Osmanlı İmparatorluğu'nun idari bölünüşü
Osmanlı İmparatorluğu, çeşitli yönetim bölümlerine ayrılmıştır. Bu yönetim bölümleri devlet teşkilatının bir parçasıdır. Devletin topraklarının büyümesi ile kurulan eyalet sistemi, 1864 yılında Sultan Abdülaziz zamanında yerini vilayet sistemine bırakmıştır.
Klasik dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı Devleti ilk zamanlarda sancak denilen yönetim birimlerine ayrılmıştır. Sancaklar, sancak beyleri tarafından yönetilmiş, bazı sancakları ise okuma çağındaki şehzadeler yönetmiştir. I. Murad zamanında eyalet sistemine geçilmiştir. Eyalet veya beylerbeyliği denilen bu yönetim birimleri sancakların birleşiminden oluşmuştur. Yöneticileri beylerbeyi denilen kişilerdir. Balkan Yarımadası'ndaki fetihler devam ederken ele geçirilen toprakların idaresi için 1362 yılında merkezi Edirne olmak üzere I. Murad'ın emri ile ilk eyalet olan Rumeli Eyaleti kurulmuştur. Rumeli Eyaleti'nin ilk beylerbeyi de Lala Şahin Paşa'dır.[1] Yıldırım Bayezid, 1393 yılında Rumeli'ye geçerken Timurtaş Paşa'yı Anadolu Beylerbeyi olarak Ankara'da bırakması ile Anadolu Eyaleti kurulmuştur.[2] 1413 tarihinde Rum Eyaleti kurulmuştur. Ardından birçok eyalet kurulmuştur. 1590 yılından sonra beylerbeylik kelimesi yerine eş anlamlısı olan eyalet kelimesi kullanılmıştır.[3]
Eyaletler kendi aralarında sâlyâneli (yıllıklı) ve sâlyânesiz (yıllıksız) olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Sâlyânesiz eyaletlerin ürünleri has, zeamet ve tımar olarak ayrılmıştı. Öşür ve resimleri, havas-ı hümayun ismiyle, hazineye, beylerbeyi ve sancakbeyi haslarına ve bir de zeamet ile tımara ait olmak üzere bölünmüştü. Sâlyâneli eyaletler has, zeamet ve tımara ayrılmayarak doğrudan doğruya devlet hazinesi tarafından mıntıkalar halinde her sene iltizama verilirdi. Bu eyaletlerin senelik hasılatından bir kısmı beylerbeyi, sancakbeyi, asker vs. maaşları için dağıtıldıktan sonra önceden belirlenmiş bir miktarı (sâlyâneyi) devlet hazinesine yollanırdı. Sâlyâneli eyaletler daha çok merkezden uzak Arap Müslümanların çoğunlukta oldukları eyaletlerdi. Bu tip eyaletlerde hükûmet yeniçeri garnizonları bulundurur ve merkezden beylerbeyi, defterdar ve kadıları tayin ederdi.
Eyaletler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Adı | Kuruluş yılı | Merkezi | Türü |
|---|---|---|---|
| Anadolu Eyaleti | 1393 | Bursa, Ankara, Kütahya | Sâlyânesiz eyalet |
| Diyarbekir Eyaleti | 1515 | Diyarbekir | Sâlyânesiz eyalet |
| Rumeli Eyaleti | 1362 | Edirne, Manastır, Sofya | Sâlyânesiz eyalet |
Sâlyânesiz eyaletler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Karaman Eyaleti
- Rum Eyaleti
- Trabzon Eyaleti
- Zülkadriye Eyaleti
- Cezayir-i Garp Eyaleti
- Kars Eyaleti
- Erzurum Eyaleti
- Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaleti
- Bosna Eyaleti
- Budin Eyaleti
- Van Eyaleti
- Kıbrıs Eyaleti
- Tunus Eyaleti
- Şehrizor Eyaleti
- Çıldır Eyaleti
- Kefe Eyaleti
- Silistre Eyaleti
Sâlyâneli eyaletler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mısır Eyaleti
- Trablusşam Eyaleti
- Halep Eyaleti
- Bağdat Eyaleti
- Basra Eyaleti
- Musul Eyaleti
- Trablusgarp Eyaleti
- Hicaz Eyaleti
- Yemen Eyaleti
- Rakka Eyaleti
- Habeşistan Eyaleti
- Lahsa Eyaleti
Yenileşme dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]![[icon]](/wiki/Dosya:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small} | Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Mehmet İpşirli, "Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilâtı", Osmanlı Devleti ve Medeniyet Tarihi, c.1, İstanbul 1994, s.225.
- ^ Mehmet İpşirli, "Beylerbeyi", İslam Ansiklopedisi, c.6, İstanbul 1992, s.69.
- ^ Osmanlı eyalet-vilayet sistemi 7 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Radikal gazetesi.
.svg)