Ses türemesi
Ses türemesi; Türkçede bir sözcüğe, çeşitli seslerin eklenmesi olayı. Bu sesler çoğunlukla söyleyişi kolaylaştırmak, yeni bir sözcük yaratmak veya anlamı vurgulamak için eklenir.
Ünlü türemesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çeşitli ses durumlarından dolayı ünlü artmasına ünlü türemesi denir. Tek heceli bazı sözcükler -cık -cik ekini alınca, sözcük ortasında bir ünlü türer:
- bir-i-cik
- dar-a-cık
- az-ı-cık
- genc-e-cik
- düp-e-düz
Aşağıdaki sözcüklerde ünlü türemesi değil, ünsüz düşmesi olduğuna dikkat edilmelidir:
- minikcik > minicik
- öpüşcük > öpücük
Hece tekrarı ile pekiştirme yapıldığında bazen ünlü türemesi gerçekleşir.
- düpdüz > düpedüz
- sapsağlam > sapasağlam
Ünsüz türemesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ünsüzle biten bazı sözcükler ünlüyle başlayan sözcük veya eklerle birleşince sonlarındaki ünsüzde bir yineleme olur:
- af + etmek > affetmek
- hal + etmek > halletmek
- his + etmek > hissetme
- hak > hakkı,
- sır > sırrı
Kaynaştırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Ünlü ile başlayan ekin önüne (iki ünlü arasına) "y, ş, s, n" ünsüzlerinin gelmesi durumudur:
- İlgi eki İlgi ve İyelik eki iyelik eklerinden (tamlama eklerinden) önce: anasının kuzusu, pencerenin boyası
- -i,-e hal eklerinden önce: kaleyi, suya, neyi, odayı, Ankara'ya
- Gelecek zaman ekinden önce: okuyacak, ilerleyecek
- Üleştirme ekinden önce: ikişer, altışar
- Sıfat yapım ekinden önce: okuyan, dinleyen
Bazı sözcüklerde iki ünlü art arda gelmediği halde kaynaştırma ünsüzü görülür. Buna "koruyucu ünsüz" denir. Bu duruma daha çok zamirlerde ve "idi" "ile" "imiş" gibi ayrı da yazılabilen sözcüklerde rastlanır.
- onda, bunda, şundan, sevgiyle, lekeliydi, yeniyse, evliymiş