Aleksandros (Trabzon ortak imparatoru)
| Aleksandros Megas Komnenos | |
|---|---|
| Tüm Doğu ve Perateia'nın İmparatoru ve Otokratı | |
| Trabzon imparatoru | |
| Hüküm süresi | y. 1451–1459 |
| Doğum | y. 1405 Trabzon |
| Ölüm | y. 1459 |
| Eş(ler)i | Maria Gattilusio |
| Çocuk(lar)ı | V. Aleksios Megas Komnenos |
| Hanedan | Komninos Hanedanı |
| Babası | IV. Aleksios Megas Komnenos |
| Annesi | Theodora Kantakuzini |
Aleksandros Megas Komnenos (Yunanca: Ἀλέξανδρος Μέγας Κομνηνός; y. 1405–1459), ayrıca Skantarios (Yunanca: Σκαντάριος) olarak da kaydedilmiştir, ağabeyi IV. İoannis Megas Komnenos ile birlikte Trabzon İmparatorluğu'nun y. 1451–1459 arasında ortak imparatoruydu. Aleksandros, Trabzon imparatoru IV. Aleksios Megas Komnenos'un ikinci oğludur. İoannis, y. 1426'debabalarına karşı başarısız bir isyandan sonra sürgüne gönderilmiştir. 1426 ve Aleksios Aleksandros'u belirlenmiş varis yaptı. İoannis 1429'un başlarında Trabzon'a döndü ve tahtı ele geçirdi, Aleksios'u öldürdü ve İoannis'u sürgüne zorladı.
Sürgündeyken Aleksandros, Bizans imparatoru VIII. İoannis ile evli olan kız kardeşi Maria'nın yanında Konstantinopolis'te yaşamıştır. Trabzon tahtını kendisine almak için bir sefer düzenlemede Bizans ve Ceneviz desteğini kazanmaya çalıştı, ancak çok az başarılı oldu. 1437'nin sonlarında Aleksandros, Midilli lordu I. Dorino Gattilusio'nun kızı Maria Gattilusio ile de kardeşine karşı mücadele için müttefikler kazanmak amacıyla evlendi. Bir noktada, İoannis ve Aleksandrosuzlaştı, çünkü Aleksandros 1450'lerde bir kez daha Trabzon'da yaşadı. Belki de İoannis, kendi oğlu olmaması ve diğer kardeşi David'e güvenmemesi Aleksandros'u geri çağırıp, y. 1451'de onu varis ve ortak imparator olarak atamasına neden oldu. Aleksandros, y. 1459'da İoannis'ten önce öldü. Oğlu ve bilinen tek çocuğu olmasına rağmen, V. Aleksios Megas Komnenos, 1460'ta kısa süreliğine İoannis'in yerine imparator oldu.
Erken dönem hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Aleksandros 1403-1407[1] arasında Trabzon İmparatorluğu'nu 1417'den 1429'a kadar yöneten IV. Aleksios Megas Komnenos'un ikinci oğlu olarak doğdu. Ağabeyi İoannis ve kardeşi David'in yanı sıra, biri Bizans imparatoru VIII. İoannis (h. 1425-1448) ile evlenen Maria olmak üzere iki ile beş arası kız kardeşi vardır.[2] Dönemin tarihçisi Laonikos Halkokondilis'in yazılarında Aleksandros, görünüşte Türk kökenli bir isim olan Skantarios olarak adlandırılır[3] ve belki de Aleksandros'un Türkçe biçimi olan İskender ile ilişkilidir. George Finlay 1851'de Aleksandros'un çağdaşları tarafından Skantarios olarak adlandırıldığını ve bunun Trabzon'un Rum lehçesinde Türk etkisini gösterdiğini öne sürer.[4] Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit yanında Michel Kuršanskis[3] gibi bazı modern bilim adamları, Aleksandros yerine Skantarios adını kullanmayı tercih etmektedirler.[5]
En büyük oğul olarak, Aleksios başlangıçta Aleksandros'un erkek kardeşi İoannis'i belirlenmiş varis yapmıştı ve muhtemelen onu ortak imparator olarak imparatorluk gücüyle ilişkilendirmişti. Aleksios ile İoannis arasındaki ilişkiler, İoannis'in hırsı ve Aleksios'un zayıf bir hükümdar olarak görülmesi nedeniyle Aleksios'un saltanatı boyunca kötüleşti. Ailevi sorunlar y. 1426'da kırılma noktasına geldi, İoannis, annesinin (Alexios'un karısı) Theodora Kantakuzini'nin haznedar ile ilişkisi olduğunu öğrendi. İoannis adamı kendi elleriyle öldürdü ve ardından bir saray darbesi başlatarak ailesini imparatorluk sarayındaki kendi dairelerine hapsetti. İoannis'in ikisini de öldürmeyi planladığından endişelenen Trabzon soyluları, halkı İoannis'in Aleksios'tan daha kötü bir hükümdar olacağına ikna etti ve Aleksios ile Theodora'yı serbest bırakmadan önce onu şehirden kaçmaya zorladı. İoannis Gürcistan'a kaçtı,[6] burada Kral I. Aleksandre (h. 1412-1442) kızıyla evlendi.[7] John'un isyanından sonra, Aleksios bir sonraki en büyük oğlu Aleksandros'u onun yerine vâris olarak atamış ve belki de onu ortak imparator yapmıştır.[3][4]
İoannis, sürgündeyken Trabzon'u fethetmeyi planladı. Gürcistan'dan Kırım'a gitti ve Ceneviz yardımı ile Aleksios'a karşı bir sefer düzenlemeye çalıştı. Bu arada IV. Aleksios, imparatorluğunun güvenliğini sağlamak için ittifaklar imzalamaya çalıştı. Görünüşe göre Theodoro Prensi Aleksios ile Aleksandros veya David'i Aleksios'un kızı Gotlu Maria ile evlendirmek için pazarlık etmiş gibi görünmektedir. İoannis ve Cenevizliler 1429'un başlarında Cordyle[8] limanına indiklerinde herhangi bir müzakere başarısız oldu.[9] Aleksios, İoannis'e karşı yürümek için Trabzon'dan ayrıldı, ancak Trabzon soylularından bazıları İoannis'in tarafına geçtiler[8] ve 26 Nisan 1429'da[9] Aleksios gece çadırında öldürüldü, ardından İoannis, IV. İoannis olarak imparator oldu.[8] Aleksios suikastı ve İoannis'in tahta çıkmasından sonra, Aleksandros sürgüne gönderildi,[10] kızkardeşi Maria'nın yaşadığı Konstantinopolis'e sığındı.[8]
Sürgünde hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Sürgüne zorlandıktan sonra, Aleksandros sekiz yıl sonra, Kasım 1437'de Konstantinopolis'te tasdik edilir. Bu sırada, İspanyol büyükelçisi ve gezgin Pedro Tafur, Aleksandros ile tanıştı ve Aleksandros'un İoannis'e karşı yardım için Midilli lordu I. Dorino Gattilusio'nun kızı Maria Gattilusio ile henüz evlendiğini kaydetti.[10][11] Kısa bir süre sonra Tafur, İoannis ile buluştuğu Trabzon'a gitti.
İoannis, Tafur'a sürgündeki erkek kardeşini sordu, Gattilusio'nun bir kızıyla evlendiğinin doğru olup olmadığını ve Aleksandros'un VIII. İoannis ve Cenevizlilerin Trabzon'a saldırmak için kendisine bir filo tedarik etmeye ikna ettiğine dair söylentilerin doğru olup olmadığını sordu. Tafur, belki de asılsız bir şekilde, İoannis'e her iki söylentinin de doğru olduğunu söyledi. Etkilenmiş olmasına rağmen, İoannis "kendini nasıl savunacağını bileceğini" söyledi, ardından Tafur, İoannis Osmanlı İmparatorluğu ile el sıkışıp, ittifak kurduğu sonucuna vardı.[11]
Tafur, Aleksandros'un Dorino'nun tımarlarından biri olan Midilli şehrinde bulunduğu Mart 1438'de Aleksandros ile tekrar bir araya geldi. Aleksandros karısıyla birlikte adadaydı ve İoannis'i tahttan indirmek ve kendisi tahta çıkmak için bir sefer düzenlemeyi amaçlıyordu. Tafur, Aleksandros'a İoannis'in Osmanlılarla ittifakını ve bu nedenle savaşa girmenin zararlı olacağını bildirdi. Aynı zamanda, Cenova'nın Trabzon ile ticaretteki ticari çıkarları göz önüne alındığında, Dorino, Cenova tarafından Aleksandros ve İoannis arasındaki barışı yeniden sağlamaya yardım etmeye çağrıldı. Aleksandros'un seferi böylece suya düşer ve uzun bir süre için tekrar kaynaklardan kaybolur. Kız kardeşi Maria Aralık 1439'da öldü, bu da Aleksandros'un Konstantinopolis'teki etkisini sona erdirecekti.[11]
Hükümdarlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Aleksandros daha sonra, İoannis ve Cenevizliler arasındaki ilişkiler bozulduğu için Trabzon'da çalkantılı bir yıl olan 1451'de kaydedilmiştir, David onlara karşı deniz seferlerine bile gönderildi. Şaşırtıcı bir şekilde, Aleksandros'un bu dönemde eşi Maria ve küçük oğulları Aleksios ile birlikte Trabzon'da yaşadığı kaydedilmiştir. Michel Kuršanskis'e göre, Aleksandros'un eve dönüşü için en olası açıklama, David'e karşı ihtiyatlı olan çocuksuz İoannis'in Aleksandros ile uzlaştığı ve onu geri davet ettiğidir. Halkokondilis'e göre Aleksandros imparatordu; Kuršanskis, Aleksandros'un bu şekilde müşterek imparator ve vâris olarak atanmasının muhtemel olduğunu belirtir.[11]
Aleksandros Trabzon'da öldü.[11] Ölüm tarihi bilinmemekle birlikte, 1461'de Trabzon'un Fethi sırasında çoktan ölmüştür.[10] Aleksandros İoannis'in yerine geçmediği ve İoannis'in ölümünden sonra bahsedilmediği için, İoannis'ten önce y. 1459'de ölmüş olması muhtemeldir,, yerine küçük oğlu Aleksios vâris olarak tayin edildi.[12] Genç Aleksios, V. Aleksios olarak, İoannis'in ölümü üzerine kısa bir süre imparator oldu, ancak neredeyse hemen David tarafından tahttan indirildi.[13][14] Aleksandros'un ailesi imparatorluğun çöküşünden sonra pek başarılı olamadı; karısı Maria yakalandı ve Sultan II. Mehmed'in haremine yerleştirildi ve oğulları Aleksios, 1 Kasım 1463'te David'in ailesiyle birlikte idam edilmeden önce ilk başta Davut'la sürgünde yaşadı.[10]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Jackson Williams 2007, ss. 183, 185.
- ^ Jackson Williams 2007, s. 182.
- ^ a b c Kuršanskis 1979, s. 239.
- ^ a b Finlay 1851, ss. 460-461.
- ^ PLP, 12122. Κομνηνός Σκαντάριος.
- ^ Finlay 1851, ss. 460–461.
- ^ Jackson Williams 2007, s. 183.
- ^ a b c d Kuršanskis 1979, s. 240.
- ^ a b Jackson Williams 2007, s. 181.
- ^ a b c d Jackson Williams 2007, s. 184.
- ^ a b c d e Kuršanskis 1979, s. 241.
- ^ Kuršanskis 1979, ss. 242, 244.
- ^ Kuršanskis 1979, s. 242.
- ^ Schmuck 2003, s. 31.
- Genel
- Finlay, George (1851). The History of Greece, from its Conquest by the Crusaders to its Conquest by the Turks, and of the Empire of Trebizond 1204–1461 (İngilizce). Edinburgh ve Londra: William Blackwood and Sons. OCLC 757680.
- Jackson Williams, Kelsey (2007). "A Genealogy of the Grand Komnenoi of Trebizond". Foundations: The Journal of the Foundation for Mediaeval Genealogy (İngilizce). 2 (3): 171-189. hdl:10023/8570. ISSN 1479-5078. 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Şubat 2022.
- Kuršanskis, Michel (1979). "La descendance d'Alexis IV, empereur de Trébizonde. Contribution à la prosopographie des Grands Comnènes". Revue des études byzantines (Fransızca). 37: 239-247. doi:10.3406/rebyz.1979.2098. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Şubat 2022.
- Schmuck, Hilmar (2003). Griechischer Biographischer Index [Greek Biographical Index] (Almanca). Munich: K. G. Saur Verlag. ISBN 3-598-34206-3. 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2022.
- Trapp, Erich; Beyer, Hans-Veit; Walther, Rainer; Sturm-Schnabl, Katja; Kislinger, Ewald; Leontiadis, Ioannis; Kaplaneres, Sokrates (1976–1996). Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit (Almanca). Viyana: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ISBN 3-7001-3003-1.
