Kıbrıs Tarihi (1878-günümüz)

Bu madde 1878'den günümüze Kıbrıs'ın tarihi hakkındadır.

Kıbrıs, 1914'ten 1925'e kadar askeri işgal altında, 1925'ten 1960'a kadar ise Kraliyet kolonisi olarak Britanya İmparatorluğu'nun bir parçasıydı. Kıbrıs 1960 yılında bağımsız bir ülke olmuştur.

Britanya Kıbrıs'ı

Kıbrıs Protektorası (1878-1914)

1878'de Kıbrıs Anlaşması sonucunda Birleşik Krallık, Rusya'nın Osmanlı'nın Asya'daki topraklarını ele geçirmeye çalışması durumunda Birleşik Krallık'ın Osmanlı'ya askeri destek vermesi karşılığında Kıbrıs adasını Osmanlı İmparatorluğu'ndan himaye olarak aldı.

Yönetimin başına getirilen ilk Britanyalı "Yüksek Komiser" unvanını taşıyan Korgeneral Sir Garnet Joseph Wolseley (1833-1913) oldu. İngilizler adada büyük bir siyasi sorunla karşı karşıya kaldılar. Kıbrıslı yerliler, Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşünün ardından adayı Yunanistan'la birleştirmenin en doğal hakları olduğuna inanıyorlardı. İngiliz yetkililer 1881'de ilk nüfus sayımını gerçekleştirdiler; Kıbrıs'ın toplam nüfusu 186.173'tü ve bunun 137.631'ini (%73,9) Rumlar, 45.438'ini (%24,4) Türkler ve 3.084'ünü (%1,7) Maronit, Latin ve Ermeni azınlıklar oluşturuyordu. Kitium Piskoposu Kyprianos, 22 Temmuz 1878'de Larnaka'ya varışında Wolseley'e hitaben yaptığı konuşmada "Biz (Rumlar) hükümetin değişmesini kabul ediyoruz, çünkü Büyük Britanya'nın eninde sonunda Kıbrıs'a yardım edeceğine, tıpkı İyonya adalarında olduğu gibi Kıbrıs'ı da Yunanistan'la birleştireceğine inanıyoruz" dedi.

Kıbrıslılar başlangıçta refah, demokrasi ve ulusal özgürlüğe kavuşacaklarını umarak İngiliz yönetimini memnuniyetle karşılarken, daha sonra hayal kırıklığına uğradılar. İngilizler, Kıbrıs'ı kendilerine bıraktığı için Sultan'a ödedikleri tazminatı karşılamak üzere ağır vergiler koydular. Dahası, tüm yetkiler Yüksek Komiser'e ve Londra'ya verildiği için halka adanın yönetimine katılma hakkı tanınmadı.

Britanya Kıbrıs'ı (1914–60)

Lefkoşa MİA'da İngiliz kolonizasyonu döneminde inşa edilen ev

Kıbrıs, 1914'ten 1925'e kadar askeri işgal altında Britanya İmparatorluğu'nun bir parçasıydı ve 1925'ten 1960'a kadar Kraliyet kolonisiydi.

Kıbrıs'ın Britanya İmparatorluğu'nun himayesindeki statüsü, 1914 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun Büyük Britanya'nın da dahil olduğu Üçlü İtilaf güçlerine savaş ilan etmesiyle sona erdi. Kıbrıs daha sonra 5 Kasım 1914 tarihinde Britanya İmparatorluğu tarafından ilhak edildi. Birinci Dünya Savaşı sırasında İngiltere, Bulgaristan'a saldırmak için antlaşma yükümlülüklerini yerine getirmeleri halinde Kıbrıs'ı Yunanistan'a bırakmayı teklif etti, ancak Yunanistan bunu reddetti.

Britanya, 1925 yılında Kıbrıs'ı demokratik olmayan bir anayasa altında İngiliz Kraliyet kolonisi ilan etti.

1930'larda Kıbrıslıların Enosis lehine yaptığı bir gösteri.

Yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin uluslararası alanda tanınması, yeni Türk hükûmetinin İngiltere'nin Kıbrıs üzerindeki egemenliğini resmen tanıdığı (20. madde) 1923 Lozan Antlaşması ile gerçekleşti. Yönetim 1920'lerin sonlarında yeniden düzenlendi ve Yasama Konseyi'nin (1926'da kuruldu) bazı üyeleri Kıbrıslılar tarafından seçildi, ancak katılımları çok marjinaldi. Yasama Konseyi 1931 yılında lağvedilmiştir.

Kıbrıslı Rumlar, Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşünün ardından birçok Ege ve İyonya adasında olduğu gibi adanın Yunanistan'la birleşmesini (enosis) talep etmek için koşulların uygun olduğuna inanıyordu. Takip eden yıllarda, Kıbrıslı Rumların İngilizlerin karşı çıktığı enosis (Yunanistan'la birleşme) talepleri 1930'larda hızla gelişti ve 1931 Kıbrıs İsyanı'nda yakılan Lefkoşa'daki Hükûmet Konağı'nın yıkılmasına yol açtı.

Palmerokratia

Ekim 1931 ile Ekim 1940 arasındaki dönem Kıbrıslılar için çok zor bir dönem olmuştur. Dönemin Valisi Sir Richmond Palmer, Rum okullarının idaresi ve işleyişinin sınırlandırılması ve her türlü sendika ve derneğin yasaklanması da dahil olmak üzere bir dizi baskıcı önlem aldı. Bu rejim, Vali'nin adıyla anılan "Palmerokratia" olarak tanındı. Amacı yerel halkın siyasetle ilgilenmesini engellemekti. Rejime karşı güçlü protestolar oldu ancak baskıcı önlemler, otuz binden fazla Kıbrıslının İngiliz silahlı kuvvetlerine katıldığı İkinci Dünya Savaşı'nın başlangıcına kadar kaldırılmadı.

İngilizlerin, enosise yol açmadan katılımcılığı geliştirmeyi amaçlayan anayasal hükûmet kurma çabaları, özellikle İngiltere'deki savaş sonrası İşçi Partisi hükûmetinin liberal ve demokratik bir hükûmet görünümü elde etmeye yönelik kararlı çabalarına rağmen başarısız oldu.

Yunanistan ile önerilen birlik

1948 yılında Yunanistan Kralı Paul, Kıbrıs'ın Yunanistan ile birleşmek istediğini ilan etti. 1950'de Kıbrıs Ortodoks Kilisesi, Kıbrıs Rum nüfusunun yaklaşık %97'sinin birliği istediği bir referandum sundu. 1952 yılında hem Yunanistan hem de Türkiye NATO üyesi oldu. Savaştan sonra Kıbrıs'tan bir heyet Londra'ya enosis talebini iletti. Bu talep reddedildi ancak İngilizler daha liberal bir anayasa ve 10 yıllık bir sosyal ve ekonomik kalkınma programı önerdi.

Başpiskopos Makarios liderliğindeki Kıbrıslı Rumların enosis talebi, Yunanistan'ın uluslararası alanda destek vermeye başladığı 1950'lerde yeni bir güçle ortaya çıktı. Dünya desteğini kazanmaya yönelik bu girişim Türkiye'yi alarma geçirdi ve Kıbrıslı Türkleri telaşlandırdı.

İngilizlerin Mısır'dan çekilmesi, Kıbrıs'ın Orta Doğu Karargâhı için yeni bir yer olmasına yol açtı.

Kıbrıs Acil Durumu

Uluslararası baskı İngiltere'nin gereken cevabı vermesini sağlamaya yetmeyince, EOKA (Ethniki Organosis Kyprion Agoniston) tarafından organize edilen sömürgeci güce karşı bir kampanya ile şiddet tırmandı. Liderleri Albay George Grivas 1955'ten itibaren etkili bir kampanya başlattı ve yönetti. İlk bombalar 1 Nisan'da patlatıldı ve bunu bildiriler izledi. Polis karakollarına yönelik saldırılar 19 Haziran'da başladı. İngiliz Vali 26 Kasım 1955 tarihinde Olağanüstü hâl ilan etti.

Sonraki dört yıl boyunca EOKA, İngiliz veya İngiliz bağlantılı hedeflere ve işbirliği yapmakla suçladığı Kıbrıslılara saldırdı. Başpiskopos Makarios ve diğer Kıbrıslı din adamları ve siyasi liderler Seyşeller'de sürgüne zorlandı. 20'den fazlası Lucky Alphonse Operasyonu'nda olmak üzere 371 İngiliz askeri Kıbrıs Acil Durumu sırasında bağımsızlık hareketine karşı savaşırken öldü.

Çeşitli yan görevlerde kendileri için çalışan Kıbrıslı Rum sempatizanlar tarafından kolayca sızılan İngiliz güvenlik güçleri, bağımsızlık hareketini bastırmak için Mareşal Sir John Harding yönetiminde büyük çaba sarf etmek zorunda kaldı. İngiliz personeline yönelik saldırılar hiçbir zaman tam olarak sona ermemiş olsa da, genellikle kabul edilenden çok daha başarılı oldular. Makarios, EOKA harekâtına karıştığından şüphelenilerek sürgüne gönderilmiş, ancak bitkin ama hala savaşmaya kararlı olan EOKA'nın Başpiskoposun serbest bırakılması ve geri dönmesi üzerine çatışmaları durdurmayı kabul etmesiyle serbest bırakılmıştır.

1956 yılının ortalarından itibaren NATO'da sürekli tartışmalar yaşandı, ancak İngiliz Milletler Topluluğu'na üye olacak bağımsız bir Kıbrıs yaratma çabaları sonuçsuz kaldı.

Kıbrıslı Türkler

Kıbrıslı Türklerin dekolonizasyon ve sömürge düzeninin yıkılması ihtimalinin yarattığı zorluklara yanıtı, bölünme (taksim) çağrısını benimsemek oldu. Taksim, giderek militanlaşan Kıbrıslı Türklerin, Yunanlıların 'enosis' çığlığını yansıtmak için kullandıkları bir slogan haline geldi. Küçük 1957'de Ankara'ya yaptığı bir ziyaret sırasında Türkiye'nin adanın kuzey yarısını talep edeceğini ilan etti.

Nisan 1957'de Süveyş Krizi'nin ortaya çıkardığı yeni koşullarda İngiliz hükûmeti Kıbrıs'taki üslerin Kıbrıs'ın üs olarak kullanılmasına kabul edilebilir bir alternatif olduğunu kabul etti. Bu durum İngiltere'nin soruna karşı çok daha rahat bir tavır takınmasına yol açtı. Sorun artık Yunanistan ve Türkiye ile birlikte çözülecekti ve Türkiye, Kıbrıs Türk nüfusu için enosisin tehlikeleri konusunda iyice uyarılmıştı.

Kıbrıs'ta şiddet EOKA tarafından yeniden canlandırıldı, ancak İngiliz Vali Sir Hugh Foot'un üniter özyönetim planı Kıbrıslı Türklerin isyanını kışkırtınca ve Türk hükûmetinden düşmanca bir yanıt alınca Türk toplumunu giderek daha fazla içine çekti. İki toplum arasındaki şiddet, durumun yeni ve ölümcül bir özelliği haline geldi.

1957'de BM, sorunun kendi Yasal Haritasına göre çözülmesi gerektiğine karar verdi. Sürgünler geri döndü ve her iki taraf da birbirlerine karşı bir dizi şiddet eylemine başladı.

Zürih ve Londra Antlaşmalarından önceki birkaç yıl içinde (1959 /1960) Yunanistan, İngilizlere yönelik yenilenen ve devam eden EOKA şiddetine karşı BM'de enosis davası için uluslararası tanınma ve destek kazanmayı tekrar denedi. Bu çabalar boşa çıktı. Sonunda Yunanistan, Türkiye'nin artık anlaşmazlıkta hayati derecede ilgili bir taraf olduğunu kabul etmek zorunda kaldı.

Grivas ve EOKA da değişen durumu kabul etmek zorunda kaldı. Makarios, Türkiye'yi herhangi bir çözüme katılmaktan dışlamanın hiçbir yolunu göremiyordu. Kıbrıslı Rumlar arasında İngiltere'nin Kıbrıslı Türklerin davasını desteklediği ve böylece enosisin gerçekleşmesini engellediği inancı yaygındı.

1958 yılında İngiltere Başbakanı Harold Macmillan Kıbrıs için yeni öneriler hazırladı, ancak bir çeşit taksim olan planı Başpiskopos Makarios tarafından reddedildi. Başpiskopos, hem Enosis'i hem de taksimi dışlayan, sadece bağımsızlığı garanti eden bir öneriyi kabul edeceğini açıkladı.

Kıbrıs Anayasası

19 Şubat 1959'da Zürih anlaşması çatışmayı sona erdirmeye çalıştı. Türk ve Yunan taraflarının katılımı olmaksızın İngiltere, sonunda her iki tarafça da kabul edilen bir Kıbrıs anayasasının ana hatlarını çizdi. Yunanistan ve Türkiye'nin yanı sıra İngiltere de adanın bütünlüğünün garantörleri olarak atandı.

Zürih anlaşmasının bazı önemli noktaları şunlardır:

• Kıbrıs bağımsız bir devlet haline gelecektir.
• Hem taksim hem de enosis yasaklanmalıdır.
• Yunan ve Türk askerî güçleri, yaklaşık 3:2 oranında, Kıbrıs'ta her zaman hazır bulunacaklardır. Her iki kuvvet de Yunanistan, Türkiye ve Kıbrıs olmak üzere üç ülkenin dışişleri bakanlarına hesap verecektir.
• Başkan, Kıbrıs Rum nüfusu tarafından seçilen bir Kıbrıslı Rum, Başkan Yardımcısı ise Kıbrıs Türk nüfusu tarafından seçilen bir Kıbrıslı Türk olacaktır.
• Kabinede Başkan tarafından seçilen yedi Kıbrıslı Rum ve Başkan Yardımcısı tarafından seçilen üç Kıbrıslı Türk yer alacaktır.
• Kararlarda salt çoğunluk aranacaktır ancak hem Başkan hem de Başkan Yardımcısı veto hakkına sahiptir.
• Birleşik Krallık garantör olarak kalacak ve her iki askeri üssünü de muhafaza edecektir.

Bağımsızlık

16 Ağustos 1960'ta Kıbrıs, Yunanistan ile siyasi birleşme ya da enosis isteyen Kıbrıslı Rum EOKA (Kıbrıslı Savaşçıların Ulusal Örgütü) gerilla grubunun uzun süren İngiliz karşıtı kampanyasının ardından Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazandı. Karizmatik bir dini ve siyasi lider olan Başpiskopos Makarios III, 13 Aralık 1959'da bağımsız Kıbrıs'ın ilk cumhurbaşkanı seçildi. 1961 yılında Birleşmiş Milletler'in 99. üyesi oldu.

Ancak Zürih Anlaşması, Kıbrıs Rum ve Kıbrıs Türk halkları arasında bir işbirliği tesis etmeyi başaramadı. Kıbrıslı Rumlar, Kıbrıslı Türklerin çıkarlarını korumak için getirilen karmaşık mekanizmaların etkin bir yönetimin önünde engel teşkil ettiğini savunarak, Kıbrıslı Rumların enosis planlarını bozmamak için tüm Kıbrıslı Türk parlamenterleri hükûmetten uzaklaştırmayı amaçlayan Akritas Planı'nı geliştirdiler. Her iki taraf da şiddete devam etti. Türkiye adaya müdahale etmekle tehdit etti.

Kasım 1963'te Cumhurbaşkanı Makarios, bu özel hükümlerden bazılarını ortadan kaldırmak üzere tasarlanmış bir dizi anayasa değişikliği önerdi. Kıbrıslı Türkler bu değişikliklere karşı çıktı. Bu çatışma Aralık 1963'te yaygın toplumlararası çatışmalara yol açtı, ardından Akritas Planı devreye sokuldu ve Kıbrıslı Türklerin merkezi hükûmete katılımı 23 Aralık 1963'te, Türk Cumhurbaşkanı Yardımcısı Dr. Fazıl Küçük de dahil olmak üzere en alt düzeydeki memurlardan bakanlara kadar tüm Kıbrıslı Türklerin hükûmet dışında kalmasıyla sona erdi.

Makarios ateşkes emri verdi ve konuyu tekrar Birleşmiş Milletler'e taşıdı. Kıbrıslı Türk politikacıların zorla geri çekilmesinin ardından hükûmetin artık işlevsel olmamasıyla birlikte, 1964 yılında BM barış güçleri adaya konuşlandırılarak Kıbrıslı Rumların hükûmet olarak tanınması sağlandı. UNFICYP adı verilen bu güç Kanada, İrlanda ve Finlandiya birliklerinden oluşuyordu. Görevi çatışmaları önlemek, kanun ve düzeni sağlamaktı. 1964 yılında Birleşik Krallık Başbakanı Sir Alec Douglas-Home, uluslararası müdahalenin neden gerekli olduğunu açıklamak üzere Amerikan Adalet Bakanı Robert F. Kennedy ile bir araya geldi ve "eğer bunu yapmamış olsalardı, adanın %3'ünden biraz daha fazla olan enklavlara hapsedilmiş olan Kıbrıslı Türklerin muhtemelen katledileceğini" belirtti. Aynı yıl Türk parlamentosu Kıbrıs'a müdahale lehinde oy kullandı ancak Türkiye'nin hem BM hem de NATO'dan destek alamaması bunu engelledi. Cevap olarak Grivas Atina'ya geri çağrıldı ve Yunan askerî gücü adayı terk etti.

1967 yılında Cyprus Airways'in 284 sefer sayılı uçuşunda bir de Havilland Comet uçağının kabininde meydana gelen patlamada 66 kişi hayatını kaybetmiştir. Patlamanın nedeni ve sebebi çözülemedi ancak bulunan bir koltuk minderinde askeri plastik patlayıcı izlerine rastlandı.

1967-68 yıllarında toplumlar arası şiddetin bir kez daha patlak vermesinin ardından, Kıbrıslı Türklerden oluşan geçici bir yönetim kurulmuştur.

Yunan darbesi ve Türkiye'nin barış harekatı

Barış harekatından Kıbrıs, bir tampon bölge ile bölünmüş bir kuzey bölgesi ve bir güney bölgesine ayrılmıştır.

Temmuz 1974'te Cumhurbaşkanı, Yunan askeri cuntası yönetimindeki Yunanistan tarafından gerçekleştirilen 1974 Kıbrıs darbesiyle devrildi.

Türkiye'nin Kıbrıs'a barış harekâtı, uluslararası destek için yapılan BM toplantılarının başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından, 1960 Garanti Antlaşması'nın 4. Maddesi uyarınca 20 Temmuz 1974 tarihinde başlamıştır. Garanti Antlaşması, çok taraflı destek alma girişimlerinin başarısız olması halinde Yunanistan, Türkiye ve Birleşik Krallık'a, bir darbe durumunda Kıbrıs'ta demokrasiyi yeniden tesis etmek için tek taraflı olarak müdahale etme yetkisi veriyordu.

İki aşamalı bir saldırıyla Türk birlikleri adanın %38'ini kontrol altına almış ve 200,000 Kıbrıslı Rum işgal altındaki kuzey bölgelerinden kaçarken, aynı zamanda 60,000 Kıbrıslı Türk, Türk ve Rum liderlerin üzerinde anlaştığı geçici bir nüfus değişiminin ardından Birleşmiş Milletler ve İngiliz SBA yetkilileri tarafından işgal altındaki bu kuzey bölgelerine nakledilmiştir. O tarihten bu yana ülkenin güney kesimi uluslararası alanda tanınan Kıbrıs hükûmetinin, kuzey kesimi ise Kuzey Kıbrıs hükûmetinin kontrolü altındadır.

Günümüz

Tampon bölgede bir UNFICYP devriye arabası

1974'te Kıbrıslı Türklerin kontrolündeki bölge 1983'te kendisini sadece Türkiye tarafından tanınan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti olarak ilan etti.

Birleşmiş Milletler Barış Gücü iki taraf arasında bir tampon bölge oluşturmuştur. Ara bölgede zaman zaman meydana gelen gösteriler ve askerler arasında yaşanan seyrek olaylar dışında, 1974'ten Ağustos 1996'da Anastasios (Tassos) Isaac ve Solomos Solomou'nun Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bölgesine geçtikten sonra bir motosiklet rallisinde gösteri yaparken öldürülmelerine kadar şiddetli bir çatışma yaşanmamıştır. Tassos İsaak bir grup Türk sivil ve üç Kıbrıslı Türk polis tarafından dövülerek öldürüldü. Solomos Solomou, Türk bayrağını askeri nöbet kulübesinden indirmeye çalışırken bir Türk subayı tarafından boğazından vuruldu.

Kıbrıs'ın statüsüne ilişkin BM öncülüğündeki görüşmeler, kapsamlı bir çözüme götürecek anlamlı müzakerelere zemin hazırlamak amacıyla Aralık 1999'da yeniden başlamıştır. Kıbrıs hükûmeti, Kuzey Kıbrıs yönetiminin sahip olabileceği herhangi bir egemenliği tanımadı ve bu nedenle uluslararası uçuşlara veya Kuzey ile serbest ticarete izin vermedi. Kuzey bölgelerindeki vatandaşların insan haklarını ihlal ettiği ileri sürülen bu ambargoların kaldırılması için görüşmeler yapılmıştır. Birleşmiş Milletler'in yeniden birleşme önerisi olan Kıbrıs için Annan Planı geliştirildi ve referandum çağrısı yapıldı.

21. yüzyıl

Kıbrıs Mayıs 2004'te Avrupa Birliği'ne katıldı. Bu arada adanın statüsü ile ilgili müzakereler de arttı. Aralık 2003'te Kıbrıs'ta iki halk arasındaki Birleşmiş Milletler Tampon Bölgesi kısmen açıldı. O tarihten bu yana, her iki toplumun üyeleri (ve AB vatandaşları) açılan kontrol noktalarından tampon bölgeyi geçebilmektedir. 2004 yılında, yeniden birleşmeye ilişkin BM destekli planlanan referandum 21 Nisan'da yapıldı. Kıbrıslı Türkler referandumda BM planını kabul etme yönünde oy kullanırken, Kıbrıslı Rumlar büyük bir çoğunlukla planı reddetti.

Kıbrıs, 1 Ocak 2008 tarihinde Avro Bölgesi'ne katılmış ve para birimi olarak Euro'yu kabul etmiştir.

Kıbrıs'ın Avrupa Birliği'ne katılımı ve başarısızlıkla sonuçlanan BM referandumundan sonra yapılan ilk seçimler 2008 yılında gerçekleşti. Kıbrıs'ın komünist partisi Emekçi Halkın İlerici Partisi-AKEL'den Dimitris Hristofyas, sağcı İoannis Kasulidis'i yenerek cumhurbaşkanı oldu. Hristofyas, Kıbrıs'ın iki bölgeli federal bir devlet olarak yeniden birleşmesi için Mehmet Ali Talat ile görüşmelere başladı.

Kuzey ve Güney arasında yenilenen çabalar, Kıbrıs Rum ve Türk toplumlarının liderlerinin 2014 Kıbrıs görüşmeleri, müzakere edilmiş bir çözüm için benzeri görülmemiş bir Ortak Deklarasyon ortaya çıkardı.

2013 yılında muhafazakâr Demokratik Ralli'den Nicos Anastasiades Kıbrıs Cumhurbaşkanı olarak seçildi. Başkan Anastasiades 2018 yılında komünist rakibine karşı büyük bir farkla ikinci dönem için yeniden seçilmiştir. 28 Şubat 2023 tarihinde, 2023 cumhurbaşkanlığı seçimlerinin galibi Nikos Christodoulides, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin sekizinci cumhurbaşkanı olarak yemin etti.

Ayrıca bakınız

• Kıbrıs Tarihi
• Kıbrıs tarihinin zaman çizelgesi
• Bağımsızlık Günü (Kıbrıs)

Daha fazla okuma

• Borowiec, Andrew. Kıbrıs: Sorunlu bir ada (Greenwood, 2000).
• Clark, Tommy. Kıbrıs'ın Kısa Tarihi (2020) alıntı 26 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Coufoudakis, Van. "Yunan-Türk İlişkileri, 1973–1983: Atina'dan Görünüm." International Security 9(4) (Bahar 1985): 185–217.
• Faustmann, Hubert ve Nicos Peristianis. editörler Britanya ve Kıbrıs: Sömürgecilik ve Sömürgecilik Sonrası, 1878–2006 (Bibliopolis, 2006).
• Hadjipavlou, Maria. "Kıbrıs çatışması: Barış inşası için temel nedenler ve sonuçlar." Barış Araştırmaları Dergisi 44.3 (2007): 349–365. çevrimiçi
• Sorun, Christopher. Tarihe rehin: Osmanlılardan Kissinger'a Kıbrıs (Verso, 1997).
• Hunt, D. Kıbrıs'ta Ayak İzleri (Londra, Trigraph 1990).
• Johnston, Ken. İkinci Dünya Savaşı Sonrası İngiliz Askeri Harekatları - Kıbrıs: EOKA ile Mücadele (2014)
• Joseph, Joseph S. Cyprus: Etnik Çatışma ve Uluslararası Politika: Bağımsızlıktan Avrupa Birliği Eşiğine (St. Martin's, 1997).
• Kalibre, Alper. "Türkiye'nin Kıbrıs politikası: Bir bağlamsal Avrupalılaşma örneği." Türkiye ve Avrupa Birliği'nde (Routledge, 2016) s. 225–241.
• Katsuride, Yiannos. İngiliz Sömürgeciliği Döneminde Kıbrıslı Rum Milliyetçi Sağ: Sağ Parti Siyasetinin Ortaya Çıkışı, Harekete Geçirilmesi ve Dönüşümleri (Springer, 2017)
• Kliot, Nurit ve Yoel Mansfield. "Bölünmenin siyasi manzarası: Kıbrıs örneği." Siyasi coğrafya 16.6 (1997): 495–521.
• Mallinson, William. Kıbrıs Modern Bir Tarih (IBTauris, 2005).
• Mirbagheri, Farid. Kıbrıs'ın tarihi sözlüğü (Scarecrow Press, 2009).
• Morgan, T. Tatlı ve Acı Ada: Kıbrıs'taki İngilizlerin Tarihi. 1878–1960 . (Londra IB Tauris/Bloomsbury 2010).
• Nicolet, Claude. Amerika Birleşik Devletleri'nin Kıbrıs Politikası, 1954–1974 (Bibliopolis, 2001)
• O'Malley, Brendan ve Ian Craig, der. Kıbrıs Komplosu: Amerika, Casusluk ve Türk İstilası (IB Tauris, 1999).
• Plümer, Aytuğ. Kıbrıs, 1963–64: Kader Yılları (Kıbrıs (Lefkoşa), 2003)
• Rappas, Alexis. 1930'larda Kıbrıs: İngiliz Sömürge Yönetimi ve Kıbrıs Anlaşmazlığının Kökleri (IB Tauris, 2014).
• Richter, Heinz. Modern Kıbrıs'ın Kısa Tarihi 1878–2009 (Rutzen, 2010).
• Schaar, Kenneth W., Michael Given ve George Theocharous. Saatin Altında: Kıbrıs'ta Sömürge Mimarisi ve Tarihi, 1878-1960 (Bank of Cyprus, 1995).
• Varnava, Andrekos. Kıbrıs'ta İngiliz emperyalizmi, 1878–1915: önemsiz mülkiyet (Manchester University Press, 2017).
• 9780367348908
• Yorghos, Leventis. Kıbrıs: 1940'larda Kendi Kaderini Tayin Mücadelesi (Peter Lang, 2002).

Birincil kaynaklar

• Cobham, CD baskısı. Excerpta Cypria, Kıbrıs tarihi için materyaller (Cambridge 1908). Yazılı kaynakların Güzel Koleksiyonu. çevrimiçi
• Hakkı, Murat Metin, ed. Kıbrıs sorunu: belgesel tarih, 1878-2007 (Bloomsbury, 2007).
• Lang, Robert Hamilton. Kıbrıs: tarihi, mevcut kaynakları ve gelecekteki beklentileri (Macmillan, 1878) çevrimiçi .
• Wallace, Paul W. & Andreas G. Orphanides (editörler.), Sources for the History of Cyprus, cilt I - XV, (Albany, NY, Yunanistan ve Kıbrıs Araştırma Merkezi, Albany Üniversitesi (SUNY) 1990–2007)