Erkek
Erkek, yetişkin bir eril insandır.[a][2][3] Ergenlik çağına gelmeden önce, erkek çocuk veya oğlan denir.
Diğer eril memelilerde olduğu gibi, bir erkeğin genomu genellikle kalıtsal yolla annesinden bir X kromozomu ve babasından ise bir Y kromozomu alır. Eril fetüs bir dişi fetüse oranla daha az östrojen üretirken daha fazla androjen üretir. Bu eşey hormonlarındaki bu miktar farkı, erkekleri kadınlardan ayıran psikolojik farkların büyük ölçüde sorumlusudur. Ergenlik sırasında, androjen üretimini uyaran hormonlar ikincil cinsel özelliklerin gelişmesi ile sonuçlanır; böylece cinsiyetler arasındaki farklılıklar ortaya çıkar. Ancak bazı interseks ve trans erkekler için üzerinde istisnalar vardır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Erkek kelimesi, Eski Türkçe "hayvan ve insanın eril cinsiyeti" anlamına gelen érkek sözcüğünden evrilmiştir. Bu sözcük ise Eski Türkçe ér- "olmak, tam ve bütün olmak, yetişmek" fiilinden Eski Türkçe +ak ekiyle türetilmiştir. Kelimenin tarihte geçtiği en eski kaynak Irk Bitig olmasına ve Dîvânü Lugâti't-Türk'te de geçmesine rağmen Türkiye Türkçesinde bir metinde kullanımı ilk 19. yüzyıl başlarında görülmüştür. Erkek kelimesinin ayrıca "üç yaşına gelen koç" manasına gelen Eski Türkçe érk sözcüğü ile eş kökenli olabileceği düşünülmektedir, ancak bu kesin değildir.[4]
Eril kişiyi betimlemek için kullanılan adam kelimesinin kökeni ise Arapça ādam (آدم) köküne dayanmakta olup, Âdem ile kökteştir. Arapçaya bu kelime İbranice yoluyla girmiştir.[5]
Yaş ve terminoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Erkeklik terimi, eril bir insanın yaşamındaki dönemi anlatmak için kullanılır. Bu dönemde birey çocukluktan çıkıp ergenlikten geçerek genellikle eril ikincil cinsel özelliklere ulaşır. Erkeklik terimi eril nitelikler ve eril cinsiyet rollerini ifade eden erillik ile ilişkilidir.
Biyoloji ve cinsiyet
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayrıca bakınız: Trans erkek ve interseks
İnsanlar birçok özellikte cinsel ikilik gösterir; bunlardan birçoğu üreme yeteneği ile doğrudan bağlantılı olmasa da bu özelliklerin çoğu cinsel etkileşimde rol oynar. İnsanlardaki cinsel ikiliğine dair ifadelerin çoğu boy, ağırlık ve vücut yapılarına yöneliktir; bununla beraber her zaman genel kalıba uymayan örnekler bulunur. Örneğin, erkekler kadınlara göre daha uzun olmaya yakındır, fakat her iki cinsiyette de orta boy aralığında çok sayıda insan vardır.
İnsanlardaki eril bireye ait ikincil cinsel özelliklerden bazıları:
- daha fazla kasık kılı
- daha fazla yüz kılı
- kadınlardan daha büyük eller ve ayaklar
- daha geniş omuzlar ve göğüs
- daha büyük kafatası ve kemik yapısı
- daha büyük beyin kütle ve hacmi
- daha fazla kas kütlesi
- daha belirgin bir Adem elması ve daha derin ses
- daha uzun kaval kemiği
Cinsel özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]İnsan türünde bir bireyin cinsiyeti genellikle döllenme sırasında sperm hücresinde taşınan genetik madde tarafından belirlenir. Yumurtayı, X kromozomu taşıyan bir sperm hücresi döllerse yavru dişi (XX) olacak; yumurtayı Y kromozomu taşıyan bir sperm hücresi döllerse yavru eril (XY) olacaktır. Kişilerin anatomik veya kromozomal görüntüleri ifade edilen bu kalıptan interseks olarak farklılık gösterebilir.
Eşey hormonları
[değiştir | kaynağı değiştir]Memelilerde, cinsel farklılaşmayı ve gelişimi etkileyen hormon androjendir (ağırlıklı olarak testosteron); yumurtalığın daha sonraki gelişimini uyarır. Cinsel açıdan farklılaşmamış olan embriyoda, testosteron Wolf kanallarının ve penisin gelişimini, skrotuma uzanan labioskrotal kıvrımların ise kapanmasını uyarır. Cinsel farklılaşmadaki bir diğer önemli hormon ise Anti-müllerian hormondur; bu hormon Müller kanallarının gelişimini engeller.
Hastalıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Genelde, erkekler kadınlarla çok sayıda ortak hastalığa yakalanırlar. Eril yaşam beklentisi dişi yaşam beklentisinden biraz daha düşük olmasına karşın, son yıllarda aradaki bu fark düşmektedir.
Ergenlikteki eriller için, hipofizden salgılanan gonadotropinlerle birlikte testosteron erkekleri kadınlardan ayıran cinsel ayrımları ile spermatogenezleri uyarırken, kadınlarda ise östrojen ile progesteron kendilerini erkeklerden ayıran cinsel ayrımları üretir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Sağlık:
- Androloji
- Eril psikoloji disiplini
- Erkeklik (erkeklerin toplumsal özellikleri)
Dinamikler:
Politik:
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Eril kelimesi cinsiyeti veya toplumsal cinsiyeti ifade edebilir.[1] Erkekler çoğulu bazen, erkek çalışmaları gibi bazı ifadelerde yaştan bağımsız olarak eril insanları belirtmek için kullanılır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "male". Merriam-Webster Dictionary.
- ^ "Meaning of "man" in English". dictionary.cambridge.org (İngilizce). Cambridge Dictionary. 6 January 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 August 2021.
- ^ "Definition of "man"". www.merriam-webster.com (İngilizce). Merriam-Webster. 9 March 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 August 2021.
- ^ "erkek". Nişanyan Sözlük. 17 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
- ^ "adam - Nişanyan Sözlük". Nişanyan Sözlük. 9 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
- ^ "The Vitruvian man". 8 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2007.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Andrew Perchuk, Simon Watney, Bell Hooks, The Masculine Masquerade: Masculinity and Representation, MIT Press 1995
- Pierre Bourdieu, Masculine Domination, Paperback Edition, Stanford University Press 2001
- Robert W. Connell, Masculinities, Cambridge: Polity Press, 1995
- Warren Farrell, The Myth of Male Power Berkley Trade, 1993 ISBN 0-425-18144-8
- Michael Kimmel (ed.), Robert W. Connell (ed.), Jeff Hearn (ed.), Handbook of Studies on Men and Masculinities, Sage Publications 2004
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikisözlük'te Erkek ile ilgili tanım bulabilirsiniz.
