Afganistan başbakanı
| Afganistan İslam Emirliği Başbakanı | |
|---|---|
 | |
| Afganistan hükûmeti | |
| Tür | Hükûmet başkanı |
| Üyelik | Bakanlar Kurulu |
| Rapor verilen | Liderlik |
| Resmî ikamet | Kâbil |
| Atayan | Kral (1927-1973) Cumhurbaşkanı (1978-1996) Yüce Lider (1996-2001; 2021-günümüz) |
| Görev süresi | Sabit bir görev süresi yok |
| İlk sahibi | Şir Ahmed |
| Oluşum |
|
| Kaldırılma |
|
| Maaş | Aylık 198.250 Afgani[3] |
| İnternet sitesi | Başbakan Özel Kalem Müdürlüğü |
|
|---|
Afganistan başbakanı, resmi adıyla Afganistan İslam Emirliği başbakanı,[not 1] Afganistan'ın hükûmet başkanıdır.[4]
Bu makam 1927 yılında Afganistan kralı tarafından atanan bir memur olarak oluşturulmuştur. Afganistan Krallığı'nın 1973'te sona ermesine kadar çoğunlukla danışman olarak görev yapmıştır. 1980'li yıllar boyunca bu pozisyon hükûmet başkanlığı olmuştur. Taliban rejimini deviren ABD istilasının ardından bu görev kaldırılmış ve 2004'ten 2021'e kadar süren bir başkanlık hükûmeti kurulmuştur. ABD'nin çekilmesinden ve Taliban yönetiminin yeniden kurulmasından sonra bu makam yeniden canlandırıldı.
Başbakan ve hükûmet, yüce liderin talimatına tabidir.[5] 7 Eylül 2021'de Afganistan'ın fiili kontrolünü elinde bulunduran Taliban yetkilileri, İslam alimi Hasan Ahund'u kısa süre önce yeniden kurulan Afganistan İslam Emirliği'nin yeni geçici hükûmetinde başbakan vekili olarak ilan etti.[6] 19 Ağustos 2025'te Ahund ve kabinesinin diğer üyeleri, geçici olarak değil, kalıcı olarak atandılar.[7]
Makamın tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Krallık
[değiştir | kaynağı değiştir]Bakanlar Kurulunun başkanı başbakan değil, kraldı. Sadece onun yokluğunda başbakan, kralın vekiliydi.
1963 yılına kadar Kral Muhammed Zahir Şah, akrabalarını başbakan olarak atadı. Kral Zahir Şah da başbakanı görevden alma veya devretme yetkisine sahipti. 1963'ten itibaren bu, Afgan hükûmetinin başkanının başbakan olduğu ve hükûmetin bakanlarından oluştuğu ifade edilerek değiştirildi. Kral Zahir Şah ilk kez hükûmette önemli bir rol oynamadı ve onu seçilmiş bir otoriteye bıraktı. Ancak görev süreleri boyunca başka bir meslekle uğraşamayacakları da belirtilmiştir.
1964 Anayasası ayrıca başbakana kralın ölümü durumunda Seçim Kurulunu çağırma yetkisi verdi. Başbakan, Volesi Jirga'ya yalnızca hükûmetin genel politikası hakkında ve bireysel olarak öngörülen görevleri için yanıt verdi.[8]
Demokratik Cumhuriyet
[değiştir | kaynağı değiştir]Nisan 1978'de Muhammed Davud Han, Sevr Devrimi'ni başlatan bir darbe sırasında öldürüldü. Afganistan Demokratik Halk Partisi (ADHP) o yıl başbakanlık makamını yeniden canlandırdı ve 1980'ler boyunca makam yerinde kaldı.
Cumhurbaşkanı, başbakanın atanmasından sorumluydu ve başbakan da Bakanlar Kurulunu atardı. Kurulun belirtilen amacı, iç ve dış politikaları oluşturmak ve uygulamak, ekonomik kalkınma planlarını ve devlet bütçelerini oluşturmak ve kamu düzenini sağlamaktı.
1987 Anayasası'na göre, hükûmeti kurmak için cumhurbaşkanının başbakanı ataması gerekiyordu. Başbakanın hükûmeti feshetme yetkisi vardı. Demokratik Cumhuriyet döneminde birkaç Afganistan cumhurbaşkanı da başbakan olarak görev yaptı. Sovyetlerin Afganistan'ı istilasıyla, başbakan artık hükûmetten sorumlu değildi. ADHP'nin genel sekreteri veya HAD'ın direktörü daha fazla yetkiye sahipti.
Ayrıca, 1990 Anayasası, önceki belgelerde belirtilmeyen bir şekilde, yalnızca Afgan doğumlu vatandaşların görevde bulunmaya uygun olduğunu belirledi.
İslam Devleti
[değiştir | kaynağı değiştir]Muhammed Necibullah'ın hükûmetinin çöküşünden sonra bir geçiş devleti kuruldu. Böylece başbakanlık makamı bir kez daha Afganistan tarihinde önemli bir rol oynadı.
Bu dönemde cumhurbaşkanı ve başbakan arasında sürekli bir sürtüşme vardı. Devlet çökmüştü ve 1992'den 1996'ya kadar etkin bir merkezi hükûmet yoktu. Böylece, pozisyon fiili olarak törensel haline geldi ve hükûmetten geriye kalanlarda çok az güç kaldı.
İslam Emirliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Afganistan İslam Emirliği'nin Taliban güçleri 1996'da kontrolü ele geçirdiğinde unvan kaldırıldı. Taliban'ın lider yardımcısı, yönetimi boyunca genellikle başbakan olarak biliniyordu. Muhammed Rabbani'nin 2001'de ölmesiyle,[9] Taliban ofisi canlandırmama kararı aldı.
2001'de Taliban yönetiminin sonuna kadar isyan halinde kalan Taliban'ın devirdiği hükûmetin Eylül 1997'ye kadar hükûmette bir başbakanı vardı, ancak pozisyon kaldırıldı.
7 Eylül 2021'de Taliban başbakanlık pozisyonunu geri getirdi.[6]
Başbakanlar listesi
[değiştir | kaynağı değiştir](İtalik olarak yazılan tarihler görevin fiilen devam ettiğini göstermektedir)
| Ad | Resim | Doğum-Ölüm | Görev başlangıcı | Görev bitişi | Görev süresi | Siyasi parti / bağlantı | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Afganistan Krallığı (1926-1973) | |||||||
| Şir Ahmed | 
|
y. 1885–? | 25 Ekim 1927 | Ocak 1929 | 1 yıl, 2 ay | Bağımsız | |
| Başbakan. Görevden alındı. | |||||||
| Şir Giyan |
|
1929'da öldü | Ocak 1929 | 1 Kasım 1929 | 10 ay | Sakkavist | |
| Afganistan Emirliği (1929) başbakanı. Görevden alındı. | |||||||
| Muhammed Haşim Han | 
|
1884-1953 | 1 Kasım 1929 | 9 Mayıs 1946 | 16 yıl, 189 gün | Bağımsız | |
| Başbakan. Barakzay Hanedanı üyesi. | |||||||
| Emanet Levana |
|
Bilinmiyor | y. 1944 | y. 1946 | y. 2 yıl | Bilinmiyor | |
| Kral Salemay yönetiminde başbakan. 1944-47 aşiret ayaklanmaları sırasında Doğu ilinde. | |||||||
| Şah Mahmud Han | 
|
1890-1959 | 9 Mayıs 1946 | 7 Eylül 1953[10] | 7 yıl, 121 gün | Bağımsız | |
| Başbakan. Barakzay Hanedanı üyesi. | |||||||
| Muhammed Davud Han | 
|
1909-1978 | 7 Eylül 1953 | 10 Mart 1963 | 9 yıl, 184 gün | Bağımsız | |
| Başbakan. Barakzay Hanedanı üyesi. | |||||||
| Muhammed Yusuf |
|
1917-1998 | 10 Mart 1963 | 2 Kasım 1965 | 2 yıl, 237 gün | Bağımsız | |
| Başbakan. | |||||||
| Muhammed Haşim Maivandval | .jpg){kind=spacer}
|
1919-1973 | 2 Kasım 1965 | 11 Ekim 1967 | 1 yıl, 343 gün | Bağımsız (1966'ya kadar) | |
| İlerici Demokrat Parti | |||||||
| Başbakan. | |||||||
| Abdullah Yekta |
|
1914-2003 | 11 Ekim 1967 | 1 Kasım 1967 | 21 gün | Bağımsız | |
| Vekaleten başbakan. | |||||||
| Muhammad Nur Ahmed Etemadi |
|
1921-1979 | 1 Kasım 1967 | 9 Haziran 1971 | 3 yıl, 220 gün | Bağımsız | |
| Başbakan. | |||||||
| Abdul Zahir | 
|
1910-1982 | 9 Haziran 1971 | 12 Kasım 1972 | 1 yıl, 156 gün | Bağımsız | |
| Başbakan. | |||||||
| Muhammed Musa Şefik |
|
1932-1979 | 12 Kasım 1972 | 17 Temmuz 1973 | 247 gün | Bağımsız | |
| Başbakan. 1973 Darbesi ile devrildi.[11] | |||||||
| Makam kaldırıldı (17 Temmuz 1973-27 Nisan 1978) | |||||||
| Afganistan Demokratik Cumhuriyeti (1978-1992) | |||||||
| Nur Muhammad Tereki | 
|
1917-1979 | 1 Mayıs 1978 | 27 Mart 1979 | 330 gün | Demokratik Halk Partisi (Halk hizbi) | |
| Bakanlar Kurulu başkanı. | |||||||
| Hafızullah Emin | 1929-1979 | 27 Mart 1979 | 27 Aralık 1979 | 275 gün | Demokratik Halk Partisi (Halk hizbi) | ||
| Bakanlar Kurulu başkanı. Sovyet özel kuvvetleri tarafından Fırtına-333 Operasyonu sırasında öldürüldü.[12] | |||||||
| Babrak Karmal |
|
1929-1996 | 27 Aralık 1979 | 11 Haziran 1981 | 1 yıl, 166 gün | Demokratik Halk Partisi (Perçem hizbi) | |
| Bakanlar Kurulu başkanı. | |||||||
| Sultan Ali Keştmand |
|
1935- | 11 Haziran 1981 | 26 Mayıs 1988 | 6 yıl, 350 gün | Demokratik Halk Partisi (Perçem hizbi) | |
| Bakanlar Kurulu başkanı. İlk dönemi. | |||||||
| Muhammed Hasan Şark |
|
1925- | 26 Mayıs 1988 | 21 Şubat 1989 | 271 gün | Bağımsız | |
| Bakanlar Kurulu başkanı. Ulusal Uzlaşma sürecinin bir parçası olarak atandı. | |||||||
| Sultan Ali Keştmand |
|
1935- | 21 Şubat 1989 | 8 Mayıs 1990 | 1 yıl, 76 gün | Demokratik Halk Partisi (Perçem hizbi) | |
| Bakanlar Kurulu başkanı. İkinci dönemi. | |||||||
| Fazıl Hak Halikyar |
|
1934-2004 | 8 Mayıs 1990 | 15 Nisan 1992 | 1 yıl, 343 gün | Demokratik Halk Partisi (Perçem hizbi). (Haziran 1990'a kadar) | |
| Vatan Partisi | |||||||
| Bakanlar Kurulu başkanı. İstifa etti. | |||||||
| Afganistan İslam Devleti (1992-2002) | |||||||
| Abdüssabur Ferid Kohistani |
|
1952-2007 | 6 Temmuz 1992 | 15 Ağustos 1992 | 40 gün | Hizb-i İslami Gulbeddin | |
| Başbakan. | |||||||
| Boş (15 Ağustos 1992-17 Haziran 1993) | |||||||
| Gulbeddin Hikmetyar | 
|
1947- | 17 Haziran 1993 | 28 Haziran 1994 | 1 yıl, 11 gün | Hizb-i İslami Gulbeddin | |
| Başbakan. Birinci dönemi. | |||||||
| Arsala Rahmani Daulat |
|
1937-2012 | 28 Haziran 1994 | 1995 | 0-1 years | İttihad-i Islami | |
| Vekaleten başbakan. | |||||||
| Ahmed Şah Ahmedzai |
|
1944-2021 | 1995 | 26 Haziran 1996 | 0-1 years | İttihad-i Islami | |
| Vekaleten başbakan. | |||||||
| Gulbeddin Hikmetyar |
|
1947- | 26 Haziran 1996 | 11 Ağustos 1997 | 1 yıl, 46 gün | Hizb-i İslami Gulbeddin | |
| Başbakan. İkinci dönemi. 27 Eylül 1996'da Kabil'in Düşüşü sırasında indirildi.[13] 1996-2001 İç Savaşı sırasında isyancı tarafta başbakanlık iddiasında bulunmaya devam etti. Afgan topraklarının sadece %10'unu kontrol etmesine rağmen İslam Devleti uluslararası alanda tanınan hükûmet olarak kaldı. | |||||||
| Abdurrahim Gafurzai |
|
1947-1997 | 11 Ağustos 1997 | 21 Ağustos 1997 | 10 gün | Bağımsız | |
| Başbakan. 1996-2001 İç Savaşı sırasında isyancı tarafta başbakanlık iddiasında bulundu. Bir uçak kazasında öldürüldü. | |||||||
| Afganistan İslam Emirliği (1996-2001) | |||||||
| Molla Muhammed Rabbani |
|
1955-2001 | 27 Eylül 1996 | 13 Nisan 2001 | 4 yıl, 198 gün | Taliban | |
| Yüksek Konsey başkan yardımcısı. Başbakan. Taliban lider yardımcısı. Görevdeyken öldü.[14] 1996 ve 2001 yılları arasında İslam Emirliği, Afgan topraklarının yaklaşık %90'ını kontrol etmesine rağmen hiçbir zaman yaygın bir uluslararası tanınırlık elde edemedi.[not 2] | |||||||
| Mevlevi Abdul Kabir |
|
1958- | 16 Nisan 2001 | 13 Kasım 2001 | 211 gün | Taliban | |
| Yüksek Kurul Başkan Vekili. Vekaleten Başbakan. Kabil'in Düşüşü sırasında görevden alındı.[16] | |||||||
| Makam kaldırıldı (13 Kasım 2001-7 Eylül 2021) | |||||||
| Afganistan İslam Emirliği (2021-günümüz) | |||||||
| Molla Hasan Ahund |
|
1945 1958 arası-[17] | 7 Eylül 2021 | Görevde | 4 yıl, 106 gün | Taliban | |
| Başbakan. İslam Emirliği, tüm Afgan topraklarını kontrol etmesine rağmen şu anda uluslararası alanda sınırlı bir tanınırlığa sahiptir.[not 3] Hasan Ahund 17 Mayıs - 17 Temmuz 2023 tarihleri arasında Kandahar'da bir hastalık nedeniyle tedavi gördü ve bu süre zarfında başbakanlık görevini yardımcısı Abdul Kabir yürüttü.[1][2] | |||||||
| Mevlevi Abdul Kabir |
|
1958- | 17 Mayıs 2023 | 17 Temmuz 2023 | 61 gün | Taliban | |
| Hasan Ahund bir hastalıktan iyileşirken "geçici" olarak başbakan vekili oldu.[1][2][21] | |||||||
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Afganistan cumhurbaşkanı
- Afganistan devlet başkanlarının listesi
- Afganistan İslam Emirliği lideri
- İcra Kurulu Başkanı (Afganistan)
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Başbakan Yardımcısı Abdul Kabir, Hasan Ahund'un hastalığı nedeniyle 17 Mayıs 2023 tarihinden 17 Temmuz 2023 tarihine kadar başbakan vekilliği görevini yürütmüştür.[1][2]
- ^ Peştuca: د افغانستان د افغانستان د اسلامي امارت لومړی وزیر, romanize: Də Afġānistān Islāmī Imārat lomři ozīr; Darice: رئیس الوزرای امارت اسلامی افغانستان, romanize: Raʾīs al-ozrāi Imārat-i Islāmī-yi Afghānistān
- ^ 1996 ile 2001 yılları arasında, yalnızca üç BM üyesi ülke - Pakistan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) - İslam Emirliği'ni Afganistan'ın meşru hükûmeti olarak tanıdı.[15]
- ^ 2025 itibarıyla, yalnızca bir BM üye devleti - Rusya - İslam Emirliği'ni Afganistan'ın meşru hükûmeti olarak tanımıştır.[18][19][20]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Mohammad Farshad Daryosh (17 Mayıs 2023). "Mawlawi Kabir Appointed Acting PM As Mullah Hassan Akhund is Ill: Mujahid". TOLOnews. 24 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.
- ^ a b c Adeeb, Fatema (9 Eylül 2023). "Prime Minister's Absence From Meetings Raises Questions". TOLOnews. 10 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.
- ^ Hakimi, Amina (5 Aralık 2021). "Senior Officials' Salaries Reduced: MoF". TOLOnews. 21 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2022.
- ^ Kirby, Jen (13 Eylül 2021). "What the Taliban's new government reveals about how they will rule". Vox. 17 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2022.
- ^ Dawi, Akmal (28 Mart 2023). "Unseen Taliban Leader Wields Godlike Powers in Afghanistan". Voice of America. 13 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023.
- ^ a b "Taliban announce new government for Afghanistan". BBC News. 7 Eylül 2021. 7 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2021.
- ^ Malikzada, Natiq (19 Ağustos 2025). "Taliban Officials Are No Longer 'Acting'". The Diplomat. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2025.
- ^ Bu makale, kamu malı olan bu kaynaktan alınan metni içermektedir. Richard S. Newell (1997). Peter R. Blood (ed.). Afghanistan: A country study 13 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Federal Research Division. The Constitutional Period, 1964-73.
- ^ Dugger (20 Nisan 2001). "Muhammad Rabbani, Advocate of Some Moderation in Taliban". The New York Times. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2012.
- ^ "AFGHAN LEADER QUITS; Uncle of the King Resigns as Prime Minister". The New York Times. 8 Eylül 1953. 1 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2022.
- ^ "Afghan King Overthrown; A Republic Is Proclaimed". The New York Times. 18 Temmuz 1973. 17 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021.
- ^ "How Soviet troops stormed Kabul palace". BBC. 27 Aralık 2009. 31 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021.
- ^ "Afghan Fundamentalists Sweep Into Kabul". The New York Times. 27 Eylül 1996. 1 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2022.
- ^ Celia W. Dugger (20 Şubat 2001). "Muhammad Rabbani, Advocate Of Some Moderation in Taliban". The New York Times. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2022.
- ^ Guelke, Adrian (25 Ağustos 2006). Terrorism and Global Disorder – Adrian Guelke – Google Libros. Bloomsbury Academic. ISBN 9781850438038. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2012.
- ^ David S. Rohde with Dexter Filkins (13 Kasım 2001). "Taliban Troops Abandon Capital Without a Fight". The New York Times. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2022.
- ^ "Security Council 1988 Committee Amends 105 Entries on Its Sanctions List | Meetings Coverage and Press Releases". www.un.org. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ Trofimov, Yaroslav (13 Eylül 2021). "As Taliban Seek International Acceptance, Countries Seek to Engage—but Stop Short of Recognition". Wall Street Journal (İngilizce). ISSN 0099-9660. 21 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2021.
- ^ Dawi, Akmal (20 Aralık 2022). "Frustrated with the Taliban, US Officials Meet Anti-Taliban Figures". Voice of America. 30 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2022.
The NRF has executed hit-and-run attacks against the Taliban in some parts of Afghanistan but has not been able to hold territory.
- ^ Trevelyan, Mark (3 Temmuz 2025). "Russia becomes first country to recognise Taliban government of Afghanistan". Reuters (İngilizce). Erişim tarihi: 3 Temmuz 2025.
- ^ "Afghan Taliban appoint Mawlawi Abdul Kabir as new premier". The Express Tribune (İngilizce). 17 Mayıs 2023. 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
 Krallık | |
|---|---|
 Demokratik Cumhuriyet | |
 İslam Devleti | |
 İslam Emirliği |
|
| |