Ériş Kül
Ériş Kül Kağan[1] (Pinyin:乙毗射匮可汗Yǐ pí shè kuì kè hán, yanlış olarak İrbis Seguy[1]), 7. yüzyılda Batı Göktürk Kağanlığı'nda hüküm süren Göktürk Kağanı. Kimi tarihçilere göre ise adı, "kar kaplanı" anlamına gelen "İrbiz"dir.[2] Bazı tarihçiler tarafından Hazarların ilk kağanı olarak gösterilmiştir.[3]
Adlandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Çince latinizasyonu yorumlama konusunda çeşitli fikir ayrılıkları oluşabilmektedir. İsmin latinizasyonu Yǐ pí shè kuì kè hán şeklindedir. İngilizce kaynaklardaki yaygın adlandırma Irbis Seguy'dur. Ancak, bu adlandırmada shè fonemi hem ilk adda hem de son adda kullanılmaktadır. Bu durumda, bu adın doğruluğu şüphelidir. Bunun yerine İlteriş isminin Çinceleştirilmiş hâlindeki denklikler dikkate alındığında ismin Ériş Kül Kağan (Modern Türkçe: Erişmiş Gür Kağan) şeklinde aktarılması gerektiği görülmektedir.[1]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]İşbara Teriş Tunga Kağan, Ériş'in dedesidir. 642'de, Ériş; Doğu Göktürk yabgusu Yukuk Şad'ın bölgedeki kontrolünü, ele geçirmiş ve kendini kağan ilan etmiştir. Buna rağmen, Yukuk Şad bölgedeki etkisini tam olarak yitirmemiştir. Ériş, On-Okların desteğini alarak tahtta kalmaya çalışmıştır. Onun iktidar yıllarından Dulo ailesi ile On-Oklar arasındaki rekabetin doğurduğu soğuk ilişkiler devam etmiştir. Ériş Kül Kağan, 646'da Tang Hanedanı'na Çin prensesi ile evlenmek istediğini bildirmiştir. İmparator Li Şimin, bunu kabul etmiş ancak Göktürklerin baskı altında tuttukları İpek Yolu'ndaki hâkimiyetlerinden taviz vermelerini istemiştir. Bu koşulu kabul eden Ériş Kül Kağan, Çin ile kısa sürede barış yapmıştır. Ancak bu olaydan iki yıl sonra birçok Dulo ailesi beyi Çin'e sığınmıştır. Batı Kağanlığı, bugünkü Doğu Türkistan topraklarını kapsayan Çungarya'dan çekilmek zorunda kalmıştır. 651'de, Dulo ailesine destek veren dedesinin yeğeni Kalık İşbara Kağan'a yenilerek, öldürülmüştür.[4]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "Eski Türk Adlarının Çinceden Orijinal Hâline Çevrilmesi". simitcay.com. 23 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2016.
- ^ Kumilyov, Lev (1993), Qədim Türklər. B: Gənclik, s. 70.
- ^ Kevin Alan Brook. The Jews of Khazaria. 2nd ed. Rowman & Littlefield Publishers, Inc, 2006.
- ^ L.M.Gümilev :Eski Türkler, tr:Ahsen Batur, Selenge yayınları, İstanbul, 2002, ISBN 975-7856-39-8, OCLC 52822672, pp.275-276, 296-299