Salarlar

Salar
	Salur tamgası
Toplam nüfus
	165.159 (2020 Sayımı)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Çin, Çinghay	128.779 (2020 Sayımı)
Çin, Kansu	15.807 (2020 Sayımı)
Çin, Sincan	4.525 (2020 Sayımı)
Diller
	Salarca
Din
	İslam

Salarlar ya da Salırlar^[1] (Salarca: Salarlar, Salırlar; Çince: 撒拉尔 Pinyin: Sālāěr), Günümüzde Çin'in resmî olarak tanınmış 56 etnik grubundan bir Türk halkıdır. Tarih boyunca Salar, Salır, Salgur, Salur boyu adları verilmiştir.

Türkmenistan'daki araştırmacılar Salarları Sincan Uygur Özerk Bölgesindeki Türkmenler ile birlikte Çin Türkmenleri adı altında ele alırlar.^[2]

Sarı Irmak (Çince: 黃河, Huáng Hé) yakınlarında yaşarlar. Başlıca geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır.

Salarlar kendilerine Salır, dillerine de Salırca derler.

Nüfus

2000 yılı nüfus sayımında 104.503 Salar kaydedilmiştir. 2020 sayımlarında ise 165.159 Salar kayda geçmiştir.^[3] Başlıca nüfusun en kalabalık olduğu eyaletler, 128.779 ile Qinghai, 15.807 ile Kansu ve 4.525 ile Sincan olmuştur.^[4] 2020 sayımına göre toplam nüfustan 87489 kişi, yani %52,97'si, Haidong sınırları içerisindeki Şunhua Salar Özerk İlçesinde; 11284 kişi, yani %6,83'ü, Hualung Hui Özerk İlçesinde; 12585 kişi, yani %7,61'i, Gansu eyaletinde Linxia'da, ağırlıklı olarak da Jishishan Bao'an Dongxiang ve Salar Özerk İlçesinde; 12650 kişi, yani %7,66'sı Chengdong'da ve 4525 kişi, yani %2,73'ü, Şincan Uygur Özerk Bölgesinde, ağırlıklı olarak İli Kazak Özerk İlinde ikamet etmektedir.

2020 Nüfus Sayımı
Eyalet	Nüfus	Erkek	Kadın
Toplam	165159	83238	81921
Pekin	391	213	178
Tianjin	706	377	329
Hebei	517	277	240
Şansi	332	178	154
İç Moğolistan	211	104	107
Liaoning	251	144	107
Jilin	242	134	108
Heilongjiang	82	47	35
Şanghay	1361	806	555
Jiangsu	578	334	244
Zhejiang	1083	612	471
Anhui	231	124	107
Fujian	331	192	139
jiangxi	570	330	240
Şantung	2283	1247	1036
Henan	561	297	264
Hubei	550	297	253
Hunan	205	125	80
Guangdong	2312	1310	1002
Guangxi	41	19	22
Hainan	50	26	24
Chongqing	139	77	62
Siçuan	454	260	194
Guizhou	126	65	61
Yünnan	598	323	275
Tibet	768	473	295
Şensi	937	511	426
Kansu	15807	7988	7819
Çinghay	128779	63833	64946
Ningşia	138	67	71
Sincan	4525	2448	2077

Yaş 2020 Sayımı
Yaş	Nüfus	Erkek	Kadın
0-4	17674	9124	8550
5-9	19653	10117	9536
10-14	18403	9364	9039
15-19	12746	6437	6309
20-24	11474	5712	5762
25-29	12198	6078	6120
30-34	13027	6579	6448
35-39	11601	5822	5779
40-44	10875	5392	5483
45-49	9801	4772	5029
50-54	8387	4220	4167
55-59	5719	2915	2804
60-64	3657	1801	1856
65-69	3482	1790	1692
70-74	2901	1418	1483
75-79	1892	915	977
80-84	1052	500	552
85-89	429	203	226
90-94	148	67	81
95-99	38	12	26
+100	2		2

Diller

Nüfusun yaklaşık üçte biri Türkmence'ye yakın bir Türk dili olan Salarca'yı, bir kısmı ise Tibet dilini ve hemen hemen hepsi devlet dili olan Çinceyi konuşur. Salarca'nın iki lehçesi mevcut olup biri Tibet dili ve Çinceden etkilenmiş, diğeri Uygurca ve Kazakça'dan etkilenmiştir. Önceleri Salar alfabesi (撒拉文 Sālā wén)^[5] kullanılmaktaydı. Salarlar günümüzde latin alfabesini kullanma isteği içerisindedirler.

Örnekler:

Sen yaxşimi?; Sen nasılsın?

Men yaxşidir.; Ben iyiyim.

Tarihçe

Kâşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'te; ".... beşincisi: "صاَلغُر Salgur"lardır. Belgeleri şudur: "^[6] şeklinde tanımladığı Salarlar, Oğuzların Salgur boyundandır. Yuan Hanedanı zamanında 14. ve 15. yüzyılda Semerkand ve Turfan'dan göç etmişlerdir. İlk olarak Moğol hükümdarı Cengiz Han, 13. yüzyılda Karaman Han'ı esir alıp Salur boyundan oluşan bir grup orduyla doğuya göndermiştir.^[7] Bu tarihlerde ilk kez Salurlar Xunhua'yı merkeze alarak Qinghai'a yerleşti. Daha sonra Akkoyunlular ve Karakoyunlular ile yaşadıkları olumsuzluklardan ötürü bir grup Salur daha Xunhua'ya göç etti.^[8] Xunhua'ya yerleşen bu Oğuzlar'ın Tibetliler, Han ulusu ve Huiler ile karışarak günümüze kadar geldikleri düşünülmektedir.

1781'de Salarlar Qing Hanedanı'na karşı isyan etmiş ve Salar nüfusun %40 katledilmiştir. Çağdaş Türkmenlerin kökeni Salır^[9] boyu Türkmenistan, Özbekistan, Afganistan, Irak ve İran'da ve aynı kökden olan Çin'deki Salar uyruğu Salur boyundan gelmektedir.^[10] Salarca başlıca Tsinghai (Qinghai) eyaletinde konuşulur, 1928 yılına kadar bir kesime Tibet'te Amdo denilirdi.^[11]

Salarlar, 1958 yılında Tibetlilere katılarak Komünist rejime karşı Şunhua Vakası olarak bilinen başkaldırıyı düzenledi. Kanaihua Rinpoche'nin serbest bırakılmasına yönelik protestolar, silahlı eylemlere dönüştü. Salar şefi Han Yinu ve imam Han Yisifu'nun önderliğinde tüm etnik gruplardan 4.000'den fazla kişi ilçe merkezini kuşatıp dükkanları yağmalayarak şiddet eylemlerinde bulundu. Tan vaktinde 26 Nisan 1958'de Halk Kurtuluş Ordusu bölgeye girdi. Halk Kurtuluş Ordusu'na isyancıların yok edilmesi emredilmişti. Rejim silahsız protestoculara ateş açtı. Toplamda 435 kişi öldü. Öldürülenlerin çoğu Kanaihua Rinpoche'nin serbest bırakılmasını isteyen silahsız protestocuydu. Han Yinu ve İmam Han Yisifu'nun silahlı adamları geceleyin kaçmıştı. Ölenlerin yalnızca 17'si isyancılar tarafından öldürülmüştü. Olaydan sonra 1.581 Salar, 537 Tibetli, 38 Han ve 343 Hui olmak üzere 2.499 kişi tutuklandı. Olayın sonraki yıllardaki azınlık politikaları üzerinde etkisi oldu. Olayı öğrenen Kanaihua Rinpoche intihar etti. İntihardan sonra isyanı organize etmekle suçlandı ama nasıl yaptığı hiç açıklanamadı.^[12]

Kültür

Salarlar tipik giyimleri bölgedeki müslüman diğer insanlara çok benzer. Erkekler çoğunlukla sakallı ve beyaz gömlekli ve beyaz veya kara takkeler giyerler. Genç bekar kızlar parlak renkli Çin giysileri ile giyinirler. Evlenmiş kadınlar beyaz veya siyah renkli olan geleneksel giysilerini giyerler.

Salarlar, müzikal bir alet olan Kouxuan çalarlar. Kouxuan bir gümüş veya bakır telli olup ve tek kadınlar tarafından çalınır.

Din

Salarlar İslâm dinine çok sadıktırlar ve her köyde bir camileri bulunur. 1750 yılında Salarların büyük çoğunluğu İslâm dinini benimsemiştir. 1980'li yıllarda 80'den fazla camileri vardı. Tibetlilerle çok yakın ve beraber yaşadıkları halde Budizm dinine çok şiddetli karşı gelmişler ve baskılara rağmen budist olmamışlardır.

Salırlar kendi yerleşimlerinde karışık halde değilse de büyük şehirlerde Döngen olarak bilinen müslüman Çinliler'le bir arada yaşarlar. İslâmî eğitim Sanlanbahai ilçesine bağlı Gaizi/Jiezi köyünde Gaizi Mişit adı verilen bir medresede yapılır.^[13]

Nakşibendi tarikatının iki önemli kolundan biri olan Aktağlık (Afakiyye) Qinghai ve Gansu'da yaşayan Salarlar ve Huiler'in çok önemli katkıları olmuştur.^[14]

Notlar

^ Teres, Ersin (2012). Salır Türklerinin kaynakları ve Salır Türkçesi üzerine araştırmalar^{[ölü/kırık bağlantı]}. Türkiyat Mecmuası, cilt 22, Güz 2012, sayı 2, sayfa: 103-126
^ Marat Durduyev (yazan), S. Gömeç (çeviren). Çin Türkmenleri 31 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Aşkabat, 1992
^ "UNdata | record view | Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence". data.un.org. Erişim tarihi: 11 Eylül 2025.
^ "中国人口普查年鉴-2020 (1-4)". www.stats.gov.cn. Erişim tarihi: 11 Eylül 2025.
^ Çin'deki müslüman çocuklarına Kur'an'ı okutmak için yaratılmış Arap alfabe sistemi (小儿经/小兒經 Xiǎo'érjīng)'nin Salarcası
^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 56.
^ Li, Yonghua (2019). "Çin'de Yaşayan Salarların Sosyo-Kültürel Yapıları Üzerine Bir Araştırma". Tez. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi19 Eylül 2022.
^ Saritaş, Eyüp (1 Haziran 2012). "SALAR TÜRKLERİNİN MENŞEİ TARİHİ KAYNAKLARI VE GÖÇLERİ HAKKINDA KISA BİR İNCELEME". Doğu Araştırmaları (10): 107-116. ISSN 1307-6256. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi19 Eylül 2022.
^ (bakınız the Salïr tribe; Clark 1998: 811, 1718)
^ Houtsma, M. Th. "E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936". Brill Publishers, 1987. pp. 119 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 120 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Lars Johanson, Discoveries on the Turkic Linguistic Map, Svenska Forskningsinstitutet i Istanbul, Stockholm 2001
^ 李江琳. "青海"循化事件"始末". 中国人权双周刊. 19 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2019.
^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2019.
^ Encyclopedia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Kaynakça

Dwyer, Arienne, Salar, A Study in Inner Asian Language Contact Processes, Part I: Phonology, Wiesbaden 2007, ISBN 978-3-447-04091-4
Lin, Lianyun 林莲云: Han Sala, Sala Han cihui 汉撒拉、撒拉汉词汇 (Chinesisch-Salar, Salar-Chinesischer Wortschatz). 四川民族出版社 Sichuan minzu chubanshe (Nationalitätenverlag Sichuan). 成都 Chengdu 1992.
Salazu de wenhua xingtai 撒拉族的文化形态 (Die kulturelle Formation der Salar). In: Hao, Sumin 郝苏民 u. Wenhua 文化 u. He, Weiguang 贺卫光 [Hg.], 甘青特有民族文化形态研究 Gan Qing teyou minzu wenhua xingtai yanjiu (Forschungen zur kulturellen Formation der Nationalitäten, die nur in Gansu und Qinghai leben). 民族出版社 Minzu chubanshe (Nationalitätenverlag). 北京 Beijing 1999/2000. ISBN 7-105-03420-3. S. 103-179.
Tenišev, E.R: Stroj salarskogo âzyka. Moskau, Nauka 1976.
Dwyer, Arienne M. 1998. The Turkic strata of Salar: An Oghuz in Chaghatay clothes? Turkic Languages 2, 4983.
2003 Çin İstatistik yıllık kitabı7 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çince) (İngilizce)
Uygur Karızlarına Yolculuk; Dursun Özden, Kaynak Yayınları, 2005, İstanbul
Turfan Karız Cenneti, Dursun Özden, Yoleri Yayınları, 2010, İstanbul

Dış bağlantılar

Çin Halk Cumhuriyeti resmî sitesi "Salarlar"8 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Salarca örnekler28 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Arienne M. Dwyer: Salarca Dilbilgisel taslak (İngilizce)
Salar Dilbilimsel soyu18 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Türkiye'de tarih boyunca Salarların yaşadığı yerler (Türkçe)

[1] Teres, Ersin (2012). Salır Türklerinin kaynakları ve Salır Türkçesi üzerine araştırmalar^{[ölü/kırık bağlantı]}. Türkiyat Mecmuası, cilt 22, Güz 2012, sayı 2, sayfa: 103-126

[2] Marat Durduyev (yazan), S. Gömeç (çeviren). Çin Türkmenleri 31 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Aşkabat, 1992

[3] "UNdata | record view | Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence". data.un.org. Erişim tarihi: 11 Eylül 2025.

[4] "中国人口普查年鉴-2020 (1-4)". www.stats.gov.cn. Erişim tarihi: 11 Eylül 2025.

[5] Çin'deki müslüman çocuklarına Kur'an'ı okutmak için yaratılmış Arap alfabe sistemi (小儿经/小兒經 Xiǎo'érjīng)'nin Salarcası

[6] Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 56.

[7] Li, Yonghua (2019). "Çin'de Yaşayan Salarların Sosyo-Kültürel Yapıları Üzerine Bir Araştırma". Tez. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi19 Eylül 2022.

[8] Saritaş, Eyüp (1 Haziran 2012). "SALAR TÜRKLERİNİN MENŞEİ TARİHİ KAYNAKLARI VE GÖÇLERİ HAKKINDA KISA BİR İNCELEME". Doğu Araştırmaları (10): 107-116. ISSN 1307-6256. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi19 Eylül 2022.

[9] (bakınız the Salïr tribe; Clark 1998: 811, 1718)

[EoI-10] Houtsma, M. Th. "E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936". Brill Publishers, 1987. pp. 119 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 120 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[11] Lars Johanson, Discoveries on the Turkic Linguistic Map, Svenska Forskningsinstitutet i Istanbul, Stockholm 2001

[李江琳-12] 李江琳. "青海"循化事件"始末". 中国人权双周刊. 19 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2019.

[13] "Arşivlenmiş kopya". 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2019.

[14] Encyclopedia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]