1905-1906 Ermeni-Tatar katliamları
| 1905-1906 Ermeni-Tatar katliamları | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rus Devrimi | ||||||||
 Bakü petrol sahaları yakınlarında bir Kazak askeri devriyesi, c. 1905. | ||||||||
| ||||||||
| Taraflar | ||||||||
|
Ermeni grupları | Kafkas Müslüman grupları[1] |
 Rus İmparatorluğu | ||||||
Ermeni-Tatar katliamları (aynı zamanda Ermeni-Tatar Savaşı, Armeni-Müslüman Savaşı ve daha yakın zamanda Ermeni-Azeri Savaşı[2] olarak da bilinir), 1905-1906'da Rus Kafkasyası'nın tamamında Ermeniler ve Azerbaycan halklarını (o zamanlar "Kafkas Tatarları" veya "Kafkasya Tatarları" olarak bilinirdi)[3][4] ve daha sonra gelen halklar arasındaki kanlı etnik çatışmaları ifade etmektedir.[5][6][7]
Katliamlar 1905 Rus Devrimi sırasında başladı ve yüzlerce can aldı. En şiddetli çatışmalar 1905 yılının Şubat ayında Bakü'de, Mayıs ayında Nahçıvan'da, Ağustos ayında Şuşa'da ve Kasım ayında Elizavetopol'da gerçekleşti ve şehirlere ve Bakü petrol sahalarına ağır hasar verdi. Daha küçük çapta da olsa şiddet eylemlerinin küçük ölçeklisi Tiflis'te de patlak verdi.
Çatışmalar kasabalarla sınırlı değildi ve Ermeni kaynaklarını referans olarak kullanan Swietochowski'ye göre, 128 Ermeni ve 158 Kafkas Tatar köyü tahrip veya talan edildi,[8] öldürülen insanlarla ilgili genel tahminler 3.000 ila 10.000 arasında değişiklik gösterdi.[9] Kafkas Tatarları, Tatar çetelerinin zayıf örgütlenmesinden ve Ermeni tarafında Taşnakların daha etkili olmasından dolayı daha fazla kayıp yaşadı.[10]
Bakü'de
[değiştir | kaynağı değiştir]_victim_in_Baku.jpg)
Van Der Leeuw'a göre, 1905 Şubatı'nın başlarında Tatar bir okul çocuğu ve esnafın Ermeniler tarafından öldürülmesi üzerine çatışmalar başladı.[11] Bakü'de dört gün süren çatışmalarda 126 Tatar ve 218 Ermeni öldürüldü.[11] Dasnabedian veya Walker gibi diğer kaynaklar, tatarların Ermeni toplumuna güçlü bir cevap vermek için bir neden sağlayan çatışmayı başlattığını iddia ediyor; Bakü'deki Tatarlar Şubat 1905'te çok sayıda silahsız Ermeniyi öldürmüştü. Walker, "Tatarlar cezasızlıkla katliam yapmakta özgürdü" demiştir.[11]
Bakü İstatistik Bürosu'na ve Saint Petersburg'da yapılan açıklamalara göre, 7'si kadın, 20'si çocuk, 13'ü yaşlı 205 Ermeni öldürüldü, 121'i yaralandı; buna ek olarak, 2 kadın, çocuk veya yaşlı olmayan 111 tartar öldürüldü ve 128 kişi yaralandı.[12]
Nahçıvan ve Şuşa'da
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bakü çatışmalarından sonra Nahçıvan bölgesindeki Müslüman topluluklar İran'dan silah sevkiyatı yapmaya başladı. Nisan ayına gelindiğinde, bölgedeki Ermenilere yönelik cinayetler endişe verici boyutlara ulaşmaya başladı ve Ermeni toplumu koruma için Rus yetkililere başvurdu. Luigi Villari, bölge valisini "acı bir şekilde Ermeni karşıtı" ve Erivan'daki vali yardımcısını da "Ermeni düşmanı" olarak tanımlamaktadır.[13]
25 Mayıs'ta silahlı Tatar çeteleri Nahçıvan ilçe başkentindeki pazar alanına saldırdılar, Ermeni işyerlerini yağmalayıp yaktılar ve bulabildikleri Ermenileri öldürdüler. Yaklaşık 50 Ermeni öldürülmüş ve esnaflardan bir kısmı dükkanlarında diri diri yakılmıştır. Aynı gün, kırsal kesimden Tatar köylüleri, Ermeni komşularına saldırmaya başladı. Villari, "Ermeni veya karma Ermeni-Tatar nüfuslu toplam 52 köyden 47'sinin saldırıya uğradığını ve 47 köyden 19'unun sakinleri tarafından tamamen tahrip edildiğini ve terk edildiğini" belirten resmi raporlara atıfta bulunmaktadır. "Nahçıvan kasabasındakiler de dahil olmak üzere toplam ölü sayısı 239'du. Daha sonra bir intikam saldırısında Ermeniler bir Tatar köyüne saldırarak 36 kişiyi öldürdü".[14]
Şuşa'daki durumla ilgili olarak, Thomas de Waal'a göre, "Ölen ve yaralananların sayısı yaklaşık 300'dü, bunların yaklaşık üçte ikisi Tatar idi, çünkü Ermeniler daha iyi savaşçıydı ve konum avantajından da yararlandılar."[15]
Gence'de
[değiştir | kaynağı değiştir]Ermeni-Tatar katliamlarından önce Gence'de hatırı sayılır bir Ermeni nüfusu vardı.[16][17] Ermeniler arasında şehir Gandzak (Գանձակ)[18][19][20] olarak da bilinir. Gandzak adı, hazine veya zenginlik anlamına gelen Eski İrancadan alıntı bir kelime olan gandz (Arm. - գանձ) kelimesinden gelmektedir.[21][22]
Sorumluluk
[değiştir | kaynağı değiştir]Profesör Firuz Kazemzadeh'e göre, "Katliamların her iki tarafa da yüklenmesi imkansız. Görünüşe göre bazı durumlarda (Bakü, Elizavetpol) Tatarlar, diğer durumlarda (Şuşa, Tiflis) Ermeniler ilk ateşi açmıştı."[23]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ BUTCHERY IN THE CAUCASUS.; A State of Civil War -- 30,000 Combatants of Various Races 30 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The New York Times
- ^ Nicholas W. Miller. Nagorno-Karabakh: A War without Peace 30 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Kristen Eichensehr (ed.), W. Michael Reisman (ed.) Stopping Wars and Making Peace: Studies in International Intervention. Martinus Nijhoff Publishers, 2009
- ^ Suha Bolukbasi. Nation-building in Azerbaijan 20 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Willem van Schendel (ed.), Erik Jan Zürcher (ed.). Identity politics in Central Asia and the Muslim world. I.B.Tauris, 2001. "Until the 1905—6 Armeno-Tatar (the Azeris were called Tatars by Russia) war, localism was the main tenet of cultural identity among Azeri intellectuals."
- ^ Joseph Russell Rudolph. Hot spot: North America and Europe 20 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. ABC-CLIO, 2008. "To these larger moments can be added dozens of lesser ones, such as the 1905-06 Armenian-Tartar wars that gave Azeris and Armenians an opportunity to kill one another in the areas of Armenia and Azerbaijan that were then controlled by Russia..."
- ^ "Britannica Online Encyclopedia. Azerbaijan. History". 9 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2020.
- ^ Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary. Turks 21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Willem van Schendel, Erik Jan Zürcher. Identity Politics in Central Asia and the Muslim World: Nationalism, Ethnicity and Labour in the Twentieth Century. I.B.Tauris, 2001. 1-86064-261-6, 978-1-86064-261-6, p. 43
- ^ Cornell, Svante. Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus, p. 69.
- ^ Tadeusz Swietochowski. Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition. Columbia University Press, 1995. 0-231-07068-3, 978-0-231-07068-3
- ^ Cornell, Svante. Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus, p. 56.
- ^ a b c Svante E. Cornell. Small nations and great powers. page 55
- ^ Saint-Peterburg Vedomosti, 25 May 1905
- ^ Villari, Luigi. Fire and Sword in the Caucasus. London: T. F. Unwin, 1906 0-7007-1624-6 p. 270.
- ^ Villari, Luigi. Fire and Sword in the Caucasus. London: T. F. Unwin, 1906 0-7007-1624-6 p. 270-274.
- ^ Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press. 2003. s. 190. ISBN 978-0-8147-1945-9.
- ^ Soviet Census in 1926-1979, Newspaper Pravda Press, Moscow, 1983
- ^ According to the 1892 official data, "10524 of 25758 inhabitants of the city were Armenians, there were 6 Armenian Apostolic (Gregorian) churches", Elizavetpol article, Brockauz and Efron Encyclopedia (in Russian) 17 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "the union of Georgian and Armenian armies near Gandzak", Great Soviet Encyclopedia (BSE)[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Mhitar Goş was born in Gandzak", Mkhitar Gosh article, (BSE)[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Gandzak (Ganja)" [jss.oxfordjournals.org/cgi/reprint/6/2/145.pdf The death of the last 'Abbasid Caliph': a contemporary Muslim account, by Boyle J. // Semitic Studies.1961; 6: 145-161
- ^ Transactions of the Philological Society. Philological Society (Great Britain). Published for the Society by B. Blackwell. 1956. s. 100.
- ^ "Dictionary.Hayastan.com". 18 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2020.
- ^ Firuz Kazemzadeh. Struggle For Transcaucasia (1917—1921), New York Philosophical Library, 1951
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Luigi Villari (1906), Kafkasya'da Ateş ve Kılıç [1]25 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Londra, TF Unwin, 0-7007-1624-6
- Thomas De Waal (2004), Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War, NYU Press, 978-0-8147-1945-9
 Azerbaycan konuları | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|  | |||||||||||||
| Siyaset ve yönetim |
| |||||||||||||
| Coğrafya |
| |||||||||||||
| Ekonomi | ||||||||||||||
| Toplum |
| |||||||||||||
| Semboller | ||||||||||||||
 Ermenistan konuları | ||
|---|---|---|
| Tarih |  | |
| Simgeler | ||
| Politika ve hükûmet | ||
| Ekonomi | ||
| Coğrafya | ||
| Demografi | ||
| Kültür | ||
