Semah

Semah, (Yöresel söylenişleri: samah, semağ, zamah, zemah) Alevi ve Bektaşi topluluklarında cem olunarak canların dayanışma ruhunu yükseltip, doğayla/evrenle bir olma halinin saz, deyiş ve hareketle temsil eden törendir. Aynı zamanda yeni nesillerin sözlü gelenekle bilgi edinmelerini sağlayan yöntemlerden biridir. Belli bir disiplin içinde törensel niteliği olan semah, eşitlik, sevgi ve birlik gözetilerek uygulanır.

Hareket, evrenin işleyişini, döngüselliğini yansıtmaktadır. "Bütün evren semah döner" anonim türkünün dizelerinde olduğu gibi semah ve evren ilişkisi birçok deyişte vurgulanır. Bu yüzden, renkli giysileriyle canlar hem kendi çevrelerinde hem de ardışık şekilde bir dairenin etrafında ağırdan başlayıp, giderek hızlanarak dönerler. Çoğunlukla semah; ağırlama, yürütme, yeldirme gibi bölümler içerse de yöresel farklılar da görülebilir ve kabul görür. Saz ve insan (can) sesinde semaha özgü ritimler kullanır. Deyişler eskilerden beri sürgelmiş, evrenin işleyişinin ilkelerini aktarabileceği gibi toplulukları derinden etkileyen olayları da anlatabilirler. Alevilik evren anlayışında, Semah'ın başlangıcının Kırklar Cemi'ne dayandığı ve Kırklar Cemi'nin evrenin doğuşunu anlattığı genel kabul görür.

Bu yöntem sözlü geleneklerin en güçlü yanı olagelmiştir. Halkı yansıtmayan yazılı gelenekler karşısında; söz ve ritim kullanarak yeni nesilleri eğitmek halkların en önemli geleneksel bilgi kaynağı olmuşlardır.

Çoğunlukla topluluğun yaşlı bireylerince uygulanır ama şart değildir. Alevi semahlarındaki en önemli çalgı bağlamadır. Bağlamayı çalan ve deyiş söyleyen kişilere Zakir denir. Alevilerce yaygın bilinen Turna Semahı'nda semaha katılan canlara Turna denir. Turna kuşunun hareketleri taklit edilerek dönülür.

Alevi-Bektaşi Ritüeli Semah, 2010 yılında UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesine kaydedilmiştir.

Yöresel Semah Türleri

Alevi toplulukların yaşadıkları bölgelere veya işlenen temaya göre birçok farklı semah türü vardır. Örnekler:

Kırklar Semahı, Turnalar Semahı, Kırat Semahı, Tahtacı Semahı (Toros Bölgesi), Bozok Semahı, Hacıbektaş Semahı, Trakya Semahı, Urfa Semahı, Afyon Semahı, Rodos Semahı, Ladik Semahı, Sivas Semahı, Erzincan Semahı, Tokat Semahı, K. Maraş Semahı, Dersim Semahı, Malatya Semahı, Bingöl Semahı, Elazığ Semahı, Adıyaman Semahı, vbg.

Semahların Müzik ve Söz Özellikleri

Semahlarda yaygın olarak aşık sazı veya cura kullanılır. Müziğin icra edilmesinde Zakirler önemli rol üstlenseler de bazen onların yerini Dedeler alır. Ancak, Zakirler dede olmak zorunda değillerdir. "Bir insanın sesi güzelse, insanları şevklendirebiliyorsa, nefes ezberciliği, melodiyi kavrama ve aktarma yönü de güçlüyse zâkirlik yapabilirdi. Zâkir olmak için dede olma şartı yoktu" (Akkol, 2010). Semahlarda ve deyişlerde esas olan sözdür. Tüm Sözlü Gelenekler'de görüldüğü üzere ezgi, sözün etkinliğini artırmak için kullanılır ve sözün ezberlenmesini kolaylaştırmalıdır. Semahlarda müziksel dil, ağız ve tavır yörelere göre değişiklik gösterebilir. Hatta yöresel tavırlar köyden köye bile farklılıklar gösterebilir. Semah sözlerindeki hece sayıları ezgiye göre farklı duraklara bölünerek de kullanılabilir. Ör.: Arguvan Yöresi'ndeki semah dizeleri sıkça 8 ve 11 heceden oluşur. Ezgiye göre 6+5 veya 4+4+3 duraklı bölümlerden oluşabilir.