Yan anlam

Yan anlam, bir kelimenin temel anlamıyla bağlantılı olarak zamanla ortaya çıkan değişik anlamlarından her biri. Kelimenin temel (birincil) anlamının dışında, ancak temel anlamıyla az çok yakınlık taşıyan yeni anlamlar kazanması yan anlamı oluşturur. Bir kelimenin yan anlam kazanmasında genellikle yakıştırma ve benzerlik ilgisi etkili olmaktadır. Yan anlamlar, temel anlamla birlikte gerçek anlamları meydana getirirler.

Mesela “göz” dendiğinde akla ilk gelen, kelimenin temel anlamı olan organ adıdır. Ama “iğnenin gözü”, “çantanın gözü”, masanın gözü” tamlamalarındaki anlamlar benzetme yoluyla kazandırılmış yeni anlamlardır. Bunlara da yan anlam denir.

Örnekler

• Baş

Temel anlam: bir canlının kafası.

Yan anlamlar:

1. Başlangıç (köprübaşı)
2. Önder, yönetici (ustabaşı)
3. Tane (bir baş soğan)
4. Uç (toplu iğnenin başı)

• Burun

Temel anlam: canlılarda koku alma organı

Yan anlamlar:

1. Bir cismin ön kısmı (geminin burnu)
2. Karanın denize uzandığı bölüm, uç nokta (Sinop Burnu)

Başka örnekler

• Çiçekleri masaya bıraktım. ^{(temel anlam)} Polis memuru kaçakçılık masasında görevliydi. ^{(yan anlam)}
• Gemi battı. ^{(temel anlam)} Güneş battı. ^{(yan anlam)} İğne battı. ^{(yan anlam)}
• İnce bir dal ^{(temel anlam)} Uzun, ince bir adam ^{(yan anlam)}
• Sırtıma dokunarak beni uyardı.^{(temel anlam)} Dağın sırtına tırmandık. ^{(yan anlam)}
• Yangında tüm bina yandı. ^{(temel anlam)} Bu yaz iyice yandım. ^{(yan anlam)}