Tekerlek
Tekerlek ya da teker; daire veya çember şeklinde, bir eksen etrafında dönen ve çoğunlukla taşımacılıkta kullanılan araç. Yekpare, çok parçalı veya merkezden dışarıya parmaklıklı yapıda olabilir.
Çalışma prensibi basit bir şekilde bir dingil ile birlikte yaptığı dönme hareketi sayesinde sürtünme kuvvetini yenmek olarak tanımlanabilir. Tekerleğin bir yüzey üzerinde dönme hareketini yapabilmesi için, mutlaka yer çekimine ya da yüzeye temasını sağlayacak bir başka dış kuvvete maruz kalması gerekir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Tekerlek fikri ilk olarak, muhtemelen, yan yana yatırılmış ağaç gövdeleri üzerine konulan nesnelerin itilerek hareket ettirilmesinden ortaya çıkmıştır.[1] Bilinen en eski tekerlek, birbirine tahta mıhlarla iliştirilmiş yan yana üç kalasın yontularak yuvarlaklaştırılması yöntemiyle üretilmiştir. Tekerlek ile ilgili en eski kayıt ise, MÖ 3.500 yıllarına ait, tekerlekli bir kızağı resmeden Sümer (Uruk) piktogramıdır.[1] Döner masa ile çömlek üretimine de aynı tarihlerde yine Mezopotamya'da rastlanır.[1]
Bir çember ve çemberi merkeze bağlayan parmaklıklardan oluşmuş tekerleklere ise ilk olarak MÖ 2000'li yıllarda Anadolu'daki atlı savaş arabalarında rastlanır.[1] MÖ 1400-1200'lü yıllarda Anadolu'da demirciliğin ortaya çıkmasıyla demir çağı başlamış,[2] zamanla demir bir çemberin ısıtılarak yağlı bir dingil çevresinde dönen bir yüksük üzerine geçirilmesi ve soğutularak sabitlenmesi yöntemi bulunmuştur.[1] Bu yöntem daha verimli ve daha uzun ömürlü tekerleklerin üretilmesine olanak sağlamıştır.
Tahta tekerlerin dayanıklılığını artırmak için zamanla dış çeperleri yüzük şeklinde demir bir yastıkla kaplanmaya başladı. Bu tür demir veya çelik yastıklara tren tekerlerinde de rastlanır.
18. yüzyılda kauçuk Avrupa'ya ulaştı ve lastik kaplı tekerlerin üretimine imkân sağladı. Havasız lastik yastıklı tekerler ilk olarak 1881'de Londra'da taksilerde kullanılmaya başlandı.[3] Havalı (pnömatik) lastikli tekerler 1845 yılında icat edilmiş olmasına rağmen bisikletin yaygınlaşmasına kadar -yaklaşık yarım yüzyıl- popüler olmadı.[3] 1888'de İskoç veteriner John Boyd Dunlop havalı bisiklet tekerinin patentini aldı.[3]
İlk havalı tekerlerde havalı bir lastik tüp ile bunu çevreleyen ayrı bir koruyucu katman bulunuyordu. 1950'lerde üst üste geçirilmiş katmanlardan oluşan tek parça halindeki (tüpsüz) havalı lastik tekerler kullanılmaya başlandı.[3]
Resim galerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Parmaklıklı bir at arabası tekeri
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e "wheel." 10 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Britannica.com. Erişim: 1 Ocak 2015
- ^ "metallurgy." 18 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Britannica.com. Erişim: 18 Şubat 2015
- ^ a b c d "tire." 20 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Britannica.com. Erişim: 19 Şubat 2015.
