Yahudi asıllı Amerikalılar

Amerikan Yahudiler

Eyalet bazında ABD'deki Yahudi nüfus oranı.
Toplam nüfus
7.100.000–7.700.000 Toplam ABD nüfusunun %1,7–2,6'sı (2012)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Birleşik Devletler	6,7 milyon
İsrail	300.000
Diller
İngilizce İbranice Yidiş Ladino
Din
Yahudilik, azınlık dinsiz

Yahudi asıllı Amerikalılar, etnik köken, din ya da kültürel kimlik açısından Yahudi olan Amerika Birleşik Devletleri vatandaşlarını ifade eder. 2020 yılında Pew Research Center tarafından gerçekleştirilen bir ankete göre, Amerikalı Yahudilerin yaklaşık üçte ikisi kendisini Aşkenaz olarak tanımlamaktadır. Katılımcıların %3’ü Sefarad, %1’i ise Mizrahi kimliğiyle özdeşleştiğini belirtmiştir. Buna ek olarak, %6’lık bir kesim bu üç grubun bir kombinasyonuna mensup olduğunu ifade ederken, %25’i kendisini herhangi bir belirli kategoriye ait görmemektedir.

Sömürge döneminde, Portekiz ve Hollanda Brezilyası üzerinden gelen Sefarad Yahudileri Amerika’daki küçük Yahudi nüfusun büyük kısmını oluşturuyordu. Günümüzde bu erken dönemde gelenlerin soyundan gelenler sayıca azınlıkta olsa da, orijinal Amerikan Yahudi topluluğunun mirasını taşımaktadırlar. Bu topluluğa zamanla daha yakın tarihlerde Amerika’ya göç eden Sefarad ve Mizrahi Yahudiler, Beta İsrael (Etiyopya Yahudileri), diğer çeşitli Yahudi etnik grupları ile Yahudiliğe sonradan geçen daha küçük bir gerim grubu da eklenmiştir. Amerikan Yahudi toplumu, Yahudi dini yaşamının tamamını kapsayan ve farklı gelenekleri yansıtan geniş bir kültürel çeşitlilik göstermektedir.

Dini tanımlar ve nüfus verilerindeki farklılıklara bağlı olarak, Amerika Birleşik Devletleri, İsrail’in ardından dünyanın en büyük veya ikinci en büyük Yahudi topluluğuna sahiptir. 2020 yılı itibarıyla Amerikan Yahudi nüfusunun yaklaşık 7,5 milyon olduğu tahmin edilmekte olup, bu sayı ABD nüfusunun yaklaşık %2,4’üne karşılık gelmektedir. Bu nüfus; dinini Yahudi olarak tanımlayan 4,2 milyon yetişkin, dini inancı olmayan ancak Yahudi kimliği taşıyan 1,5 milyon yetişkin ile 1,8 milyon Yahudi çocuktan oluşmaktadır. Buna ek olarak, en az bir Yahudi büyükebeveyne sahip olan ve İsrail'in Geri Dönüş Kanunu kapsamında vatandaşlık almaya hak kazanabilecek bireylerin de dahil edildiği “genişletilmiş” Amerikan Yahudi nüfusunun yaklaşık 15 milyon kişiye ulaştığı ve bu kitlenin toplam Amerikan nüfusunun yaklaşık %4,5’ini oluşturduğu tahmin edilmektedir.

Tarihçe

Yahudiler, 17. yüzyılın ortalarından itibaren Amerika’daki On Üç Koloni’de yaşamaya başlamıştır. Bu dönemdeki Yahudi nüfusu oldukça sınırlıydı; 1700 yılına kadar bölgeye ulaşan Yahudilerin sayısı en fazla 200 ila 300 kişi olarak tahmin edilmektedir. İlk yerleşimcilerin çoğu, Batı Sefarad kökenli, yani İspanyol ve Portekiz Yahudilerinden oluşmaktaydı. Ancak 1720 yılı itibarıyla, Orta ve Doğu Avrupa’daki diaspora topluluklarından gelen Aşkenaz Yahudileri koloni Yahudi nüfusunda çoğunluğu oluşturmaya başlamıştır.

İngiltere tarafından 1740 yılında yürürlüğe konan Plantasyon Yasası, Yahudilere ilk kez Britanya vatandaşlığına geçme ve Amerika’daki kolonilere göç etme hakkı tanımıştır. Amerikan tarihinde tanınan ilk Yahudi figürlerden biri, Polonya doğumlu ve New York’a yerleşen Chaim Salomon’dur. Amerikan Devrimi sırasında önemli bir rol üstlenen Salomon, başarılı bir finansçı olarak bağımsızlık yanlısı harekete destek vermiş ve devrimin finansmanında gerekli olan kaynakların büyük bir kısmının sağlanmasına katkıda bulunmuştur.

1790’lı yıllarda, bazı yerel yönetimlerde oy kullanma ya da kamu görevi yürütme hakları kısıtlanmış olmasına rağmen, Sefarad Yahudileri, nüfuslarının yoğun olduğu beş eyalette siyasi eşitlik elde ettikten sonra kamusal hayatta daha görünür hâle gelmişlerdir. Yaklaşık 1830 yılına kadar Güney Karolina’nın Charleston kenti, Kuzey Amerika’daki en büyük Yahudi nüfusuna sahip yerleşim yeri olmuştur. 19. yüzyılda, Yahudilerin Amerika Birleşik Devletleri’ne kitlesel göçü başlamıştır. Yüzyılın ortalarında, Almanya’dan çok sayıda Yahudi, doğdukları ülkelerdeki antisemitik yasalar ve sosyal kısıtlamalar nedeniyle ABD’ye göç etmiştir. Bu göçmenlerin büyük bir kısmı tüccar ya da esnaf olarak ekonomik yaşamda yer almıştır. Doğu kıyısından gelen Yahudiler zamanla batıya doğru yayılmış, 1819 sonbaharında Apalaş Dağları’nın batısında yer alan Cincinnati kentinde Yüksek Kutsal Günler sırasında ilk Yahudi dini töreni düzenlenmiştir. Bu kent, ABD Ortabatı bölgesindeki en eski Yahudi topluluğuna ev sahipliği yapmaktadır. Cincinnati’deki Yahudi topluluğu, Reform Yahudiliği’nin Amerika’daki kurucusu kabul edilen Haham Isaac Mayer Wise’ın önderliğinde kadınların minyan’a dâhil edilmesi gibi yenilikçi dini uygulamaları benimsemeye başlamıştır. 19. yüzyılın ikinci yarısında bölgeye Alman ve Litvanyalı Yahudilerin yoğun olarak yerleşmesiyle büyük bir Yahudi topluluğu oluşmuştur. Bu dönem, New Jersey merkezli en büyük Amerikan koşer ürün üreticilerinden biri olan Manischewitz’in kurulmasına zemin hazırlamıştır. Aynı zamanda, 1854’te Cincinnati’de yayın hayatına başlayan The American Israelite, Amerika Birleşik Devletleri’nde hâlâ yayımlanmakta olan en eski ve dünya genelinde kesintisiz yayımlanan en eski ikinci Yahudi gazetesi olma özelliğini taşımaktadır. 1880 yılına gelindiğinde, ülkedeki Yahudi nüfusu yaklaşık 250.000’e ulaşmıştır. Bunların çoğu, eğitimli ve büyük ölçüde seküler olan Alman Yahudilerinden oluşurken, erken dönemden kalma Sefarad Yahudi aileleri ise azınlıkta olmalarına rağmen etkili konumlarını korumuşlardır.

1880’li yılların başından itibaren, Doğu Avrupa’daki Yahudilere yönelik baskılar ve ekonomik zorluklar nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri’ne yönelik Yahudi göçü büyük ölçüde artış göstermiştir. Bu dönemde gelen göçmenlerin büyük çoğunluğu, Rus İmparatorluğu ile Yerleşim Alanı olarak bilinen ve günümüz Polonya, Litvanya, Belarus, Ukrayna ve Moldova’sını kapsayan bölgelerdeki yoksul diaspora topluluklarından gelen, Yidiş dili konuşan Aşkenaz Yahudileriydi. Aynı zamanda, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun en yoksul bölgelerinden biri olan ve yoğun Yahudi nüfusa sahip Galiçya’dan da çok sayıda Yahudi, özellikle ekonomik nedenlerle göç etmiştir. Romanya’dan da önemli ölçüde Yahudi göçü yaşanmıştır. 19. yüzyılın sonlarından 1924’e kadar geçen sürede, 1924 Göç Yasası’nın göçü sınırlandırmasına kadar, Amerika Birleşik Devletleri’ne 2 milyondan fazla Yahudi göç etmiştir. Bu göçmenlerin büyük bölümü New York metropol bölgesine yerleşmiş ve burada, dünyanın en yoğun Yahudi yerleşimlerinden biri oluşmuştur. 1915 yılı itibarıyla, yalnızca New York kentindeki günlük Yidiş gazetelerinin tirajı yarım milyona ulaşmış, ülke genelinde ise bu sayı 600.000’i bulmuştur. Ayrıca binlerce kişi haftalık Yidiş yayınlara ve çeşitli dergilere de abone olmuştur.

20. yüzyılın başlarında Amerika Birleşik Devletleri’ne yeni göç eden Yahudiler, hemşehri dayanışmasına dayalı destek ağları oluşturarak çok sayıda küçük sinagog ve Landsmanshaften (Almanca ve Yidiş’te “hemşehri dernekleri”) kurmuşlardır. Aynı kasaba ya da köyden gelen Yahudileri bir araya getiren bu yapılar, topluluk içi dayanışmayı pekiştirmiştir. Dönemin Yahudi kökenli Amerikan yazarları, asimilasyonu ve Amerikan toplumuna entegrasyonu savunmuş; Yahudi göçmenler kısa sürede Amerikan toplumunun aktif bir parçası hâline gelmiştir. İkinci Dünya Savaşı’nda yaklaşık 500.000 Amerikalı Yahudi orduya katılmıştır. Savaş sonrasında ise, genç Yahudi aileler banliyöleşme eğilimine katılarak kent dışına taşınmıştır. Bu süreç, Yahudi topluluğunda asimilasyonun artmasına ve karma evlilik oranlarının yükselmesine yol açmıştır. Aynı zamanda banliyölerde yeni Yahudi merkezleri oluşmuş; Yahudi okullarına kayıt oranı II. Dünya Savaşı’nın sonu ile 1950’lerin ortaları arasında iki katına çıkmış; sinagog üyelik oranı 1930’daki %20 seviyesinden 1960’ta %60’a yükselmiştir. Bu büyüme özellikle Muhafazakâr ve Reform cemaati üyeliklerinde yoğunlaşmıştır. Daha yakın dönemlerde ise, Rusya ve diğer bölgelerden gelen yeni Yahudi göçmenler, büyük ölçüde Amerikan Yahudi toplumunun ana akımına entegre olmuştur.

Amerika Birleşik Devletleri’nde Yahudi kökenli bireyler, tarihsel olarak birçok farklı alanda üstün başarılar elde etmiştir. Zaman içinde Amerikan Yahudi topluluğu, başlangıçta sınırlı iş imkânlarına sahip alt sosyoekonomik bir konumdan, üniversiteler, araştırma kurumları ve entelektüel çevrelerde yüksek temsil oranına ve kişi başına düşen geliri ulusal ortalamanın üzerinde olan bir topluluğa dönüşmüştür.

Amerikalı Yahudilerin hane halkı geliri – 2014

< $30,000	$30,000–49,999	$50,000–99,999	$100,000+
16%	15%	24%	44%