Buz gezegeni
Buz gezegeni veya buzlu gezegen, donmuş uçucu bileşiklerle (su, amonyak ve metan gibi) kaplı buzlu bir yüzeye sahip olan gezegen türüdür. Buz gezegenleri, küresel bir kriyosferden oluşur.
Gezegenlerin jeofiziksel tanımına göre Güneş Sistemi'nin küçük buzlu dünyaları, buz gezegenleri olarak kabul edilir. Bunlar Ganymede, Titan, Enceladus ve Triton gibi gezegen kütleli uyduların çoğunu ve Ceres, Plüton, Eris gibi bilinen cüce gezegenleri içerir. Haziran 2020'de NASA bilim insanları matematiksel modelleme çalışmalarına dayanarak, yüzeydeki buz tabakasının altında bulunabilecek okyanusları olan ötegezegenlerin Samanyolu'nda yaygın olabileceğini duyurdu.[1][2]
Özellikler ve yaşanabilirlik
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir buz gezegeninin yüzeyi, yüzey sıcaklığına bağlı olarak su, metan, amonyak, karbondioksit ("kuru buz" olarak da bilinir), karbonmonoksit, azot ve diğer uçucu maddelerin bir karışımından oluşabilir. Buz gezegenlerinin yüzey sıcaklıkları, esas olarak sudan oluştuysa 260 K (−13 °C)'nin altında, esas olarak CO2 ve amonyaktan oluştuysa 180 K (−93 °C)'nin altında ve esas olarak metandan oluştuysa 80 K (−193 °C)'nin altında olacaktır.
Buz gezegenlerinin yüzeyi son derece soğuk olduğu için, Dünya'daki gibi yaşam formları için yaşamı tehdit edici bir ortama sahiptirler. Birçok buzlu dünyanın muhtemelen içsel ısıyla veya yakınındaki başka bir cismin gelgit kuvvetleriyle ısınan yeraltı okyanusları bulunmaktadır. Yeraltındaki sıvı su, balık, plankton ve mikroorganizmalar dahil olmak üzere canlılar için yaşama elverişli koşullar sağlayabilir. Bildiğimiz şekliyle yeraltı bitkileri fotosentez için kullanacak güneş ışığı olmadığından var olamazlar. Mikroorganizmalar, belirli kimyasalları kullanarak besin üretebilir (kemosentez) ve bu da diğer organizmalar için yiyecek ve enerji sağlayabilir. Bazı gezegenler eğer koşullar uygunsa, egzotik yaşam formları için yaşanabilir olabilecek Satürn'ün uydusu Titan gibi dikkate değer bir atmosfere ve sıvı yüzeye sahip olabilirler.
Cisimler ve adaylar
[değiştir | kaynağı değiştir]Güneş Sistemi'nde birçok buzlu cisim olsa da, hiçbiri IAU'nun gezegen tanımına göre bir gezegen olarak kabul edilmez. Bununla birlikte, gezegen kütleli uyduların çoğu buz-kaya karışımıdır (örneğin Ganymede, Callisto, Enceladus, Titan ve Triton), hatta esas olarak buzdan oluşur (örneğin Mimas, Tethys ve Iapetus) ve bu nedenle jeofiziksel tanımlara göre buz gezegeni olarak kabul edilirler. Plüton ve Charon gibi en büyük Kuiper Kuşağı cisimleri de jeofiziksel tanımlara göre buna uyar.[3] Europa, yüzeyindeki buz nedeniyle genellikle bir buz gezegeni olarak kabul edilir, fakat yüksek yoğunluğu iç kısmının çoğunlukla kayalık olduğunu gösterir. Dağınık disk cisimlerinden Eris için de aynı durum geçerlidir.[4]
OGLE-2005-BLG-390Lb, OGLE-2013-BLG-0341LB b ve MOA-2007-BLG-192Lb gibi birkaç güneş-dışı buzlu gezegen adayı bulunmaktadır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ NASA (18 Haziran 2020). "Are planets with oceans common in the galaxy? It's likely, NASA scientists find". EurekAlert!. 21 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020.
- ^ Shekhtman, Lonnie (18 Haziran 2020). "Are Planets with Oceans Common in the Galaxy? It's Likely, NASA Scientists Find". NASA. 18 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020.
- ^ Stern, Alan; Mitton, Jacqueline (2005). "Pluto and Charon : ice worlds on the ragged edge of the solar system". Weinheim: Wiley-VCH. 24 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2013.
- ^ Emily Lakdawalla vd. What Is A Planet? 22 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Planetary Society, 21 Nisan 2020
