyasal Bilimlerde NAS Ödülü'nü kazanmıştır.[2] En son Nisan 2015'te Amerikan Kimya Topluluğu'nun William H. Nichols Madalyası ile ödüllendirilmiştir.[3]
İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Somorjai 1935'te Budapeşte'de Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Annesi 1944'te Somorjai'nin annesine İsveç pasaportu veren kendisi ve kız kardeşi Nazi ölüm kamplarından kurtaran Raoul Wallenberg'den yardım istediğinde Nazilerden kurtarıldı.[4]
1956 yılında Budapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi'nde kimya mühendisliği okuyordu. 1956 Macaristan ayaklanmasına katılan Somorjai, Sovyet istilasından sonra ABD'ye gitmek için Macaristan'dan ayrıldı.[5] Somorjai, diğer Macar göçmenlerle birlikte Berkeley'de yüksek lisans eğitimine başladı ve 1960 yılında doktorasını aldı. IBM'in Yorktown Heights, New York'taki araştırma kadrosuna birkaç yıl katıldı ancak 1964'te Berkeley'e yardımcı doçent olarak döndü.
Kimyasal araştırması
[değiştir | kaynağı değiştir]Düşük enerjili elektron kırınımı gibi yeni teknolojilerin getirilmesi, 1950 ve 1960'larda yüzey çalışmalarında çığır açtı. Ancak ilk çalışmalar, elektriksel özellikleri için önemli olan silikon gibi yüzeylerle sınırlıydı. Bunun aksine, Somorjai kimyasal özellikleriyle bilinen platin gibi yüzeylerle ilgileniyordu.
Somorjai, yüzeylerdeki kusurların katalitik reaksiyonların meydana geldiği yer olduğunu keşfetti. Bu kusurlar kırıldığında, nafta gibi karmaşık organik bileşiklere örnek olarak benzine dönüştürülmesine yol açan atomlar arasında yeni bağlar oluşmaktadır. Bu bulgular yapışma, yağlama, sürtünme ve adsorpsiyon gibi konuların daha iyi anlaşılmasını sağlamıştır. Araştırmalarının nanoteknoloji gibi önemli sonuçları da bulunmaktadır.
1990'larda Somorjai fizikçi Y. R. Shen ile vakum odasına ihtiyaç duymadan yüzey reaksiyonlarını incelemek için toplam frekans oluşturma spektroskopisi olarak bilinen bir teknik geliştirmeye başladı.[6] Aynı zamanda nanoteknolojideki atomik kuvvet mikroskobu ve her ikisi de vakum olmadan kullanılabilen taramalı tünelleme mikroskobu kullanarak atomik ve moleküler düzeyde yüzey reaksiyonları üzerinde çalışıyordu.
Somorjai, yüzeylerdeki uzmanlığıyla 2002 Kış Olimpiyatları'nda danışmanlık yaptı. Burada buz pateni yüzeylerinin nasıl olabildiğince hızlı hâle getirileceği konusunda tavsiyelerde bulundu. Somorjai'nin araştırması buz üzerine yeni bir ışık tuttu. Patencilerin, daha önce buzun kayganlığı için genel olarak kabul edilen bir açıklama olan, bir yağlayıcı olarak hareket eden buzun üstünde bir sıvı su tabakası yerine, hızla titreşen moleküllerin bir üst tabakası üzerinde patinaj yaptığını gösterdi.[7]
Kariyeri boyunca Somorjai, yüzey kimyası ve heterojen kataliz hakkında binden fazla makale ve üç kitap yayınladı. Şu anda yüzey kimyası ve kataliz alanlarında en çok atıfta bulunulan kişidir.[kaynak belirtilmeli]
Başarıları ve ödülleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Somorjai, 1979 yılında Ulusal Bilimler Akademisi'ne ve 1983 yılında Amerikan Bilim ve Sanat Akademisi'ne seçildi. Berlin'deki Fritz-Haber Enstitüsü'nden Profesör Gerhard Ertle ile birlikte, kimyaya katkısından dolayı 1998 yılında Wolf Kimya Ödülü verildi. Somorjai, 2002 yılında kimyager olarak yaptığı katkılardan dolayı Ulusal Bilim Madalyası aldı. American Chemical Society ona, Fiziksel Kimyada Peter Debye Ödülü ve Yüzey Kimyasında Adamson Ödülü de verdi. 2002 yılında, 24 akademisyenle paylaştığı bir onur olan Kaliforniya Üniversitesi ağında Üniversite Profesörü olarak ödüllendirildi. 2004 yılında American Chemical Society'nin kimyasal araştırmalarında F.A. Kimyasal Araştırmalarda Mükemmellik için Pamuk Madalyası'nı kazandı. 2008 yılında, "yüzey bilimi ve katalizine olağanüstü yaratıcı ve özgün katkıları" nedeniyle American Chemical Society'nin en büyük ödülü olan Priestley Ödülü'nü kazandı.[8] 2009'da Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'de Miller Enstitüsü'nün Miller Kıdemli Üyesi seçildi. Temel Bilimler dalında prestijli 2010 BBVA Vakfı Bilgi Sınırı Ödülü'nü aldı. Ayrıca 2010 yılında ENI Yeni Hidrokarbon Sınırları Ödülü ve Honda Ödülü'ne layık görüldü. 2017 Nobel Kimya Ödülü sahibi Gerhard Ertl ve yüzey bilimleri topluluğunun diğer üyeleri, Nobel Ödülü komitesinin Somorjai'yi geçme kararı ile sadece yüzey kimyası ödülünü Ertl'e vererek şaşırttı.[9][10][11] 2009 yılında Somorjai, Reed M. Izatt ve James J. Christensen Dersi'ni aldı. 2013 yılında Ulusal Bilimler Akademisi tarafından Kimyasal Bilimler NAS Ödülü'ne layık görüldü.[12] En son, 2015 yılında American Chemical Society'nin William H. Nichols Madalyası ile ödüllendirildi.[3]
Somorjai Ödülü
[değiştir | kaynağı değiştir]Kataliz alanında üstün araştırmayı tanımak için yılda 5.000 ABD Doları ve bir sertifikadan oluşan Gabor A. Somorjai Katalizde Yaratıcı Araştırma Ödülü verilmektedir.[13] Ödül, Gabor A. ve Judith K. Somorjai Vakıf Fonu tarafından desteklenmektedir.[14]
Ödülü alanlar aşağıdaki gibidir:
- 2019 Manos Mavrikakis
- 2018 David W. C. MacMillan
- 2017 John E. Bercaw
- 2016 Donna G. Blackmond
- 2015 Maurice Brookhart
- 2014 Mark E. Davis
- 2013 Tobin J. Marks;[15]
- 2012 Enrique Iglesia
- 2011 Harold H. Kung
- 2010 Robert J. Madix
- 2009 Jens K. Nørskov
- 2008 Avelino Corma Canos
- 2007 Hans-Joachim Freund
- 2006 James A. Dumesic
- 2005 D. Wayne Goodman
- 2004 Bruce C. Gates
- 2003 Robert H. Grubbs
- 2002 Jack H. Lunsford
- 2001 Alexis T. Bell
- 2000 Gabor A. Somorjai
- 1999 Sir John Meurig Thomas
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Wayback Machine" (PDF). 11 Haziran 2010. 11 Haziran 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ a b c d "Gabor A. Somorjai - Awards & Nominations". awardsandwinners.com. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020.
- ^ a b "2015 William H. Nichols Award Symposium". www.newyorkacs.org. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ conVistaAlMar.com.ar. "Chemist, Shoah survivor nets Wolf Prize". 25 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ "Gábor Somorjai - Memory Project". 5 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ Chen, Zhan; Shen, Y. R.; Somorjai, Gabor A. (1 Ekim 2002). "Studies of Polymer Surfaces by Sum Frequency Generation Vibrational Spectroscopy". Annual Review of Physical Chemistry. 53 (1): 437-465. doi:10.1146/annurev.physchem.53.091801.115126. PMID 11972015.
- ^ "Science of Hockey: Why Is Ice Slippery? - Exploratorium". www.exploratorium.edu. 19 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2014.
- ^ Jacoby, Mitch (11 Haziran 2007). "Somorjai is Priestley Medalist". Chemical and Engineering News. 85 (24): 12. 12 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi20 Haziran 2007.
- ^ "Surface chemistry wins Nobel Prize - News - Chemistry World". 29 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ Jacoby, Mitch (7 Nisan 2008). "Surface Science's Sage". cen.acs.org (İngilizce). 86 (14). 26 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi30 Haziran 2020. Birden fazla
|dergi=ve|website=kullanıldı (yardım) - ^ "Birthday Boy Gets a Nobel". 10 Ekim 2007. 29 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ "UC Berkeley, College of Chemistry - News and Publications - Gabor Somorjai: Giving and receiving honors". 14 Mayıs 2013. 14 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ "The Gabor A. Somorjai Award for creative research in catalysis". 21 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ "Gabor A. Somorjai Award for Creative Research in Catalysis". 3 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ "Gabor A. Somorjai Award for Creative Research in Catalysis - American Chemical Society". American Chemical Society. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Somorjai Berkeley Kampüs Haberleri makalesi 22 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Ulusal Bilim Madalyası Berkeley Laboratuvarı makalesi 24 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Somorjai'nin buz pateni bilimine katkı makalesi 6 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Raoul Wallenberg Center medyasında Wolf Kimya Ödülü 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Somorjai Araştırma Grubu sitesi 16 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
