Kaşkaylar
[[Dosya:Caravane kachkai.jpg  |frameless]]Kaşkaylara ait bir pazar (üstte) Kaşkay geleneksel şapkasını takan çocuk (altta) | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Güney İran, Orta Iran | |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Lurlar, Kürtler, Araplar,[5] diğer Türk halkları Özellikle de Çaharmahali Türkleri |
Kaşkaylar (Farsça: قشقائی; Farsça telaffuz: [ɢæʃɢɒːˈjiː]; Türkçede Kaşkayı), Güneydoğu İran'ın Fars Eyaleti'nde özellikle Şiraz çevresinde yaşayan ve hâlâ ağırlıklı olarak göçebe bir Türk halkıdır. Azerbaycanlılardan sonra İran'daki en kalabalık Türk grubudur.
Göç rotaları, yazın Şiraz'ın yaylaları (yaylak) ile kışın Basra Körfezi'nin ovaları (kışlak) arasındaki 480-1.000 km'lik bir alandır.
Başlıca Kaşkay boyları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Amele (5.397 aile, 450 yerleşik)
- Derre Şuri (Tuzlu Vadi, 5.265 aile)
- Seş Beyli (6 bey) (4.350 aile)
- Farsimadan (1.505 aile)
- Keşkölli (5.512 aile): Büyük ve Küçük Keşkölli olarak ikiye ayrılır:
- Büyük Keşkölli (Keşkuli Bozorg) (4.862 aile, çoğu yerleşik)
- Küçük Keşkölli (Keşkuli Kuchik) (650 aile)
Daha az sayıdaki kabileler:
- Qaracha (430 aile)
- Rahimli (370 aile)
- Safi Khanli (335 aile)
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaşkaylar 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Kaçar İran'ında önemli bir siyasi güçtü. I. Dünya Savaşı sırasında Alman konsolosluk görevlisi Wilhelm Wassmuss'un da etkisiyle Alman İmparatorluğu'nun yanında yer aldılar.[6] 2. Dünya Savaşı sırasında Kaşkaylar, Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği'nin İran'ı işgali sırasında direniş örgütlemeye çalıştılar ve 1943'te Nazi Almanyası'ndan (FRANZ Operasyonu ile birlikte) ANTON Operasyonu aracılığıyla yardım aldılar.[7]
1945-1946 yıllarında, Sovyetlere karşı Kaşkayların da dahil olduğu bir dizi boylar konfederasyonu isyanı gerçekleşti. Kaşkaylar 1962-1964 yılları arasında Beyaz Devrim'in toprak reformları nedeniyle ayaklandı.[8] İsyan bastırıldı ve birkaç yıl içinde birçok Kaşkay yerleşik hayata geçti.[8] Boy liderlerinin çoğu sürgüne gönderildi. 1979'daki İran Devrimi'nden sonra, Hüsrev Han Kaşkay, Amerika Birleşik Devletleri ve Almanya'daki sürgünden sonra İran'a döndü
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaşkaylar, Şiilerin 12 İmam inancını benimsemiştir.
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Konuştukları dil Türkçedir. Göçebe yaşadıkları için dilleri İran'daki diğer Türkler kadar Farsçadan etkilenmemiştir. Kendi aralarında turkçe konuşurlar fakat Farsça eğitim dili olduğu için hemen hemen herkes Farsça da konuşur.
Yerleşim Bölgeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Zagros Dağları'nın etekleri boyunca uzanan bölgede yaşarlar. Yerleşik olanlar; Şiraz, Firuzabad, Feraşbend, Kazerun, Abade ve Semirom gibi şehirlerdedir.
Hayat Tarzı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaşkay erkekleri, ata binme ve çobanlık yetenekleriyle bilinirler. Tipik bir şapkaları vardır. Kaşkay kadınları kat kat renkli etekler (üç etek) parlak tunikler ve eşarplar giyerler. Halı dokumadaki ustalıklarıyla bilinirler. Göç yolları üzerindeki doğal bitkilerden ve böceklerden elde ettikleri doğal boyaları ve koyunlarının yününü kullanarak çok renkli ve özgün halılar dokurlar. İran'daki diğer kadınların aksine konakladıkları yerlerde geleneksel çador giymezler. 1979 Devrimi'nden bu yana şehirlere geldiklerinde çador giymek durumundadırlar.
Tanınmış Kaşkay Türkleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- İsmail Han Kaşkay - Kaşkay elinin elhanı
- Emanallah kara Beygi - Farsimdan tayfasından olan şair
- Efsane Cahangiri - Hanende
- Teymür Gördani - Büyük Keşkölli tayfasından olan şair
- Habiballah Gerginpur
- Hüsrev Han Kaşkay
- Davud Hüseyin Ağayi Keşkölli - Büyük Keşkölli tayfasından olan şair
- Furud Gərginpur
- Mezun Kaşkayi - Şair
- Mirza Cahangir Han Kaşkay
- Nasir Kaşkayi
- Yusif Kaşkayi - Kaşkayların tanınmış el şairi
- Mirali Kaşkay Akademik
Kültürel atıflar
[değiştir | kaynağı değiştir]- 2006 yılında Nissan, yeni Avrupalı küçük SUV'una Kaşkaylardan esinlenerek "Qashqai" adını vermiştir.[9][10][11]
- Kaşkayların günlük yaşamı, Mohsen Makhmalbaf'ın yönettiği 1996 yapımı İran filmi Gabbeh'te tasvir edilmiştir.[12]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Arakelova, Victoria (2015). "On the Number of Iranian Turkophones". Iran and the Caucasus. 19 (3): 279. doi:10.1163/1573384X-20150306.
The main body of the Iranian Turkophone mass generally consists of two parts: proper Turkic groups—the Turkmen (from 0,5 to 1 million), partially the Qashqays (around 300,000), as well as Khalajes (currently Persian-speakers living in Save, near Tehran); and the Turkic-speaking population of the Iranian origin, predominantly the Azaris, inhabiting the north-west provinces of Iran roughly covering historical Aturpātakān.
- ^ Transformations of Middle Eastern Natural Environments: Legacies and Lessons. Yale University. 1998. s. 59.
the Qashqa'i are members of a tribal confederacy of some 800,000 individuals
- ^ Potter, Lawrence G. (2014). Sectarian Politics in the Persian Gulf. Oxford University Press. s. 290. ISBN 978-0-19-937726-8. 6 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2023.
- ^ Adamec, Ludwig W. (2017). Historical Dictionary of Islam (3 bas.). Rowman & Littlefield. s. 515. ISBN 978-1442277243.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;iranicaisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Marie-Thérèse Ullens de Schooten (1950). Lords of the Mountains. Travel Book Club. s. 114. OCLC 220789714. 31 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.
- ^ Adrian O'Sullivan (5 Ağustos 2014). Nazi Secret Warfare in Occupied Persia (Iran): The Failure of the German Intelligence Services, 1939-45. Springer. s. 58. ISBN 978-1-137-42791-5. OCLC 1005751706. 31 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.
- ^ a b Federal Research Division, p.125
- ^ "Nissan Qashqai :: Concept Car Database". 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2015.
- ^ "Automobile.com: Where It's Easy to Compare Car Insurance Quotes". 7 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2015.
- ^ "NISSAN – NEWS PRESS RELEASE". 5 Aralık 2006. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2015.
- ^ "Gabbeh. 1996. Written and directed by Mohsen Makhmalbaf | MoMA". The Museum of Modern Art (İngilizce). 8 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.
- The Qashqais of Iran, Çalışma Notları, Prof. Iraj Bashiri, 2002
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- www.qashqai.net 20 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kaşkaylarla ilgili detaylı bilgilerin olduğu İngilizce site
- "Qashqai" on the Encyclopedia Iranica15 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İran Ansiklopedisi'nin Kaşkay maddesi
- Guide to Qashqai rugs 25 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kaşkay kilimleri ve dokumalar için kaynak site
- İran'daki Türkler - Video14 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
 | Etnik grup ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
