Devrik cümle
Devrik cümleler, öğeleri bir dilin yaygın kullanım kurallarına göre sıralanmamış cümlelerdir. Türkçede devrik cümleler, yüklemi cümle sonunda olmayan cümlelerdir. Devrik cümleler edebî sanat yapmak için, yüklemi vurgulamak için veya pratik amaçlarla kullanılırlar. Hatalı veya bozuk cümleler değillerdir. Devrik olmayan (yüklemi sonda olan) cümlelere kurallı cümle denir. Aşağıdaki devrik cümle örneklerinde yüklemlerin altı çizilidir:
- Çıkar ağzından şu baklayı artık.
- Babam söyledi bugün geleceğinizi.
Edebî dilde devrik cümlelere sıkça başvurulur:
- Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden
- Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak
- Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak - Ahmet Haşim
Vurgu
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkçede yüklem çoğunlukla cümle sonunda bulunur. Özne, tümleç gibi diğer öğeler ise vurguya bağlı olarak sıralanır. Genellikle cümlede en fazla vurgulanmak istenen öğe yükleme en yakın olandır. Aşağıdaki kurallı cümlelerde vurgulanmak istenen öğeler büyük harfle, yüklemler ise kalın harfle yazılmıştır:
- Bu raporu BEN hazırladım.
- Ben ŞU RAPORU hazırladım.
- Yarın hep birlikte ANKARA'YA gideceğiz.
- Ankara'ya HEP BİRLİKTE gideceğiz.
- BURAYA gel.
- GEL buraya.
Gizli özne
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkçede gizli özne yaygın olarak kullanılır. Gizli özneler hem kurallı cümlelerde hem de devrik cümlelerde bulunabilir:
- Yarın görüşürüz. ("biz" gizli özne, kurallı cümle)
- İzliyor musun televizyondaki programı? ("sen" gizli özne, devrik cümle)
Bir cümlede belirtisiz nesne özneden, her zaman yüklemin önünde yer almasıyla ve yüklemin aldığı kişi ekiyle ayırt edilir. Örneğin: "Kalem aldım." cümlesinde kalem belirtisiz nesnedir. Yüklemin almış olduğu -m kişi ekinden anladığımız üzere cümlenin görünmeyen öznesi "ben"dir. Yüklemin üçüncü şahısla çekimlendiği cümlelerdeyse anlatım bozukluğu olmasını engellemek için gerçek özne kullanılması gerekebilir.
Eksiltili cümle
[değiştir | kaynağı değiştir]Devrik cümleler, eksiltili cümleler ile karıştırılmamalıdır. Türkçede eksiltili cümle, yüklemi "olmayan" cümledir. Bu tür cümlelerde metnin veya konuşmanın geneline bakarak yüklemin ne olduğu tahmin edilir:
- - Nereye gidiyorsun?
- - Okula. (Eksiltili cümle, "gidiyorum" yüklemi düşmüş.)
Anlatım bozukluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Zaman zaman devrik cümle kavramı -hatalı olarak- anlatım bozukluğu ile eş anlamlı olarak kullanılır. Anlatım bozuklukları yanlış sözcük seçimi, yapım ve çekim eklerini yerinde kullanmama gibi dilbilgisi hataları sonucu ortaya çıkar:
- Sabahtan itibaren yağmur yağıyor. ("İtibaren" yerine "beri" kullanılmalı.)