Hopa
| Hopa | |
|---|---|
 Hopa'nın Artvin ilindeki konumu | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Artvin |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Abdullah Arslantürk |
| • Belediye başkanı | Utku Cihan (CHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 204 km² |
| Rakım | 50 m |
| Nüfus (2023) | |
| • Toplam | 27.176 |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 08600 |
| İl alan kodu | 466 |
| İl plaka kodu | 08 |
Resmî site Hopa Belediyesi | |
Hopa (Gürcüce ve Megrelce: ხოფა; translit.: "h'opa", Lazca: ხოფა / Xopa, Hemşince: Hopa), Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde yer alan Artvin iline bağlı bir ilçe ve bu ilçenin merkezi olan kasabadır. Hopa Limanı'yla, Türkiye'nin başlıca liman kentlerinden biri olan Hopa, Gürcistan sınırındaki Sarp Sınır Kapısı'na yaklaşık 20 kilometre uzaklıktadır.
Hopa ilçesi, kuzeydoğuda Kemalpaşa ilçesi, doğuda Borçka ilçesi, güneydoğuda Murgul ilçesi, güneybatıda Arhavi ilçesi ve kuzeybatıda Karadeniz'le çevrilidir. Hopa nüfusunun büyük bir bölümünü Lazlar, Hemşinliler ve Rize göçmenleri oluşturur.[3]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Hopa'nın Türkçe dışındaki dillerdeki adları Hopa'ya benzer biçimde yazılmaktadır. Antik Çağ dönemindeki adı Anaxoupê'dir.[3] Bu durum Hopa adının eskiden beri gelen bir adlandırma olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, günümüzde Gürcüce ve Megrelce Hopa (ხოფა), Lazca Hope (ხოპე / Xop'e) olarak bilinen yerleşimin Gürcücedeki eski adı Hupati'dir (ხუფათი).[4] Hopa'nın adı Vahuşti'nin Gürcistan Krallığı Tarihi, Matiane Kartlisa, Evliya Çelebi'nin Seyahatname gibi Orta Çağ kaynaklarında Hopca (ხოფჯა) olarak geçer.[5] Gürcistan'ın İç Kartli bölgesinde, 13. yüzyıldan kalma bir manastır da Hopa (ხოფის მონასტერი) adını taşımaktadır.
Kasabanın adı Osmanlıca da bugünkü gibi Hopa (خوپه) biçiminde yazılıyordu.[6][7] Hopa adının kaynağı ve anlamı konusunda bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte bu ad, Türkçe olmadığı için İttihat ve Terakki yönetimince 1916'da Cihadiye olarak değiştirilmiş, ancak bu ad uygulamaya girmemiştir.[8]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Bulunduğu yer itibarıyla antik çağda Kolheti Krallığı içinde yer alan yerleşim, 5. yüzyılın ikinci yarısında, Bizans imparatoru I. Leo (457-474) ile Lazika kralı I. Gubaz arasında yapılan anlaşmada iki krallığın sınırı olarak belirlendi. 9-11. yüzyıllarda Haldia ülkesi sınırları içinde yer alıyordu. 1040'larda Gürcistan kralı IV. Bagrat (1027-1072) tarafından kuşatılan yerleşim, 1080'lerde Karadeniz kıyılarına kadar inen Büyük Selçuklular tarafından ele geçirildi. 12. yüzyılın başlarında, Kral (Kurucu) IV. Davit (1089-1125) döneminde Gürcü Krallığı sınırları içinde kaldı ve kral birkaç kez burayı ziyaret etti.[9] Hopa, daha sonraki dönemlerde Gürcü prenslikleri Samtshe Atabeyliği ile Guria Prensliği arasında el değiştirdi. Osmanlılar 1547'de, çevresindeki diğer yerlerle birlikte Hopa'yı da ele geçirdiler ve bu tarihten itibaren Hopa, Osmanlı idari biri olan Lazistan Sancağı içinde yer aldı. 18. yüzyılda önemli bir ticaret yolu üzerinde bulunan kasaba, bu dönemde yazılı kaynaklarda Hopca olarak geçmektedir. Gürcü tarihçi Vahuşti de kasabadan Hopca olarak söz etmektedir. Vahuşti Kartlis Tshovreba'da Hopa'dan, Gönye'nin batısında, Çaneti ile Borçka derlerinin kuzeyinde Karadeniz kıyısında yer alan küçük bir şehir olarak söz etmiştir.
Hopa kazası, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlıydı. Merkez nahiye ile Arhavi nahiyesinden oluşuyordu. Merkez kazada 21 köy, Arhavi nahiyesinde ise 40 köy bulunuyordu. Lazistan Sancağı bir bütün olarak Osmanlı idaresindeyken, 1874 yılında bu sancağın topraklarını gezen Rus ordusunda görevli Gürcü general ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi yerleşimden bir köy olarak söz etmiştir. O tarihte Hopa, Lazistan Sancağında beş nahiyeden biriydi ve bu beş nahiyeden üçün Hopa, Gönye ile Arhavi Hopa kazasına bağlıydı. Hopa nahiyesi, Makriali köyünden Peroniti burnuna kadar deniz kıyısını ve bu kıyı ile Borçka nahiyesi arasında kalan üçgen bir bölgeyi kapsıyordu. Hopa nahiyesi sınırları içinde 21 köyde, yaklaşık 1.500 hanede 9-10 bin kadar kişi yaşıyordu. Hopa köyünde ise, altı bakkal ve bir kahvehane vardı. Hopa kaymakamının konutu da burada bulunuyordu. Bugün Hopa kentinin bir mahallesi olan Orta Hopa o tarihte ayrı bir köydü ve Hopa köyünün merkezine 1 km uzaklıktaydı. Hopa Deresi vadisinde beş köyde Ermeni kökenli Hemşinliler ile Lazlar yaşıyordu. Hemşinliler sadece Türkçe konuşuyor, Lazlar ise Megrelceyle neredeyse aynı olan bir Lazca konuşuyordu. Halkın tamamı Müslümandı. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ın ardından kazanın doğu kısmı savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Bu savaştan hemen önce, 1865 tarihinde Hopa, Trabzon vilayetine bağlı Lazistan Sancağı'nda yer alan aynı adlı kazanın merkeziydi. Savaştan sonra Hopa kazasının sınırları doğuda Kopmuş Burnu'ndan başlıyor ve batıda Gurupit köyünde son buluyordu.[10][11][12] Hopa kasabası ise, Osmanlı tarafından kalırken, burayı bir ticaret merkezi olarak kullanan Murgul ise Rusya İmparatorluğu'na bırakıldı. Ne var ki Hopa halkının bir kısmının toprakları ve hayvanları Rusya tarafında kalmıştı. 1909 yılına kadar Rusya bu halkın sınırı geçmelerine müsaade ediyordu ancak bu tarihte pasaport ya da pasavan geçiş zorunluğu getirdi. Bunun üzerine Hopalıların bir kısmı Rusya uyruğuna da girip çifte vatandaşlık elde etti.[13]
1877 yılında ilçeyi gezen tarihçe ve gazeteci Şakir Şevket'e göre, ilçede yapılan tarımdan fazla mahsul elde edilemiyordu ve toplanan ürünler Pazar'da satılacak kadar değerliydi. Şakir Şevket, Arhavi ve Hopalıların kılıcı iyi kullanmalarıyla meşhur olduğunu yazmıştır.[14]
I. Dünya Savaşı başlayınca, hemen sınır bölgesi olan Hopa Osmanlı-Rus çarpışmalarına sahne oldu. Hopa bir süre sonra Rusların eline geçti. Savaşın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Hopa, 1918-1921 arasında bağımsız Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk kuvvetleri de Artvin ve Ardahan'ı, geçici olarak da Batum'u fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Hopa'nın da içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[15]
Cumhuriyet'in ilk yıllarında Hopa Rize vilayetine bağlı bir kazaydı. Nitekim 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı yayında Hopa Rize vilayetine bağlı bir kazadır.[7] Daha sonra Çoruh vilayetine bağlandı. Bundan dolayı Dahiliye Vekaleti'nin 1933'te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta Hopa Çoruh vilayetinin bir kazası olarak geçer.[16]
Tarihsel yapılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski adı Hupati olan Hopa'da iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Bunlardan biri olan Hupati Kilisesi, Hopa sakinlerine göre bugünkü Hopa kentinin mahalleleri olan Orta Hopa (Şkahopa) ve Kuledibi (Amçişe) arasında, Toliuça'da (Lazca “Kara gözlü”) yer alıyordu. Kesin yeri bilinmeyen kiliseden geriye iz kalmamıştır. İoseb Kipşidze'nin Lazlardan aktardığına göre eski Bucak köyü (bugün Hopa kentinin bir parçası) yakınında, Mapaşkari'nin sağından 1 saatlik yürüyüş yolunun sonunda büyük bir kilise vardı. 20. yüzyılın başlarında Nadirati denilen yerde kilisenin yıkıntıları mevcuttu. Bu kilisenin yerini tespit etmek artık mümkün değildir.[4]
Eski kaynaklarda Gürcistan kralı IV. Bagrat'ın (1027-1072) 1040'larda Hupati Kalesi'ni kuşattığının belirtilmesi eskiden Hopa'nın sağlam bir kalesi bulunduğunu göstermektedir.[9] Nitekim bu kale günümüzde kentin içinde, Hopa Deresi'nin denize döküldüğü yerde, derenin sağ kıyısında bir tepenin üzerinde yer almaktadır.[17]
Kentin dışında Hopa ilçesi sınırları içinde de tarihsel yapılar bulunmaktadır. Bunlar arasında eski adı Azlağa olan Esenkıyı ve eski adı Makriali olan Çamlı köylerindeki kiliseler, eski adı Pançoli olan Yeşilköy'deki Ciha Kalesi sayılabilir.[17]
İlçede Laz mimarisinin belirgin olduğu tarihi camiler de bulunmaktadır. Aşağı Sundura Camisi (19. yy), Esenkıyı Yukarı Camisi (1850), Orta Hopa Camisi (19. yüzyıl) ve 1997'de yıkılan Sugören Köyü Camisi (1866) bu camilerden en eskileridir.[18]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yeryüzü şekilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Hopa'da bulunan en yüksek nokta 1513 m ile Yavuz Sultan Selim Tepesi'dir. İlçenin yüzölçümü 130 km²’dir.[19] Deniz kıyısından başlayan Sultan Selim Dağları, Borçka'dan sonra Kaçkar Dağları'na dönüşür.
İklim özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Hopa'nın iklimi ılık ve yağışlıdır. Yılda m2ye 2,5 kg yağmur düşer. Kar yağışına genellikle şubat ayında rastlanır.
Bitki örtüsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Bitki örtüsü; kışın yapraklarını döken, kızılağaç, kestane, gürgen, kayın ve meşe ağaçlarından oluşur. Doğal su kaynakları yönünden zengindir.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Hopa ilçesi (Rize) | |||
| 1927[20] | 31.080 | 2.576 | 28.504 |
| Hopa ilçesi (Artvin) | |||
| 1935[21] | 35.818 | 2.884 | 32.934 |
| 1940[22] | 35.501 | 3.427 | 32.074 |
| 1945[23] | 35.246 | 3.508 | 31.738 |
| 1950[24][a] | 27.198 | 4.383 | 22.815 |
| 1955[25][b] | 14.877 | 4.849 | 10.028 |
| 1960[26] | 16.404 | 4.877 | 11.527 |
| 1965[27] | 18.865 | 5.703 | 13.162 |
| 1970[28] | 23.783 | 7.936 | 15.847 |
| 1975[29] | 26.325 | 9.089 | 17.236 |
| 1980[30] | 29.426 | 10.212 | 19.214 |
| 1985[31] | 31.464 | 11.315 | 20.149 |
| 1990[32] | 30.862 | 11.507 | 19.355 |
| 2000[33] | 32.584 | 15.445 | 17.139 |
| 2007[34] | 32.209 | 17.361 | 14.848 |
| 2008[35] | 31.728 | 17.024 | 14.704 |
| 2009[36] | 31.496 | 17.018 | 14.478 |
| 2010[37] | 32.016 | 17.433 | 14.583 |
| 2011[38] | 32.619 | 17.718 | 14.901 |
| 2012[39] | 33.129 | 18.296 | 14.833 |
| 2013[40] | 33.724 | 18.487 | 15.237 |
| 2014[41] | 34.234 | 18.924 | 15.310 |
| 2015[42] | 34.852 | 19.748 | 15.104 |
| 2016[42] | 35.406 | 20.576 | 14.830 |
| 2017[42][c] | 26.805 | 20.940 | 5.865 |
| 2018[42] | 25.775 | 20.693 | 5.082 |
| 2019[42] | 26.958 | 22.521 | 4.437 |
| 2020[42] | 27.631 | 23.336 | 4.295 |
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çaycılık, tarım ve balıkçılık üzerine kurulu bir ekonomisi vardır. Sarp sınır kapısının açılmasıyla ticaret gelişmiş olsa da ekonomik güç olarak tarım ilk sırada gelir. İlçe dışarıya çok göç vermiştir.
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Hopa'da Ilıman dönencealtı iklimi (Köppen: Cfa) görülmektedir.
 Hopa iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 7,2 | 7,5 | 8,8 | 12,2 | 15,7 | 19,5 | 21,9 | 22,3 | 19,8 | 16 | 12,5 | 9,2 | 14,4 |
| Ortalama yağış (mm) | 207 | 152 | 130 | 100 | 82 | 148 | 131 | 173 | 216 | 264 | 236 | 248 | 173,9 |
| Kaynak: Climate-Data.org[43] | |||||||||||||
Spor
[değiştir | kaynağı değiştir]Artvin Hopaspor
[değiştir | kaynağı değiştir]1961 yılında kurulmuştur. Renkleri mor-beyazdır. Hopaspor Artvin ilinde Türkiye Kupasında ve profesyonel liglerde oynayan ilk takımdır. Takım 2021-22 sezonunda 3. Lig'de mücadele etmektedir.
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Kente en yakın havaalanı 35 km uzaklıkta bulunan Batum Havalimanı'dır. Gürcistanla yapılan anlaşma gereği pasaport olmadan havaalanı kullanılabilmektedir.[44] Buradan İstanbul ve Ankara'ya uçuşlar vardır. Rize-Artvin hava limanı 30 km uzaklıktadır.Trabzon Havalimanı ise 150 km uzaklıktadır.
Hopa'nın ana karayolu bağlantısı Karadeniz sahil yoludur. Sarp Sınır Kapısı'na 20 km, Arhavi'ye 11 km, Borçka'ya 36 km, Artvin'e 70 km ve Rize'ye 92 km uzaklıktadır.[45]
İdari bölünüş
[değiştir | kaynağı değiştir]Hopa ilçesinde 17 köy ve 6 mahalle bulunur.
Yönetim
[değiştir | kaynağı değiştir]Belediye Başkanlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Seçildikleri yıllara göre belediye başkanları ve siyasi partileri:
|
|
Hopa ilçesinin köyleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Balıkköy
- Başköy
- Başoba
- Çamlı
- Çavuşlu
- Çimenli
- Esenkıyı
- Eşmekaya
- Güneşli
- Güvercinli
- Hendek
- Koyuncular
- Pınarlı
- Subaşı
- Sugören
- Yeşilköy
- Yoldere
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "İl ve ilçe yüz ölçümleri" (PDF). Harita Genel Müdürlüğü. 12 Mayıs 2016. Erişim tarihi: 12 Kasım 2016.
- ^ "Hopa İlçesi Belediyeleri Coğrafi Bilgileri". Erişim tarihi: 2 Nisan 2014.
- ^ a b Nişanyan, Sevan. "Index-Anatolicus: Türkiye yerleşim birimleri envanteri". nisanyanmap.com. 24 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2018.
- ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 178, ISBN 9789941478178.
- ^ Kartlis Tshovreba Yer Adları ve Arkeoloji Sözlüğü, Tiflis, 2013, s. 650, ISBN 9789941158964.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 19.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 621.
- ^ "Özhan Öztürk, Karadeniz Özelinde Türkiye'de Köy İsimlerinin Değiştirilmesi meselesi". 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020.
- ^ a b Kartlis Tshovreba Yer Adları ve Arkeoloji Sözlüğü, Tiflis, 2013, s. 650, ISBN 9789941158964.
- ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 135-136 ISBN 9789755537207.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 365-369, ISBN 9789157871117.
- ^ Nikolay Marr, Lazistan'a Yolculuk (Çeviri: Yulva Muhurcişi), İstanbul, 2016, s. 9, ISBN 9786055753634.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 146, 160, ISBN 9786052100271.
- ^ Akyüz, Latife (2017). Ethnicity, Gender and the Border Economy: Living in the Turkey-Georgia Borderlands. Taylor & Francis. s. 11. ISBN 9781317140771. 6 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2021.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 9 ve diğer sayfalar.
- ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 320, ISBN 9789941478178.
- ^ Demet Taşkan (2011). "Artvin İli Borçka ve Hopa İlçeleri Camilerinde Ahşap Süslemeler" (PDF). dspace.gazi.edu.tr. 20 Şubat 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2022.
- ^ "HGM | Harita Genel Müdürlüğü - Ulusal Haritacılık Kurumu". www.harita.gov.tr. Erişim tarihi: 2025-12-04.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Hopa Nüfusu - Artvin". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Artvin Hopa Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Climate: Hopa". Climate-Data.org. 9 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2018.
- ^ "Batum Havalimanı'nın Hopa Terminali açıldı". 9 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2012.
- ^ "Hopa'ya Ulaşım". 31 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2014.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Hopa Kaymakamlığı resmi web sitesi2 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Hopa Belediyesi resmi web sitesi11 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
