Kâşî
Kâşî | |
|---|---|
;_Miftah_al-Hisab_signed_ibn_Muhammad_Mu%27min_Taj_al-Din_al-Shirazi,_Iran,_dated_31_May_1656.jpg) | |
| Doğum | 1380 Kaşan, İran |
| Ölüm | 1429[1] Semerkand |
| Din | İslam |
Kâşî (Farsça: الكاشي) ya da tam künyesiyle Gıyâsüddîn Cemşîd bin Mes'ûd el-Kâşî (Arapça: غياث الدين جمشید بن مسعود بن محمد الكاشي, d.1380, Kaşan - ö. 1429, Semerkand) 14. yüzyılın son yarısında, Kaşan'da doğmuş hekim, matematikçi ve gökbilimcidir.
Yaşam öyküsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğum ve ölüm tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Öğrenimini Kaşan'da tamamlamış, Uluğ Bey'in daveti üzerine Semerkand'a gitmiş ve çalışmalarına burada devam etmiştir. Matematik ve astronomi üzerine çalışmaları olan el-Kaşi, aritmetikte ondalık sistemi ilk kullanan kişidir. Meraga Gözlemevi'nde yapılmış olan gözlemleri içeren İlhan’ın Zici adlı zicteki tabloları yeniden hesap ederek İlhan’ın Zici'ni tamamlayan Hakan'ın Zici adlı eserini yazmıştır; Süllem el-Sema adlı eserinde ise gök cisimlerinin uzaklıkları sorununu tartışmıştır.
Gıyaseddin Cemşid el-Kaşi'nin en önemli eseri, Orta Çağ İslâm Dünyası'ndaki matematik bilgisini bütün yönleriyle serimlediği Matematiğin Anahtarı adlı kitabıdır; bu eserinin bir bölümünde ondalık kesirleri kuramsal yönden incelemis ve bu kesirlerle toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi aritmetiksel işlemlerin nasıl yapılacağını örnekleriyle göstermiştir; burada vermiş olduğu bilgiler daha sonra 16. yüzyılın Osmanlı ünlü matematikçilerinden ve astronomlarından Takiyüddin (Arapça: تقي الدين محمد بن معروف الشامي السعدي, Taqī al-Dīn Abū Bakr Muhammad ibn Qādhī Ma'rūf ibn Ahmad al-Shāmī al-'Asadī al-Rāsid[2]) tarafından kullanılacak, trigonometri ve astronomiye uygulanarak geliştirilecektir.
Usule uygun, sin 1° belirlemek için Gıyaseddin Cemşid al-Kaşi aşağıdaki çözümü bulmuş, sonraları 16. yüzyılda Fransız matematikçilerinden François Viète tarafından sık sık kullanılmıştır.[3]
Pi Sayısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Gıyaseddin Cemşid Arşimed'in pi sayısının hesaplanması için önerdiği iç içe poligonlar yöntemini kullanarak virgülden sonra 14. basamağa kadar gitmiş ve pi sayısını kendi zamanının en iyi hesaplamış kişisi olmuştur. O güne kadar en iyi sonuç olarak Zu Chongzhi tarafından 6. basamağa kadar gidilmişti. Bu rekor 180 yıl gibi çok uzun bir süre boyunca El-Kaşi'de kalmıştır. 180 yıl sonra Adriaan van Roomen tarafından yine aynı yöntemle virgülden sonra 15[4] (ya da 17[5]) basamak ile kırılmıştır.
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Khagani Zij (1413)
- Ar-Risala al-Muhitija (1424)
- Miftah al-Hisab, (1427)
- Ar-Risala al-Kemaliyye
- Nuzhet al-Hadaik
- Risala al-Veter
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "KÂŞÎ". 19 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2016.
- ^ Dr. Salim Ayduz. "Taqi al-Din Ibn Ma'ruf: A Bio-Bibliographical Essay" (İngilizce). 12 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Marlow Anderson, Victor J. Katz, Robin J. Wilson (2004), Sherlock Holmes in Babylon and Other Tales of Mathematical History, Mathematical Association of America, p. 139, ISBN 0-88385-546-1
- ^ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Ghiyath al-Din Jamshid Mas'ud al-Kashi", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- ^ The History of Pi, Fountain Magazine, Issue 49, Page 24, 2005
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- "Biografien von Al-Kashi und Quadi Zada" (İngilizce). 26 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Ghiyath al-Din Jamshid Mas'ud al-Kashi", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
