Bilimkurgu tarihi
 | Bu madde, İngilizce Vikipedi'de yer alan aynı konulu maddeden Türkçeye çeviri yapılarak genişletilebilir. Başlıca çeviri yönergeleri için [genişlet] düğmesine tıklayınız.
|
 |
| Spekülatif kurgu |
|---|
Bilimkurgu edebî tarzı geniş bir yelpazeye yayılmaktadır ve tam tanımı ise âlimler/bilginler ile tutkunlar arasında tartışmalara sebep olmaktadır. Ortak bir tanımda anlaşılamaması, bilimkurgunun tarihçesi, özellikle tam kökeni, üzerine yapılan tartışmalara da yansımıştır. Genel olarak iki adet geniş düşünüş safı bulunmaktadır, saflardan birisi bilimkurgu tarzının köklerini Sümerlerin (en erken Sümer yazılı versiyonu MÖ 2150–2000 arasına tarihlenmiş) Gılgamış Destanı'na dayandırmaktadır.[1] Diğer safı oluşturan yaklaşıma göre ise bilimkurgunun sadece 17. ve erken 19. yüzyıllar arasında bir tarihte, bilimsel devrimi takiben astronomi, fizik ve matematik alanlarındaki büyük keşifler sayesinde, mümkün olabilmiştir.
20. yüzyılda; bilimin ve buluşların günlük hayata derin bir şekilde bütünleşmesi, teknoloji, toplum ve birey arasındaki ilişki inceleyen/keşfeden edebiyat türlerine karşı daha büyük bir ilgiyi körüklerken, bilimkurgu iyice gelişerek ilgi patlaması yaşamıştır. Âlim, eleştirmen ve teorisyen Robert Scholes, bilimkurgunun tarihçesi hakkında "insanlığın uzay ve zaman dair sürekli değişen tavrı ... evrenimizi ve türümüzün o evrendeki yerini giderek daha fazla anlayışımızın tarihçesi" demiştir.[2] Geçtiğimiz birkaç onyılda, bilimkurgu edebi tarzı çok çeşitlenerek, küresel kültür ve düşünce üzerinde çok büyük nüfuz haline gelmiştir.
Erken bilimkurgu
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik ve erken modern öncüler
[değiştir | kaynağı değiştir]Bilimkurgunun erken öncülerini arayanlar için, en erken örneklerden ve en genel olarak atıfta bulunulan metinlerden birisi antik Mezopotamyadan Gılgamış Destanı'dır. En erken metin versiyonları milattan önce 2000 civarlarına tarihlenmiştir. Gılgamış destanını bir başlangıç noktası olarak kullanmayı destekleyenlerden biri olan, Amerikan bilimkurgu yazarı Lester del Rey, "bilimkurgu tam olarak ilk kaydedilen kurgu metin kadar yaşlıdır. O metin de Gılgamış Destanı'dır." diyerek bu tutumunu savunmuştur.[3] Fransız bilimkurgu yazarı Pierre Versins de ayrıca, insanın akıl yürütmesi ve ölümsüzlük arayışı konularının işlenmesi sebebiyle, Gılgamış'ın ilk bilimkurgu çalışması olduğu tezini savunmuştur.[4] Ek olarak, Gılgamış destanındaki büyük sel afeti betimlemesi, bir yönden kıyamet sonrası bilimkurgusu çalışmalara benzemektedir. Ancak, bilim ve teknolojinin hikayedeki eksikliği, bazılarının[5] destanın fantastik edebiyat kapsamında olduğu fikrini desteklemelerine yol açmıştır.
Hindu destanı Ramayana (MÖ 5.-4. yüzyılları), gibi antik Hint şiirlerinde, Vimana adı verilen uçan makinelerden sözedilmektedir. Bu fantastik makineler, uzaya ya da su altına seyahat edebilmektedirler ve şehirleri tekpare bir şekilde, gelişmiş silahlar yardımıyla yok edebilmektedirler. Rigvedanın Sanskrit ilahileri koleksiyonunun (MÖ 1700–1100 ) ilk kitabında "mekanik kuşlar"ın "ateş ve su kullanan bir araç ile hızla uzaya zıpladı ... on iki adet stamgha (sütun), bir teker, üç makine, 300 pivot, ve 60 adet enstrüman" olduğundan bahseden betimlemeler vardır.[6] Antik Mitolojik Hint destanı, Mahabharata (MÖ 8. ve 9.), göklere yolculuk ederek yaratıcı Brahma ile görüşen ve Dünya'ya döndüğünde pek çok çağın geçmiş olduğunu görerek şok olan, Kral Kakudmi'nin hikayesini içermektedir. Bu hikayede zamanda yolculuk konseptinin işlendiği düşünülüyor.[7]
Sıklıkla atıfta bulunulan başka bir metin ise Suriye Rumu bir yazar olan Samsatlı Lukianos'un 2. yüzyılda yazdığı hiciv türündeki Gerçek Tarih (İng: True History, Latince: Vera Historia) adlı eseridir. Bu eserinde Lukianos, dış uzaya yolculuk temasını ve uzaylı yaşam formlarıyla konuşmaları kullanarak gezi edebiyatı ve münazara eserlerinde yapılan mübalağayı eleştirmektedir. Gerçek Tarih içerisinde kullanılan Bilimkurgu temaları ve toposlar (İng: Literary topos) arasında dış uzaya yolculuk, uzaylı yaşam formlarıyla temas (buna uzaylılarla ilk temas olayı tecrübesi de dahil), gezegenler-arası savaş ve gezegenler-arası emperyalizm, devlik motifi, insan teknolojisinin ürünü yaratıklar,farklı bir grup fizik yasaları ile işleyen dünyalar, başkahramanın keşfetmeye ve maceraya dair bariz arzusunun işlenmesi bulunmaktadır[8]. Ay İnsanları ile Güneş İnsanları arasında, Sabah Yıldızını kolonize etme hakkını elde etme kavgası olan gezegenler-arası çatışmaya tanık olunmasıyla, Lukianos "Ay ve Sabah Yıldızı arasındaki havada ağ örmek ile görevlendirilmiş olan dev uzay örümceklerinin bu ağı bir anda bitirebilmesini ve bu ağ üzerine savaşan erlerin yerleştirilmesini" betimler. L. Sprague de Camp ve bazı diğer yazarlara göre bu eser, en eski örneği olmasa bile, bilimkurgunun ya da proto-bilimkurgunun erken örneklerinden birini temsil etmektedir[8][9][10][11][12]. Ancak, metnin açıkça hicivsel ve abartılı olması amaçlanmış olduğundan diğer eleştirmenler eserin haklı bir şekilde Bilimkurgu öncülü sayılabileceği konusunda kararsızdır. Örneğin İngiliz eleştirmen Kingsley Amis bir yazısında, eserin "komik etki elde edebilmek adına saçmalık üzerine saçmalık yığdığı için zar zor bilimkurgu sayılabileceğini" yazmış ancak eserin bilimkurgu karakteristiğine sahip olduğunu, eserin olay örgüsünü 20. yy uzay operalarıyla karşılaştırmak suretiyle dolaylı olarak kabullenmiştir: "Sadece şunu belirteyim ki Gerçek tarih eserinin canlılığı ve kapsamlılığı, eserin neredeyse tüm erken-modern bilimkurgu eserlerinin, örneğin 1910 ve 1940 arasında yazılmış olanların, alaya alındığı bir şaka gibi okunmasına sebebiyet veriyor."[13]. Lukianos çevirmeni Bryan Reardon, eseri daha açık bir şekilde tanımlıyor "Aya, yeraltı dünyasına (cehenneme), bir balinanın karnına ve daha nice yerlere yapılan fantastik bir yolculuğun anlatımı. Aslında tam olarak Bilimkurgu değil, bazen öyle olduğu söylense de hikayenin içerisinde 'bilim' yok."[14]
Erken dönem Japon hikayesi Japonca: Urashima Tarō zaman ileriye doğru uzak geleceğe bir yolculuktan bahseder[15] ve bu hikaye ilk defa, 720 yılında yazılmış olan Nihongi adlı Japon tarihini işleyen eserde bahsedilmiştir[16]. Hikâye, Urashima Tarō adlo bir balıkçının denizler altındaki bir sarayı ziyaret ederek orada 3 gün kalması hakkındadır. Köydeki evine döndüğünde, kendisini 300 yıl sonra gelecekte bulur, köyde kendisini hatırlayan kimse kalmamıştır, evi viran haldedir ve ailesi uzun zaman önce ölmüştür[15]. 10. yüzyıl Japon hikayelerinden olan Bambu Kesicisinin Hikayesi proto-bilimkurgu olarak kabul edilebilir. Bu hikayenin ana kahramanı olan, Kaguya-hime, bir Ay prensesidir ve bir göksel savaş/uzay savaşı sırasında güvende olması için Ay'dan Dünya'ya gönderilir. Japonya'daki bir bambu kesicisi tarafın bulunur ve büyütülür. Prenses daha sonra gerçek dünya-dışı ailesi tarafından geri götürülür. Bu hikayeyi anlatan bir el yazmasındaki illüstrasyonda uçan daireye benzeyen yuvarlak bir uçan makine betimlenmiştir[17].
Binbir Gece Masalları
[değiştir | kaynağı değiştir]Binbir Gece Masalları (Arap Geceleri, milattan sonra 8.–10. yüzyıllar arası) içerisindeki bazı hikayeler bilimkurgu elementleri içermektedir. Bunlardan birisi olan "Bulukiya'nın Maceraları"'nda, başkahraman Bulukiya'nın ölümsüzlük bitkisini bulmak için çıktığı yolculuk kendisini denizleri keşfetmeye, Aden Bahçesi'ne, (İslam'daki) cehenneme , kosmosu aşarak kendi dünyasından çok daha büyük dünyalara götürmüş ki bu kısmın galaktik bilimkurgu öğeleri içerdiği kabul edilir[18]. Bu yolculuk sırasında cinler,[19] deniz kızları, konuşan yılanlar, konuşan ağaçlar gibi toplumlarla ve başka diğer yaşam formlarıyla karşılaşmıştır[18].
"Balıkçı Abdullah ve Balık-adam Abdullah" hikayesinde, başkahraman suyun içinde nefes alabilme yetisi kazanır ve bir denizaltı medeniyeti keşfeder. Bu medeniyet karadaki medeniyetin ters/baş-aşağı yansıması olarak tasvir edilmiştir. Bu denizaltı medeniyeti, paranın ve elbiselerin var olmadığı bir tür ilkel komünizmi yaşamaktadır.
Diğer Arap Geceleri masallarında antik kayıp teknolojiler, gelişmiş ama yoldan çıkmış olan antik medeniyetler ve bu medeniyetleri kahreden felaketler ele alınır[20]. "Pirinç Şehir" (bkz. pirinç alaşımı) adlı hikayede; bir grup gezginin, Sahra çölünü aşarak antik bir kenti bulup İncil'de bahsi geçen Kral Süleyman'ın bir keresinde bir cini tuzağa düşürüp hapsetmek[21] için kullandığı ve pirinçten kap olduğu rivayet edilen antik eşyayı elde etmek için çıktıkları arkeolojik sefer[22] anlatılır. Gezginler bu yolculukta; Mumyalanmış bir kraliçe, taşlaşmış yerliler[23], canlı gibi görünen insansı robotlar,otomatlar, cezbedici ve ipler olmadan dans edebilen kuklalar[24] ve gezginleri antik şehre doğru yönlendiren, pirinçten yapılmış bir robot süvari ile karşılaşırlar.
"Abanoz At" hikayesinde; tuşlarla kontrol edilebilen uçan at şeklinde bir robot[25] betimlenir. Bu uçan at, dış uzaya çıkıp Güneş'e doğru uçabilmektedir[26]. "Üçüncü Kalender'in Hikayesi"ndeki, esrarengiz denizci olarak tasvir edilen robot başka bir bilimkurgu öğesi örneği olarak gösterilebilir[25]. "Pirinçten Şehir" ve "Abanoz At" hikayeleri, proto-bilimkurgunun erken örnekleri olarak kabul edilebilirler[17][27]. Erken Arabik proto-bilimkurgu örnekleri arasında Fârâbî'nin ütopik toplum hakkındaki Muhteşem Bir Şehrin Sakinlerinin Görüşleri adlı eseri ile uçan halı gibi bazı Arap Geceleri hikaye öğeleri sayılabilir.[28]
Diğer Ortaçağ Literatürü
[değiştir | kaynağı değiştir]Dr. Abu Shadi al-Roubi'ye göre[29]; Theologus Autodidactus (Kendi kendine öğrenmiş ilahıyatçı) olarak da bilinen ve yaklaşık 1270 yılında polimat Arap yazar İbnü'n-Nefîs (1213–1288) tarafından yazılmış olan, Fādil ibn Nātiq adlı, Arap teolojik romanının son iki bölümü bilimkurgu olarak tanımlanabilir. Bu teolojik romanda kendiliğinden oluşum, fütüroloji, kıyamet temaları, eskatoloji, diriliş ve ölümden sonra yaşam gibi bilimkurgu öğeleri işlenir, ancak bu olaylar için doğaüstü ya da mitolojik açıklamalar vermek yerine, İbnü'n-Nefîs bu hikaye öğelerini, anatomi, biyoloji, fizyoloji, astronomi, kozmoloji ve jeoloji alanlarında edinmiş olduğu derin bilimsel irfanını kullanarak açıklamaya çalışmıştır. Örneğin, roman aracılığıyla İbnü'n-Nefîs kendisinin metabolizma hakkındaki bilimsel teorisini sunmuş,[29] ve vücutsal yeniden dirilişi açıklamak için kendisinin bilimsel keşfi olan küçük kan dolaşımı konusuna gönderme yapmıştır[30]. Bu roman daha sonra 20. yüzyılın başlarında İngilizceye Theologus Autodidactus (Tr: Kendi kendine öğrenmiş ilahiyatçı) başlığı ile çevrilmiştir.
Avrupada orta çağ döneminde, bilimkurgusal temalar pek çok şövalye romantizmi eserinde ve efsanevi hikayelerde ortaya çıkmıştır. Robotlar ve otomatlar 12. yüzyıldan itibaren romantizm türündeki eserlerde kullanılmaya başlanmıştır. Bunlar ilk örnekleri olarak Fransızca: Le Pèlerinage de Charlemagne (Tr: Charlemagne Haccı) ve Enéas (Tr: Aeneas'nın romansı)[31]. 12. yüzyılda yazılmış bir başka örnek olan :5–6 Roman de Troie (Tr: Truva Romansı) adlı eserde ünlü Chambre de Beautes (Tr: Güzeller Odası) işlenir. Bu odada dört adet otomat bulunmaktadır. Bir tanesi büyülü bir ayna tutmaktadır, bir başkası saltolar atmaktadır, yine bir başkası müzik aletleri çalarken sonuncusu da insanlara en çok ihtiyaç duydukları şeyi göstermektedir[31].:7 Bu tür eserlerdeki otomatlar sıklıkla muğlak bir şekilde nekromansi ile ilişkilendirilirler ve bu tür hikayelerin çoğunluğunda girişleri koruyor olurlar ya da korunan alana ya da binaya izinsiz olarak giriş yapanların olduğuna dair anons/uyarı yaparlar[32].:171 Bu nekromansi ile olan ilişkilendirme yüzünden, otomatların genellikle mezarları koruyor olarak tasvir edilmelerine yol açar. Bunun örneği Aeneas,Floris ve Blancheflour, Le Roman d'Alexandre (Tr: İskender'in romansı) hikayelerinde görülebilirken, Lancelot hikayesinde yer altındaki bir saray orta çıkarlar[32].:172 Otomatlar insan şeklinde olmak zorunda değildi. Geoffrey Chaucer'ın "Squire Hikayesi" (İng: The Squire's Tale) adlı eserinde Cambyuskana (Cengiz Han), verilen harika hediyeler arasında Prinçten bir at da bulunmaktaydı. Orta doğu edebiyatında rastlanılan metal atları anımsatan bu metal at, kulağındaki bir çubuğu çevirerek bazı kelimeleri fısıldadıktan sonra, binicisini Dünya'nın herhangi bir yerine olağanüstü bir hızla götürebilmekteydi[33]. Pirinçten At, "Squire Hikayesi"nde tasvir edilen teknolojik harikalardan sadece biriydi: Cambyuskan veya Han, ayrıca uzaktaki yerleri gösteren bir aynayı hediye olarak alır. Çalışmasına tanık olan kalabalık bu harikanın, açıların ve optiklerin manipülasyonu ile çalıştığını belirtir. Han'a ayrıca ölümcül yaralar açabilen ve ölümcül yaraları iyileştirebilen bir kılıç hediye edilmiştir. Benzer şekilde, toplanmış kalabalık harika kılıcın bu işlevinin gelişmiş demircilik teknikleri sayesinde mümkün olabildiğini belirtir.
Teknolojik buluşlar ayrıca İskender romansları içinde de bolca görülmektedir. Örneğin, John Gower'a ait Confessio Amantis (Tr: Aşığın İtirafı) adlı eserde, Büyük İskender iki adet griffonu bir platforma bağlayıp, bir çubuğun ucuna bağlanmış eti önlerinde sarkıtıp uçmalarını sağlayarak bir tür uçan makine inşa eder. Bu macera sadece Tanrı'nın doğrudan müdahale etmesiyle nihayete erer. Tanrı uçan makineyi yok ederek İskender'i tekrar yere fırlatır. Ancak bu, Efsanevi İskender'i durduramaz. İskender camdan devasa bir küre yapıp bu kürenin içerisinde su altına yolculuk eder. Orada, niyahetinde kavrayışını aşan olağanüstü harikalarla karşılar[34].
Geçici ölüm'e (İng: suspended animation) benzer durumlar, Historia destructionis Troiae (Tr: Truva'nın Yok Oluşunun Tarihçesi) ve Roman d’Eneas (Tr: Aeneas'nın romansı) gibi ortaçağ romanslarında görülmektedir. İlkinde, Kral Priamos, Hektor adlı kahramanın naaşını, vücudun içinden geçen ve altın tüplerden oluşan bir ağ ile kaplar. Bu tüplerin içinden yarı-efsanevi bir sıvı olan balsam akmaktadır. Bu yarı-efsanevi sıvının yaşamı koruduğu rivayet edilmektedir. Hikayeye göre bu sıvı, Hektor'un naaşını, sanki canlı ve hayattaymışcasına korumuş, sürekli bir vejetatif durumda tutarak, yüzdeki kılların uzaması gibi otonom süreçlerin devam etmesini sağlamıştır[35].
Bilimkurgu öğeleri içeren ortaçağ kurgusu ile ortaçağ biliminin arasındaki sınırlar en fazla muğlak olarak tanımlanabilir. Geoffrey Chaucer'in "Şöhret Evi" (İng: The House of Fame) adlı eseri gibi çalışmalarda, ünlü Şöhret Evi'nin, ses'in doğal evi olduğu iddia edilir ve tüm seslerin nihai olarak cezbedildiği, havada bir yırtılma olarak tasvir edilir, tam da eskiden Dünyanın, her şeyin nihai olarak cezbedildiği doğal Dünya evi olduğuna inanılmış olması gibi[36]. Benzer şekilde, ortaçağ yolculuk günceleri sıklıkla bilim-kurgusal temalar ve öğeler içermektedir. John Mandeville'in Yolculukları gibi eserlerde; otomatlara, Sinosefaliler ve Devler gibi alternatif türlere ile alt-insan türlerine ve elmasların seksüel üremesi gibi öğelere rastlanmaktaydı[37]. Ancak, Mandeville'in Yolculukları ve aynı tarzdaki diğer yolculuk günceleri gerçek coğrafi bilgiler ile kurgu olduğu bilinen yerlerin bilgilerini içiçe bir şekilde sunmaktaydılar. Dolayısıyla hangi kısımların bilim kurgusal kabul edilmesi gerektiğinin ya da orta çağdayken öyle kabul edilmiş olduğunun ayırdına varmak oldukça güçtür.
Aydınlanma ve Akıl çağında Bilimkurgu öncülleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Aydınlanmayı karakterize eden bir dizi bilimsel keşfi takiben, 16. yüzyıl Avrupası'nda bir kaç yeni yazın türü şekillenmeye başlamıştır. Hümanist düşünür Thomas More'a ait 1516 tarihli ve Ütopya başlıklı kurgu ve politik felsefe eserinde kurgusal bir adadan ve bu adanın sakinlerinin toplumlarını her bakımdan mükemmelleştirmiş olduklarından bahsedilir. Bu romandaki toplumun adı zaman içinde popülerleşerek dimağlara yerleşmiş ve nihayetinde, daha sonraları bilimkurgu eserlerinde tasvir edilir hale gelecek olan, görünürde mükemmel olan ancak sonuçta ulaşılamayacak ya da yozlaşma ile çürümeye maruz kalmış olduğu ortaya çıkan toplumları anlatan Ütopya motifine isim kaynaklığı etmiştir. 1587 tarihli Faust efsanesi, çılgın bilim adamı hikaye kalıbının erken bir örneğini içermektedir[38]
17. ve 18. yüzyıllarda, ünlü Akıl Çağı ve bilimsel kefişlere dair geniş kitlelerde uyanmaya başlayan yoğun ilgi, spekülatif kurgu oluşumunu beslemiştir. Bu dönemdeki spekülatif kurgu, daha sonraları yazılmış olan bilimkurgulardaki pekçok çok hikaye kalıbını öngörebilmiştir. İlerleyen yıllardaki pek çok çalışma, bu dönemde Johannes Kepler tarafından yazılmış olan Somnium (Rüya, 1634) adlı eserdeki Ay'a yapılan hayali yolculuklar konusunu daha genişletilmiş bir şekilde ele almıştır. Kepler'in bu eseri hem Carl Sagan hem de Isaac Asimov tarafından ilk bilimkurgu çalışması olarak değerlendirilmiştir. Benzer şekilde, bazı başka kişiler ise Francis Godwin'e ait Aydaki Adam (The Man in the Moone,1638) adlı eseri İngilizce dilindeki ilk bilimkurgu eser, ve Cyrano de Bergerac'a ait Ayın Devletlerinin ve İmparatorluklarının Komik Tarihçesi (Comical History of the States and Empires of the Moon,1656) adlı eseri ise Fransızca dilindeki ilk bilimkurgu eser olarak kabul ederler[39]. Uzay yolculuğu konusu da Voltaire'in Micromégas (1752) adlı eserinde yoğun bir şekilde işlenmektedir. Bu kapsamda, eser ayrıca, başka dünyaların insanlarının bizden bazı alanlarda daha gelişmiş olabileceklerinden bahsetmesi yönünden dikkat çekmektedir.
17. ve 18.yüzyıllarının Akıl Çağından bilimkurgu-öncülü hikaye elementleri ve motifleri içeren diğer çalışmalar, kronolojik olarak aşadağıda sıralanmıştır:
- Shakespeare'in Fırtına (1610–11) adlı eseri "[[çılgın bilim adamı] hikayesi" prototipi içermektedir.
- Francis Bacon'a ait Yeni Atlantis (1627), yazarın ölümünden önce tamamlayamamış olduğu bir ütopya romanıdır. Ölümünden sonra yarım kalmış haliyle yayımlanmıştır.
- Margaret Cavendish'e ait , Parlayan-Dünya adlı Yeni Dünya'nın Tasviri (The Blazing World,1666), adlı romanda, Kuzey Kutbundaki bir portal aracılığıyla erişebilen ve gökyüzünde farklı yıldıların parladığı bir başka bir dünya tasvir edilmektedir.
- Daniel Defoe'ya ait Konsolidatör (The Consolidator,1705) adlı eserin konusu Ay'a yapılan bir yolculuk etrafında örülür.
- Simon Tyssot de Patot'ya ait Fransızca: Voyages et Aventures de Jacques Massé (1710) adlı eser Kayıp Dünya (İng: Lost World sub-genre) konusunu işlemektedir.
- Simon Tyssot de Patot'ya ait Fransızca: La Vie, Les Aventures et Le Voyage de Groenland du Révérend Père Cordelier Pierre de Mésange (1720) adlı eser Oyuk Dünya konusunu işlemektedir.
- Jonathan Swift'in Gulliver'in Gezileri (1726) adlı eseri yabancı ve garip kültürler ile "garip bilim"i ele alır.
- Samuel Madden'a ait Yirminci Yüzyılın Anıları (Memoirs of the Twentieth Century,1733) adlı eserde, hikayeyi anlatan ve 1728 yılında yaşayan bir karaktere Koruyucu Meleği tarafından, 1997 - 1998 yılları arasına ait bir dizi devlet belgesi verilir. Bu hikaye kalıbı daha sonraki yıllarda popülerlik kazanacak olan zaman yolculuğu romanlarını anımsatmaktadır. Ancak hikaye Melek'in bu belgeleri nasıl elde ettiğini açıklamamaktadır.
- Ludvig Holberg'e ait Niels Klim'in Yeraltı Yolculukları (Niels Klim's Underground Travels,1741) adlı eser, Oyuk Dünya türünün erken örneklerindendir.
- Louis-Sébastien Mercier'nin Fransızca: L'An 2440 (1771) adlı eseri 25. yüzyıldaki yaşamı tahmin-edici bir kaydı sunmaktadır.
- Nicolas-Edme Rétif'in Fransızca: La Découverte Australe par un Homme Volant (1781) adlı eserinde kehanetsel buluşlar ele alınır.
- Giacomo Casanova'nın Icosameron (1788) adlı eseri, Oyuk Dünya hikaye kalıbını kullanan romanlardan bir başkasıdır.
19. yüzyıl geçişleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Shelley ve erken 19. yüzyılda Avrupa
[değiştir | kaynağı değiştir]
19. yüzyılda bu bilimkurgu eğilimlerinin ve hikaye kalıplarının kullanımında bir büyük bir hızlanma görülmüştür. Bu durum en çok Mary Shelley'nin çığır açan eseri Frankenstein; veya, Modern Prometheus (1818) bünyesinde görülebilir. Bu kısa romanda, ileri bir teknoloji ile deneyler gerçekleştiren "çılgın bilim adamı" arketipi işlenmektedir[40]. Milyar Yıllık Çılgınlık (İng: Billion Year Spree) adlı kitabında[41], Brian Aldiss Frankenstein adlı eseri "mantıklı bir şekilde bilimkurgu olarak etiketlenebilecek ilk öncü çalışma" olarak tanımlar. Ayrıca da "çılgın bilim adamı" alttürünün ilk net örneğidir. Genel olarak Gotik Korku türüyle ilişkilendirilse de; bu roman, yayımlandığı tarihteki bilimsel bilginin sınırlarının ötesindeki bir teknolojinin kullanılması, yabancı/garip yaratıkımsı bir karakterin (İng: Alien) antagonist olarak gösterilmesi ve insanlığının durumunun (İng: Human Condition) dışardan bakan bir perspektif ile sunulması gibi bilimkurgusal temaları ve hikaye kalıplarını okuyucuyla tanıştırmıştır. Aldiss'e göre; bilimkurgu, aslında, genel olarak hikaye anlatım tekniklerini gotik roman türünden almaktadır. Mary Shelley'nin kısa hikayelerinden olan "Roger Dodsworth: Tekrar-Canlanmış İngiliz]]" (Roger Dodsworth: The Reanimated Englishman,1826) adlı eserde, buzlar içerisinde donmuş olan bir adamın günümüzde tekrar hayata dönmesi anlatılır. Hikaye, günümüzde artık alışagelmiş bir hikaye kalıbı olan kriyonik bilimkurgu temasının işlendiği erken örnekler arasındadır. Hikayedeki bu tema ayrıca Shelley'nin hikayelerindeki olay akışını sağlayabilmek için bilimi genişletilmiş metafor olarak kullanışını örneklemektedir. Bir başka fütüristik Shelley romanı olan, Son Adam (İng: The Last Man) ilk distopik roman olarak kabul edilmektedir[42].
1836 yılında Alexander Veltman tarafından yayımlanan ve ilk orijinal Rus bilimkurgusu olarak bilinen, Predki Kalimerosa[43]: Aleksandr Filippovich Makedonskii (Tr: Kalimeros Öncüleri: İskender, Makedonyalı Filip'in oğlu; İng: The forebears of Kalimeros: Alexander, son of Philip of Macedon) adlı eser; her ne kadar zamanda yolculuğu teknolojik olanaklar ve cihazlar yerine büyülü bir Hipogrif yardımıyla başarılmış olarak tasfir etmiş olsa da, zamanda yolculuk temasını kullanan ilk romandır[44]. Hikayeyi anlatan kişi geçmişe giderek Aristoteles ile görüşmeyi başarır, ve ayrıca Büyük İskender ile de bir yolcuğa çıktıktan sonra 19. yüzyıla geri döner.
Victor Hugo 19. yüzyıldaki bilimsel teorilerden, özellikle de insalığın gelişmesi düşüncesiden, bir şekilde etkilenerek 1859 yılında La Légende des siècles (Tr: yüzyılların efsanesi) adlı bir şiiri iki parça halinde yazmıştır. Bu şiir, 20. yüzyıl olarak adlandırılabilecek bir distopya/ütopya kurgu bileşkesi şeklinde tanımlanabilir. İlk sahnelerde, gururlu ve aptal olan insanlığın en büyük eseri olan, Leviathan adlı parçalanmış/bozulmuş devasa bir geminin gövdesi betimlenir. Bu geminin bulunduğu çöl dünyası, sürekli rüzgarların estiği ve yaralı doğanın öfkesinin vücut bulduğu bir yerdir ve insanlık en sonunda birleşmiş ve barışçıllaşmış, sonra da özgürlüğü ışığa taşımak için yıldız gemileriyle yıldızlara yolculuk etmişlerdir
19.yüzyılın başlarındaki diğer dikkate değer bilimkurgu-öncülü kurgu yazarları ve eserler aşağıda sıralanmıştır:
- Jean-Baptiste Cousin de Grainville'e ait Le Dernier Homme (1805, Son İnsan).
- Historian Félix Bodin'e ait Le Roman de l'Avenir (1834, Geleceğin Romanı ) ve Emile Souvestre'ye ait Le Monde Tel Qu'il Sera (1846, Olacağı şekilde Dünya); bu iki roman sonraki yüzyılın nasıl olacağını tahmin etmeye çalışmıştır.
- Jane C. Loudon'a ait The Mummy!: Or a Tale of the Twenty-Second Century (1827, 'Mumya! veya 22. Yüzyılın Hikayesi'); bu hikayede, Piramitlerden birine adı verilmiş olan Firavun Cheops bilimsel olanaklarla, politik bir krizin ortasındaki bir dünyada yeniden canlandırılmıştır. Bu dünyada teknoloji gelişmiş gaz-alev mücevherlerin olduğu ve evlerin raylar üzerinde göç ettiği bir seviyeye kadar ilerlemiştir vs.
- Louis Geoffroy'e ait Napoleon et la Conquête du Monde (1836, Napolyon ve Dünya'nın Fethi) adlı romanda Napoleon'un tüm dünyayı fethettiği bir alternatif Dünya tarihi betimlenmiştir.
- C.I. Defontenay'e ait Star ou Psi de Cassiopée (1854, Cassiopeia'nın Psi ya da Yıldızı) adlı eserde, yabancı/uzaylı bir dünyan ve üzerindeki medeniyet Olaf Stapledon-tarzında günlükler şeklinde anlatılmıştır.
- Slovak yazar Gustáv Reuss'a ait Hviezdoveda alebo životopis Krutohlava, čo na Zemi, okolo Mesiaca a Slnka skúsil a čo o obežniciach, vlasaticiach, pôvode a konci sveta vedel (1856, Yıldızların bilimi veya Ay'ı ve Güneş'i ziyaret etmiş ve Gezegenleri bilen ve Dünya'nın başlangıcı ile Sonunu bilen Krutohlav'ın Hayatı) adlı eserde; Gustáv Reuss, Krutohlav adlı ve Gemer bölgesinden bir bilgin olan kahramanını, doğrudan Ay'a yollar... bir balonun içinde. Kahraman geri geldiğinde, ejderha şeklinde bir yıldızlar-arası gemi inşa eder. Hikayedeki karakterler bu geminin içinde bilinen Güneş Sisteminin tamamında yolculuk ederler ve nihayetinde Dünya'daki tüm ülkeleri ziyaret ederler.
- Astronom Camille Flammarion'a ait olan La Pluralité des Mondes Habités (1862, Yaşam olan Dünya'ların Çokluğu) adlı eserinde dünya dışı yaşam üzerine tahminlerde bulunulmuştur.
- Edward S. Ellis'e ait olan The Steam Man of the Prairies (1868, Kırlardaki Buhar Adamı) adlı eserde hikaye Ethan Hopkins ve Mickey McSquizzle —"Yankee" ve "İrlandalı"— adlı karakterlerin, Amerikanın kırlarında, buharla çalışan devasa bir adam ile karşılaşmalarıyla başlar. Bu buhar-adam Johnny Brainerd adlı genç çocuk tarafından yapılmıştır ve bu buhar-adamın çektiği bir araba ile genç çocuk maceradan maceraya gitmektedir.
- Edward Bulwer-Lytton'a ait Vril: The Power of the Coming Race (1871,Vril: Yaklaşan Irkın Kudreti) adlı romanda, ana karakter yerin derinliklerinde yaşayan çok gelişmiş bir medeniyet keşfeder. Psişik güçler için büyüsel ya da doğa üstü açıklamalar yerine; bu güçlerin biyolojik evrim ve teknolojik gelişme/ilerleme aracılığı ile elde edildiğine dair mantıksal ve bilimsel bir açıklama verilmiştir.
Verne ve Wells
[değiştir | kaynağı değiştir]
Avrupai düzgün bir bilim kurgu türü 19. yüzyılın sonlarına doğru, H.G. Wells'in bilimsel romantizm eserleri ve Jules Verne'in toplumu eleştiren, bilim odaklı eserleri ile birlikte başlamıştır[45]. Verne'in macera hikayeleri, özellikle Arzın Merkezine Seyahat (1864), Dünya'dan Ay'a (1865), and Denizler Altında Yirmi Bin Fersah (1869) adlı eserlerde; cesur romantik macera ile ya o zamanın bilinen bilimsel gelişmeleri açısından güncel olan ya da mantıklı şekilde gelecekteki hallerinin tahayyül edilmiş olan teknolojilerle karıştırılarak hikayeler anlatılmıştır. Bu eserler muazzam satış başarılarına ulaşmışlardır ve böylece bir yazarın böyle acayip fikirlerden oluşan materyaller ile bir kariyer inşa edebileceğini kanıtlamışlardır. L. Sprague de Camp, Verne'den "Dünya'nın ilk tam zamanlı bilim-kurgu yazarı" olarak bahsetmiştir.
Diğer yandan Wells hikayelerinde ise, bilim-kurgusal aletler ya da cihazlar aracılığıyla yaşağı toplum üzerine didaktik çıkarımlar yapmıştır. Örneğin, Zaman Makinesi (1895) adlı romanda, zaman yolcusu karakter İngiliz toplumunda sınıfsal ayrışmayı eleştiren hikayesini anlatabilsin diye makinenin teknik detayları geçiştirilerek anlatılmıştır. Yazar; Darwin'in şampiyonu olarak anılan Huxley'nin eski öğrencisiydi. Tam da bu bağlantısını yansıtacak şekilde, hikayede Darwin'ci evrimden bahsedilir ve hikayenin akışı sebebiyle Marksizm konusunda da farkındalığa sahip olunduğu belli edilir. Dünyaların Savaşı (1898) adlı eserde ise Marslıların teknolojileri hakkında detaylı bir açıklama yer almaz. Eğer bu eser Verne tarzı bir hikaye olsaydı, Marslıların teknolojileri o günkü bilime ya da o günkü bilimin yakın zaman erişebileceği seviyeye uygun bir şekilde açıklanırdı. Bunun yerine Well's in bu hikayesinde çatışma ve olay örgüsü deus ex machina yardımıyla bir çözüme kavuşturulmuştur. Gerçi yine de bu çözüm, bilimsel açıdan belirli bir yere kadar açıklanabilecek bir çözümdür.
Verne ve Wells arasındaki farklılıklar, bilim-kurgu çevrelerinde bilim-kurgu tarihi boyunca devam edegelmiş bir gerginliği ön plana çıkarmaktadır. Gerçekçi teknolojileri sunma ya da anlatma mı yoksa karakterlere ve fikirlere yoğunlaşma mı sorusu hep tartışma konusu olmuştur. Benzer şekilde heyecanlı bir hikaye mi anlatılmalı yoksa öğretici ya da irdeleyici bir çıkarım mı yapmalı sorusu da sürekli bilim-kurgu yazarları arasında tartışılagelmiştir.
Geç 19. yüzyıl genişlemesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wells ve Verne bilim-kurgunun erken dönemlerinde hatırı sayılır miktarda rakiplere sahiptiler. 19. yüzyılın sonlarına doğru fantastik hayalgücü temalarına sahip olan kısa hikayeler ve kısa romanlar (İng: novelette), o döndem çeşitli kurgu hikayeleri yayımlayan dergilerde ortaya çıkmaya başlamıştır. Bunların çoğu bilimsel düşünceleri sıçrama tahtası olarak kullanıp hayalgücüyle o hikayelerin dünyalarını tasvir eden eserlerdi. Samuel Butler'a ait Erewhon adlı roman 1872 yılında yayımlanmıştır ve makinelerin gelecekte bir gün duyum ve duyulara sahip olabileceğini (İng: sentience) ve insan ırkının yerini alabilecekleri konusunu işlemiştir. 1886 yılında yayımlanan, Fransız yazar Auguste Villiers de l'Isle-Adam tarafından yazılmış olan Geleceğin Havvası (İng: The Future Eve, Fra: L'Ève future) adlı romanda, Thomas Edison suni bir kadın inşa eder. Genelde Sherlock Holmes karakterini yaratmasıyla ünlü olan Sir ünvanlı Arthur Conan Doyle aslında erken bilimkurgu esleri kaleme almıştı ve o hikayelerinde özellikle Profesör Challenger adlı karakteri kullanmıştı. İngiliz Rudyard Kipling'in bilimkurgu türüne 1900'lü yılların başlarında yapmış olduğu katkıları sebebiyle, Amerikalı yazar ve editör John W. Campbell tarafından "ilk modern bilimkurgu yazarı" olarak adlandırılmıştır[46]. Alandaki diğer örnekler arasındaki Bengali bilimkurgu yazarları Sukumar Ray ve Begum Roquia Sakhawat Hussain bulunmaktadır. Bu yazarlar bilinen en erken feminist bilimkurgu eserini, Sultana'nın Rüyası (İng: Sultana's Dream), ortaya koymuşlardır[47]. Bir başka erken feminist bilimkurgu çalışması olarak Charlotte Perkins Gilman'a ait Herland (Kadınlar Ülkesi) adlı eser sayılabilir. Wells ve Verne'nin her ikisinin de uluslararası bir okuyucu kitlesi vardı ve özellikle Amerika'daki yazarları da etkilemişlerdi. Bu iki yazarın etkisi Amerika'da yayılmaya başladıktan kısa bir süre sonra, Amerikan'ın kendi kültürünün içinden çıkan bilimkurgu eserleri hızla çoğalıp çeşitlenmeye başlamıştır. Avrupalı yazarlar genel olarak Amerikalılara uyacak tarzda eserlerini yazarak ve bu eserleri Amerikan kitap pazarında satışa çıkararak daha çok okura ulaşabilmişlerdir.
19. yüzyılda Amerikan Bilimkurgu öncülleri
[değiştir | kaynağı değiştir]19. yüzyılın son bir kaç on yılında, hem yetişkinler için hem de çocuklar için Amerika'da çok çeşitli sayıda bilimkurgu eseri üretilmiştir, ancak o zamanlar bu eserler daha "bilimkurgu" olarak adlandırılmıyordu. Nathaniel Hawthorne ve Fitz-James O'Brien'a ait hikayelerde bilimkurgu elementleri bulunmaktaydı. Edgar Allan Poe'nun adı ise sıklıkla Verne ve Wells ile birlikte bilimkurgu türünün kurucuları arasında geçer (aslında Mary Shelley'nin Frankenstein eseri bunlardan daha öncedir). Poe'ya ait kısa hikayelerinin bir kaçı ve Nantucketlı Arthur Gordon Pym'in Öyküsü adlı romanı içerik olarak bilimkurgusaldır.1827 yılında Amerikalı filozof (1824-1845 Ahlak Felsefesi Profesörü,Virginia Üniversitesi) ve politikacı George Tucker'a ait Ay'a Yolculuk (İng: A Voyage to the Moon) bazen ilk Amerikan bilimkurgu romanı olarak tarif edilir[48].
1835 yılında Edgar Allan Poe'un yayınladığı "Hans Pfaall Diye Birinin Benzeri Görülmemiş Serüveni" adlı kısa hikayesinde, sıcak hava balonuyla Ay'a yapılan bir uçuş betimlenmişti. Hikayede fırlatılışın nasıl yapıldığı, kabinin inşa edilmesi, atmosferin katmanlarının tasfir edilmesi ve yolculuğun daha pek çok bilimkurgusal yönü çeşitli ayrıntılarla anlatılmıştır[49]. Poe'nun bu bilimkurgu hikayesinin yanı sıra, 1813 yılında Hollandalı Willem Bilderdijk tarafından yazılmış olan hikaye gerçekten dikkat çekicidir. Kort verhaal van eene aanmerkelijke luchtreis en nieuwe planeetontdekking (Göklere yapılan olağanüstü seyahatin ve yeni bir gezegenin keşfinin kısa özeti) adlı hikayesinde Bilderdijk, bir şekilde bir Arap ülkesinde mahsur kalmış bir Avrupalının, insanları gökyüzüne çıkarabilecek ve uçarak seyahat edebilecekleri bir balon inşa edebileceğini iddia ettiği hikayesini anlatmıştır. Hikayede, kullanılan gazlar beklenenden daha kuvvetli çıkar ve bir süre sonra bu kişi kendisini Dünya ve Ay arasındaki bir konumda bulunan başka bir gezegende bulur. Yazar hikayeyi üzerinden Ay'a dair o zamanlarda sahip olunan bilimsel bilgi dağarcığına dair ve Ay'a seyahat edecek bir gezginin karşılaşabileceklerine çeşitli yönlerden genel bir bakış sunar. Poe'nun yirmi yıl sonra yayınlayacağı hikayesiyle pek çok benzerlik bulunmaktadır.
New Orleans şehrinde Kimya Profesörü olan John Leonard Riddell adlı yazar, 1847 yılında kısa hikayesini, küçük ciltsiz kitapçıklar (pamplet) üzerine bastırarak yayınlamıştır. Orrin Lindsay'in hava yolculuğu planı, atmosferin daha yukarı bölgelerindeki keşiflerinin anlatısıyla, ve Ay'ın etrafındaki muhteşem yolculuğu! (İng: Orrin Lindsay's plan of aerial navigation, with a narrative of his explorations in the higher regions of the atmosphere, and his wonderful voyage round the moon!) adlı bu kısa hikayede, Orrin Lindsay adlı bir öğrencinin yerçekimini engelleyen bir alaşım icat etmesi, küre şeklinde bir araçla Dünya'dan ayrılması Ay'a seyahat etmesi anlatılır. Hikaye, içerisinde cebir ve bilimsel dipnotlar bulunduğu için sert ya da saltık bilimkurgunun erken örneklerinden biri olarak kabul edilir[50].
Üniteryen papaz ve yazar Edward Everett Hale tarafından Verne etkisinde kalarak yazılmış olan, The Brick Moon (Tr: Tuğla Ay) adlı uzun hikâye, ilk defa 1869 yılında The Atlantic Monthy adındaki bir magazinde aylık seri hikayeler halinde yayınlamıştır ve bir yapay uyduyu betimleyen ilk eser olarak dikkat değerdir. Diğer eserlerindeki üslubunun çok yakın şekilde yazılmış olan eserde, gerçeklik çok az örtüşen bir macerayı anlatmak için sahte-gazetecilik gerçekçiliği kullanılmıştır.
William Henry Rhodes, 1871 yılında The Case of Summerfield (Tr: Summerfield Dosyası) adlı hikayesini Sacramento Union gazetesinde yayınlamıştır, ve bu hikayede ilk defa kitle imha silahı kavramı işlenmiştir. Black Bart adlı, çılgın bir bilim adamı olan baş kötü karakter; dünya gezegenini, sularını ateşe çevirerek yok edebilme kudretine sahip potasyumu kullanarak tüm dünyaya şantaj yapma teşebbüsünde bulunur.
Gazeteci Edward Page Mitchell, yenilikçi bilimkurgu kısa hikayelerini The Sun gazetesinde on yıldan fazla bir süre boyunca yayınlamıştır. Bunun istisnası, 1874 yılında Scribner's Monthly adlı magazinde yayınlanmış olan ilk hikayesidir. Hikayelerinin işlediği konular arasında görünmezlik, ışıktan hızlı seyahatler, teleportasyon/ışınlanma, zaman yolculuğu, kriyojenik, zihin transferi, mutantlar, cyborg/sibernetik organizmalar ve mekanik beyinler bulunmaktadır.
Erken Amerikan bilimkurgu eserleri arasında en başarılı olanlardan birisi, 19. yüzyılda Amerika'nın en çok satan ikinci romanı olan, Edward Bellamy'nin 1888 yılında yazdığı Looking Backward (Tr: Geriye Bakış) adlı eserdir. Bu eserin yarattığı etkiler edebiyat alanın ötesine geçecekti. Looking Backward, günümüz toplumu üzerine yapılan gözlemlere dayanarak, gelecekteki bir toplumun nasıl olabileceğine dair bir takım sonuçlara ulaşmaktadır.
Mark Twain, A Connecticut Yankee in King Arthur's Court (Tr: Kral Arthur'un Sarayında Connecticut'lı bir Yankee) adlı eserinde bilimsel temaları işlemiştir. "ruhların yeniden doğuşu", "Çağların ve vücutların yer değiştirmesi" yoluyla, Twain'in Yankee'si, 19. yüzyıl teknolojileriyle birlikte, zamanda geriye taşınmıştır.
Kentucky'li bir avukat olan Charles Curtis Dail, 1890 yılında Willmoth the Wanderer, or The Man from Saturn (Tr: Gezgin Willmoth, veya Satürn'den gelen Adam) adlı romanını yayınlamıştır. Bu eserindeki ana karakteri, anti-yerçekimi merhemi ile tepeden tırnağa kaplanmış bir şekilde, Güneş Sisteminde seyahat etmiştir[51][52].
1894 yılında, Will Harben "Land of the Changing Sun" (Tr: Değişen Güneş Ülkesi) adlı, Dünyanın merkezinde geçen distopik bir fantazi romanını yayınlamıştır. Harben'nin hikayesinde, Dünya'nın çekirdeğinde bilimsel olarak gelişmiş, çok ileri bir medeniyetin mekanik bir güneşin altında yaşaması tasfir edilmektedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Barbini, Francesca T. (14 Mayıs 2015). "The Epic of Gilgamesh & SF Origins". Sci-fi and Fantasy Network (İngilizce). 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2022.
- ^ Scholes, Robert; Rabkin, Eric S. (1977). "1. A Brief Literary History of Science Fiction". Science Fiction: History, Science, Vision
. Londra: Oxford University Press. s. 3. ISBN 978-0-19-502174-5.
- ^ del Rey, Lester (1980). The World of Science Fiction, 1926–1976: the History of a Subculture. Garland. s. 12.
- ^ Vas-Deyres, Natacha; Atallah, Marc (2012). "Pierre Versins et L'Encyclopédie de l'utopie, de la science-fiction et des voyages extraordinaires (1972)" (Fransızca). doi:10.58079/tntx. 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2013.
- ^ Andrews, Steve; Rennison, Nick (2006). 100 Must-Read Science Fiction Novels. Londra: A. & C. Black. s. xv. ISBN 978-1-4081-0371-5. OCLC 191696087.
- ^ Mukunda, H. S.; Deshpande, S. M.; Nagendra, H. R.; Prabhu, A.; Govindaraju, S. P. (1974). "A critical study of the work 'Vymanika Shastra'" (PDF). Scientific Opinion: 5. 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)16 Mayıs 2013.
- ^ Gibbs, Laura. "Revati". Encyclopedia for Epics of Ancient India. 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2013.
- ^ a b Fredericks, S. C. "Lucian's True History as SF". DePauw University. 29 Haziran 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ Grewell, Greg (2001). "Colonizing the Universe: Science Fictions Then, Now, and in the (Imagined) Future". Rocky Mountain Review of Language and Literature. 55 (2): 25-47. doi:10.2307/1348255. JSTOR 1348255.
- ^ Swanson, Roy Arthur. "The True, the False, and the Truly False: Lucian's Philosophical Science Fiction". DePauw University. 25 Ağustos 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ Georgiadou, Aristoula (1998). Lucian's science fiction novel, True Histories: interpretation and commentary. David H. J. Larmour. Leiden: Brill. ISBN 90-04-10667-7. OCLC 38356089.
- ^ Gunn, James E., (Ed.) (1988). The New encyclopedia of science fiction. New York: Viking. s. 249. ISBN 0-670-81041-X. OCLC 17841875.
- ^ Amis, Kingsley (1961). New maps of hell: a survey of science fiction. V. Gollancz. s. 28. OCLC 459386663.
- ^ Reardon, Bryan P. (2008). Collected ancient Greek novels. University of California Press. s. 619.
- ^ a b Yorke, Christopher (February 2006). "Malchronia: Cryonics and Bionics as Primitive Weapons in the War on Time". Journal of Evolution and Technology. 15 (1): 73-85. 16 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi29 Ağustos 2009.
- ^ Rosenberg, Donna (1997). Folklore, myths, and legends: a world perspective. McGraw-Hill. s. 421. ISBN 0-8442-5780-X.
- ^ a b Richardson, Matthew (2001). The Halstead Treasury of Ancient Science Fiction. Rushcutters Bay, New South Wales: Halstead Press. ISBN 1-875684-64-6. (cf. "Once Upon a Time". Emerald City, 85. September 2002. 11 September 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi2008-09-17.)
- ^ a b Irwin, Robert (2003). The Arabian Nights: A Companion. Tauris Parke Paperbacks. s. 209. ISBN 1-86064-983-1.
- ^ Irwin, Robert (2003). The Arabian Nights: A Companion. Tauris Parke Paperbacks. s. 204. ISBN 1-86064-983-1.
- ^ Irwin, Robert (2003). The Arabian Nights: A Companion. Tauris Parke Paperbacks. ss. 211–2. ISBN 1-86064-983-1.
- ^ Pinault, David (1992). Story-Telling Techniques in the Arabian Nights. Brill Publishers. ss. 148–9 and 217–9. ISBN 90-04-09530-6.
- ^ Hamori, Andras (1971). "An Allegory from the Arabian Nights: The City of Brass". Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 34 (1). Cambridge University Press. ss. 9–19 [9]. doi:10.1017/S0041977X00141540.
- ^ Irwin, Robert (2003). The Arabian Nights: A Companion. Tauris Parke Paperbacks. s. 213. ISBN 1-86064-983-1.
- ^ Hamori, Andras (1971). "An Allegory from the Arabian Nights: The City of Brass". Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 34 (1). Cambridge University Press. ss. 9–19 [12–3]. doi:10.1017/S0041977X00141540.
- ^ a b Pinault, David (1992). Story-Telling Techniques in the Arabian Nights. Brill Publishers. ss. 10–11. ISBN 90-04-09530-6.
- ^ McCaughrea, Geraldine; Fowler, Rosamund (1999). One Thousand and One Arabian Nights. Oxford University Press. ss. 247–51. ISBN 0-19-275013-5.
- ^ "Islam and Science Fiction – On Science Fiction, Islam and Muslims". 30 June 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2022-12-29.
- ^ Khammas, Achmed A. W. "The Almost Complete Lack of the Element of 'Futureness'". Telepolis. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2022-12-29.
- ^ a b "Islamset-Muslim Scientists-Ibn Al Nafis as a Philosopher". 2008-02-06. 6 February 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2022-12-29.
- ^ Fancy, Nahyan A. G. (2006). Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (died 1288). Electronic Theses and Dissertations (Tez). University of Notre Dame. ss. 232–3. 4 April 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 September 2008.
- ^ a b Bruce, J. Douglas (April 1913). "Human Automata in Classical Tradition and Mediaeval Romance". Modern Philology. 10 (4). ss. 511–526. doi:10.1086/386901. ISSN 0026-8232.
- ^ a b Truitt, E. R. (2004). "Trei poete, sages dotors, qui mout sorent di nigromance: Knowledge and Automata in Twelfth-Century French Literature". Configurations. 12 (2). ss. 167–193. doi:10.1353/con.2006.0006. ISSN 1080-6520.
- ^ Ingham, Patricia (2009). "Little Nothings: The Squire's Tale and the Ambition of Gadgets". Studies in the Age of Chaucer. Cilt 31. ss. 53–80. doi:10.17613/m64x2f.
- ^ Lightsey, Scott (2007). Manmade Marvels in Medieval Culture and Literature. New York: Palgrave Macmillan US. doi:10.1057/9780230605640. ISBN 978-1-349-53502-6.
- ^ E. R. Truitt (2009). The Virtues of Balm in Medieval Literature, 727–28
- ^ "The House of Fame - A Modern English Translation". eChaucer: Chaucer in the Twenty-First Century. ss. 781–842. 11 May 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "The Book of John Mandeville". Rochester University. 31 March 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 April 2015.
- ^ Toumey, Christopher P. (Autumn 1992). "The Moral Character of Mad Scientists: A Cultural Critique of Science" (PDF). Science, Technology, & Human Values. Sage. 17 (4): 417. doi:10.1177/016224399201700401. 9 August 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Science Fiction". Encyclopædia Britannica. 12 June 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2007-01-17.
- ^ Clute, John; Nicholls, Peter (1993). "Mary W. Shelley". Encyclopedia of Science Fiction. Orbit/Time Warner Book Group UK. 16 November 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2007-01-17.
- ^ says, Tvåhundra år efter året utan sommar | (2011-05-07). "Billion Year Spree" (İngilizce). 1 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-03-15.
- ^ Chanter, Rachel (2020-06-23). "The Last Woman – Mary Shelley's apocalyptic vision". Peter Harrington Journal - Rare and First Edition Books (İngilizce). Erişim tarihi: 2024-03-15.
- ^ "PARADOX PARKWAY". www.paradoxparkway.com. 20 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-03-15.
- ^ "Lib.ru/Классика: Акутин Юрий. Александр Вельтман и его роман "Странник"". az.lib.ru. 11 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2022-12-29.
- ^ "Science Fiction". Encarta Online Encyclopedia. Microsoft. 2006. 28 October 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2007-01-17.
- ^ "Kipling Rudyard". writershistory.com. 25 April 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Amardeep Singh: Early Bengali Science Fiction" (İngilizce). 4 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2022-12-29.
- ^ "U.Va. Web Map: Pavilion IX". virginia.edu. 7 October 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 October 2011.
- ^ Poe, Edgar Allan. The Works of Edgar Allan Poe, Volume 1, "The Unparalleled Adventures of One Hans Pfaal". 27 June 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2007-01-17.
- ^ Rowland, Marcus. "Orrin Lindsay's Plan of Aerial Navigation By J. L. Riddell, M.D." Forgotten Futures. 24 January 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 April 2018.
- ^ "Energizing Futures: How SF Fuels Itself". 1 January 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 January 2020.
- ^ "C.C. Dail". 1 January 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 January 2020.
| Ana hatlar | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Alt türler |
| ||||||||||||
| Kültür |
| ||||||||||||
| Medya |
| ||||||||||||
| Konular |
| ||||||||||||
| İlgili maddeler | |||||||||||||
