Hızırbey Hamamı
 Kırklareli Hızırbey Bedesteni ve Hamamı, 2006 | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Hızırbey Çifte Hamamı |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Tür | Hamam |
| Mimari tarz | Osmanlı mimarisi |
| Konum | Merkez, Kırklareli, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°44′08″K 27°13′26″D / 41.73556°K 27.22389°D |
| Yaptıran | Köse Mihalzade Hızır Bey |
| Tamamlanma | 1383 veya 1384 |
| Yenileme | 1607-1608, 1683, 1704, 1824, 1890, 1960, 1964, 1975 |
| Teknik ayrıntılar | |
| Malzeme | Küfeki taşı |
| Kitâbesini yazan | Şair Asârî |
Hızırbey Hamamı veya Hızırbey Çifte Hamamı, Kırklareli'de kent merkezinde bulunan tarihi bir Türk hamamıdır. Çifte hamam olarak inşa edilmiş yapı, şehir merkezinin en eski ve günümüze ulaşan tek hamamıdır.[1][2]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Yapının inşa kitabesi olmadığı için kesin yapılış tarihi bilinemese de yanındaki arasta ve cami ile beraber bir külliye olarak tasarlandığı düşünüldüğünde Hicri 785'e (Miladi 1383-1384) tarihlendirilebilir. Ali Rıza Dursunkaya hamamın giriş kapısı üzerindeki kitabeden hareketle Hüseyin Çavuş tarafından Hicri 1016 (Miladi 1607-1608) tarihinde inşa edildiği ifade etmektedir[3] ancak bu kitabenin bir tamir kitabesi olduğu farklı kaynaklarda açıklanmıştır.[4][5] Külliyedeki diğer yapılarla beraber hamamın da banisi Köse Mihalzade Hızır Bey'dir.[4][6]
17. yüzyılda Kırklareli'yi de ziyaret eden Evliya Çelebi de şehirde bedestene bitişik olan bir hamamdan bahsetmektedir.[7] Evliya Çelebi'nin anlatımı hamamın cami ile beraber inşa edildiği görüşünü desteklemektedir. Ayrıca hamamın doğu yönüne bitişik olan arastanın da hamamla birlikte planlandığı anlaşılmaktadır.[8] Hicri 16.07.1178 (Miladi 09.01.1765) tarihli bir arşiv belgesinden bu tarihte hamamın Hüseyin Çavuş Vakfı'na bağlı olduğu ve mütevelli atandığı tespit edilmiştir.[6]
1912-1913 yılları arasında Balkan Savaşları'ndan sonra Mutasarrıf Hasan Kemal Bey tarafından 1918 yılında İstanbul'dan getirilen İtalyan Andre Beverato ve Alfred ismindeki bir mühendis tarafından oluşturulan şehrin ilk kent planında Hızırbey Hamamı'nın yıkılarak kentte bir meydan oluşturulması planlanmış ancak bu plan uygulanmamıştır.[9][10]
Onarımlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Hızırbey Hamamı, tamir kitabesine göre H. 1016 (M. 1607-1608) tarihinde Hüseyin Ağa tarafından tamir ettirilmiştir.[4] Hamam M. 1683, M. 1704, M. 1824[8] ve H. 27.08.1307 (M. 18.04.1890) tarihlerinde de tamir görmüştür.[5] Cumhuriyet döneminde ise 1960, 1964, 1975 yıllarında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmıştır.[4] 2024 yılında Kırklareli Valiliği İl Özel İdaresi tarafından yapının dış cephesi temizlenmiştir.[11] 2009 yılındaki bir haberde kadınlar bölümü müşterisizlik nedeniyle kapanan hamamın tamamen kapanma ihtimali olduğu yazılmış[12] olsa da hamam günümüzde aktif olarak kullanılmaktadır.[2]
11.09.1991 tarih ve 949 sayılı kararla tescil edilmiştir.[1]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Hızır Bey Hamamı çifte hamam şeklinde inşa edilmiş dikdörtgen planlı bir çarşı hamamıdır. Yapı, aydınlık fenerleri dahil düzgün kesme küfeki taşı ile inşa edilmiştir. Soyunmalık, soğukluk ve sıcaklık olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.[8] Kadınlar ve erkekler bölümü bulunmaktadır. Çifte hamamın bugün erkeklere ait olarak bilinen kısmı aslında kadınlar bölümü, kadınlara ait olan kısmı ise erkekler bölümü olarak kullanılmaktaydı.[13]
Erkekler Bölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Çifte hamamın güney cephesinde yer almaktadır. Basık kemerli kapıdan kare planlı soyunmalık bölümüne girilmektedir. Ortasında dokuzgen bir havuz bulunmaktadır. Doğu ve batı kısımlarında yerden yüksekte bulunan soyunma odalarına ahşap bir merdivenle çıkılmaktadır. Soyunmalık bölümünün üst örtüsü olan on ikigen kasnağa oturtulmuş kubbede bir aydınlık feneri yer almaktadır. Erken tarihli bir yapı olan hamamdaki bu mimari ögenin 1608-1608 tarihindeki onarımı sırasında eklendiği düşünülmektedir.[14] Soyunmalıktan geçilen dikdörtgen planlı soğukluk bölümü pandantif geçiş elemanı bulunan bir kubbe ile örtülüdür. Köşesinde beşik tonoz örtülü hela ve traşlık (usturalık) mekanları yer almaktadır. Soğukluk bölümünden haçvari planlı, köşe hücreli ve dört eyvanlı, tromp geçiş elemanlı kubbe ile örtülü sıcaklık bölümüne geçilmektedir.[15] Sıcaklığın aydınlatılması eyvanlarda ve kubbede bulunan fil gözleri ile sağlanmaktadır. Erkekler bölümünün girişindeki sivri kemerli bir niş içerisinde bir kitabe bulunmaktadır.
Kadınlar Bölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Çifte hamamın batı cephesinde yer almaktadır. Girişinin iki tarafında dükkanlar bulunmaktadır. Erkekler bölümü ile özdeş plan tipinde inşa edilmiştir.[16] Hamamın kuzey cephesinde beşik tonozla örtülü su deposu ve külhan bölümleri yer almaktadır.[5][8] Yapının kubbeleri kurşun taklidi çimento ile sıvalıdır.[1]
Kitabesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Yapının inşa kitabesi bulunmamaktadır. Çifte hamamın günümüzde erkekler bölümü olarak kullanılan bölümünün girişindeki bir niş içerisinde sülüs hatlı bir tamir kitabesi bulunmaktadır. Bu kitabeye göre hamam, 1607-1608 tarihinde Hüseyin Ağa tarafından tamir ettirilmiştir.[5]
Tamir kitabesinin transkripsiyonu:
Güzîn ve fahr-ı eshab-ı kibâe anî Hüseyin Ağa
Ali gibi mürüvvetkâni bir merd-i şecâ’atden
Bu hammâm-ı lâtifi devletle eyledi abâd
Derûnî vecd ü hâlât ehli gibi pür hararetden
Giren dünyâda bir kez içine çıkmağa meyletmez
Meğer kim âb-ı pâkî selsebil-i nehr-i cennetden
Demişler nısf-ı dünyâdır dilâ kermâbe hakkında
Safâsıyla bütün dünyâ değer bu özge hâletden
İki âlemden var ecrler yâ Rab sâhibü’l-hayra
Safâ ehline çün tathîr-i abdân-ı nezâfetden
Safâyı kalble târihini asâri dâ’î
Dedi gül gibi bu hammâm-ı zibâ câ-yi rahatden
sene 1016 [17]
Günümüz Türkçesi ile kitabe üzerindeki yazı:
Kibar insanların seçkini ve övüncü yani Hüseyin Ağa
(Hazret-i) Ali gibi mürüvvetli bir mert yiğittir
Bu güzel hamamı yücelikle mamur ve şen kıldı
İçi iştiyaklı hallere girenler gibi tam sıcaklıktır
Dünyada içine giren bir daha çıkmak istemez
Meğerki içinde akan temiz suyu cennetin selsebil ırmağıdır
Bu sıcak su hamamı, bu kaynarca hakkında dünyanın yarısıdır demişler
Bunun sefası bütün dünyaya değer başka bir keyifir
İki dünyada ya Rab hayır sahibini ödüllendir
Çünkü safa ehli için suyla temizlenme(ye vesile olmuştur)dir
Gönül hoşluğuyla duacı olan (Şair) Asârî
Gül gibi bu süslü hamam rahat yeridir, dedi
Yıl H. 1016 (1607-08)[18]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Kırklareli Hızırbey Bedesteni ve Hamamı -
Kırklareli Hızır Bey Hamamı kubbelerinin üstten görünüşü -
-
Kırklareli Hızırbey Arastası ve Hamamı -
Hızırbey Arastası (solda) ve Hızırbey Hamamı'nın (sağda) giriş kapıları
.jpg)
.jpg)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Alıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "Hızırbey Hamamı". Kırklareli Kültür Varlıkları Envanteri. 26 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.
- ^ a b "Hızırbey Hamamı/Çifte Hamam". Türkiye Kültür Portalı. 15 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.
- ^ Dursunkaya (1948), s. 97
- ^ a b c d Mert (1971), s. 161
- ^ a b c d Bulut (2019), s. 82
- ^ a b Bulut (2019), s. 83
- ^ Kaplan (2023), s. 731
- ^ a b c d TDV İslâm Ansiklopedisi'nde Hızır Bey Külliyesi
- ^ Koca (2020), s. 31
- ^ Doğruöz (2023), s. 181
- ^ Çelik, Kevser (2024). "Hızırbey Hamamı'nın Dış Cephesi Temizleniyor". Trakya'da Yeşilyurt Gazetesi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2025.
- ^ "Kirklareli'ndeki tarihi hamam kapanacak". Gazete Trakya. 2009. Erişim tarihi: 24 Şubat 2025.
- ^ Bulut (2019), s. 79
- ^ Bulut (2019), s. 81
- ^ Altuntaş (1995), s. 42
- ^ Bulut (2019), ss. 81-82
- ^ Mert (1971), s. 160
- ^ Uluengin & Saatçi (2016), s. 146
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dursunkaya, Ali Rıza (1948). Kırklareli Vilayetini Tarih, Coğrafya, Kültür ve Eski Eserleri Yönünden Tetkik Cilt 2. Yeşilyurt Basımevi. 4 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2025.
- Mert, Özcan (2011). "Kırklareli Kitabeleri". Tarih Dergisi, 25. 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi15 Haziran 2024.
- Bulut, Özlem. Kırklareli ve İlçelerindeki Tarihi Su Yapıları (Yüksek Lisans Tezi). Konya: 2019. Erişim tarihi: 26 Şubat 2025.
- Kaplan, Büşra (2023). "Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinde Kırklareli ve Çevresi". Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 32 (2). s. 731. doi:10.35379/cusosbil.1334512.
- Koca, Kardelen (2020). Kırklareli Kent Merkezinin Tarihsel Gelişimi (Lisans). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. s. 31. Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.
- Doğruöz, V. Türkan (2023). "Millî Mücadele Döneminde Kırklareli". Göleç, Mustafa; Şerefoğlu, Doç. Dr. İlhami Danış, Zeynep Kevser; Danış, İlhami (Ed.). Millî Mücadelenin Yerel Tarihi 1918-1923 (Cilt 10): Edirne - Kırklareli - Tekirdağ (PDF). TÜBA Yayınları. doi:10.53478/tuba.978-625-8352-72-6.ch02. Erişim tarihi: 24 Şubat 2025.
- Altuntaş, Mehmet (1995). Kırklareli'nde Türk Devri Yapıları (Yüksek Lisans). Konya: Selçuklu Üniversitesi.
- Saatçi, Suphi; Uluengin, Bülent (2016). Kırklareli ve Geleneksel Evleri. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Hızırbey Hamamı ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
OpenStreetMap'te Hızırbey Hamamı ile ilgili coğrafi veriler
 | ||
| Otorite kontrolü |
|
|---|