Ahmed bin Musa
Ahmed bin Musa | |
|---|---|
 Beni Musa kardeşlerden Ahmed bin Musa'nın "Rüzgarda sönmeyen lamba" çizimi. Elyazması Arapçadır. | |
| Doğum | 803 |
| Ölüm | 878 Bağdat |
| Etnik köken | Fars |
| Vatandaşlık | Abbasiler |
| Din | İslam |
| Kariyeri | |
| Dalı | Astronomi, Matematik, Sibernetik |
| Çalıştığı kurumlar | Beyt'ül Hikmet |
| Doktora danışmanı | Yahya bin Ebu Mansur |
Ben-i Musa ailesinden olup, Musa bin Şakir'in oğlu'dur.
| |
Ahmed bin Musa (d. 803 - ö. 878 Bağdat) sistem mühendisliği ve sibernetik ilminin öncülerinden aynı zamanda matematik ve astronomi alanında eserler veren Müslüman Fars âlim.
Babası Musa bin Şakir'dir. Çocukluğundan beri ilimle uğraşmış özellikle mekanik ilmine ilgi duymuştur. Kardeşlerinin ve babasının ilim adamı olması, zamanın ilim öğrenmeyle geçirmesi ve halife Memun tarafından korunması onu ilim sahasında daha da yükseltmiş devrinin büyük matematik ve astronomi bilginlerinden biri olmasını sağlamıştır.
Halife Memun'un astronomu olan Yahya bin Ebu Mansur'dan dersler almıştır. Kardeşleri Muhammed ve Hasan'la birlikte yıldızları diğer gök cisimlerini bunların doğuş ve batışlarını inceledi bu incelemelerinin sonucunda yıldızların doğuşu, batışı aynı zamanda onların resimlerini gösteren bir cihaz yaptı ve bu görenleri hayrete düşüren bu cihazı Samarra Rasathanesi'nin önüne koydu. Bu cihazı gören İbn-i Habban el-Taberi hayretini gizleyememişti. Bu cihaz bakırdan olup su kuvvetiyle çalışmaktaydı ve yıldızların resmini, ismini ayrıntılılı bir şekilde hiç kimsenin müdahalesi olmadan gösterebiliyordu.
Ahmed bin Musa astronomi ilminin yanı sıra özellikle mekanik ilmiyle ilgilendi yüzlerce büyüklü küçüklü alet yaptı bu aletlerin içinde otomatik su kapları, kandiller, izafi ağırlık ölçen aletler ve günümüzde hala kullandığımız aletleri tasarlamıştır. Teknik sahada ne kardeşleri ne de başka bir alim ona yetişebilmiştir.
Ahmed bin Musa, kardeşleriyle birlikte Halife Memun tarafından, daha önce Sabit bin Kurra'nın, dünyanın çevresini doğru ölçüp ölçmediğini kontrol etmek için görevlendirilir. Üç kardeş, Sincan'da ve Kûfe'de yaptıkları ölçümler ve hesaplar sonunda, Sabit bin Kurra'nın bulduğu rakamı bulurlar.
Ahmed bin Musa gerek mekanik alanında gerek astronomi alanındaki çalışmalarıyla devrinin en büyük bilim adamlarından biri olduğunu göstermiş ve mekanikte çok kıymetli eserler vererek kendisinden sonra gelecek olan Cezeri gibi daha nice alimlere öncülük etmiştir.
Ahmed bin Musa, 878 yılında ölmüştür.
Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Matematik
Banu Musa, bölge ve çevre konusunda Yunanlardan farklı bir görüşe sahipti. Yunanlar tercüme ettikleri araştırmada hacme ve alana gerçek bir sayısal değer vermekten çok oranlar açısından baktılar. Çoğu, bu tür ölçümleri nispeten başka bir nesnenin boyutuna dayandırdı. Günümüze ulaşan yayınlarından biri olan Kitab Marifat Masahat Al-Ashkal'da (Düzlem ve Küresel Şekillerin Ölçümü Kitabı) Banu Musa hacim ve alan numarası değerleri verdi. Bu, Yunan kaynaklarını sadece çevirip çoğaltmadıklarının kanıtıdır. Aslında konseptler üzerine inşa ediyor ve kendi orijinal çalışmalarından bazılarını ortaya koyuyorlardı.
Mekanik
En eski programlanabilir makine türü olan ilk müzik sıralayıcıyı icat etmekle tanınırlar.[1][2]
Yayınları arasında en popüler olanı, çoğunlukla ortanca kardeş Ahmed'in eseri olan ve yüz mekanik aletle dolu bir kitap olan Kitâbü'l-Ḥiyal (Hileler Kitabı) idi. Kitapta mekanik olarak kararan bir lamba, değişen çeşmeler ve kapaklı bir kepçe dahil olmak üzere bazı gerçek pratik icatlar vardı. Bu cihazlardan sekseni, hafif basınç kullanımına gerçek bir odaklanma ile gerçek bir mekanik ustalığı gösteren "hile kapları" olarak tanımlandı. Cihazlardan bazıları daha önceki Yunan eserlerinin kopyaları gibi görünüyor, ancak geri kalanı Yunanların yaptıklarından çok daha gelişmişti
Astronomi
Astronomi alanına birçok gözlem ve katkı yaptılar, astronomik araştırmaları üzerine yaklaşık bir düzine yayın yazdılar. Güneş ve ay hakkında birçok gözlem yaptılar. Al-Ma'mun, bir derecenin uzunluğunu ölçmek için onları Mezopotamya'daki bir çöle götürdü. Ayrıca bir yılın uzunluğunu 365 gün ve 6 saat olarak ölçtüler.[1]
Kullandığı aletler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Rüzgarda sönmeyen, yandıkça fitili otomatik olarak çıkan ve yağı tükettikçe yerine yenisini akıtan kandiller.
- Küçükbaş hayvanların su içerken otomatik olarak dolan su tekneleri.
- Bahçe sulama sistemi: Sulama işlemi bitince düdük çalarak haber veren otomatik sistem.
- İzafi ağırlık ölçümü yapan kaplar.[3]
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kitabul Hıyel (Sistem mühendisliği ve mekanik alanında yazılmıştır.)
- Sabit yıldızlar küresinin dışında dokuzuncu kürenin bulunmadığının geometrik ispatı.
- Sanad bin Ali'ye sual.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Meier, Allison; Meier, Allison (12 Nisan 2016). "The 9th-Century Islamic "Instrument Which Plays by Itself"". Hyperallergic (İngilizce). 28 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2022.
- ^ Long, Jason; Murphy, Jim; Carnegie, Dale; Kapur, Ajay (Ağustos 2017). "Loudspeakers Optional: A history of non-loudspeaker-based electroacoustic music". Organised Sound (İngilizce). 22 (2): 195-205. doi:10.1017/S1355771817000103. ISSN 1355-7718. 6 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi28 Kasım 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2019.
