Lockheed C-130 Hercules
| C-130 Hercules | |
|---|---|
 ABD Hava Kuvvetleri'ne ait bir C-130E | |
| Türü | Askerî nakliye uçağı |
| Ulusal köken |  ABD |
| Üretici | Lockheed (günümüzde Lockheed Martin) |
| Tasarımcı | Lockheed Corporation |
| İlk uçuş | 23 Ağustos 1954 |
| Hizmete giriş | Aralık 1956 |
| Durumu | Etkin hizmette |
| Ana kullanıcı | ABD Hava Kuvvetleri ABD Sahil Güvenlik Teşkilatı |
| Diğer kullanıcılar | Kanada Kraliyet Hava Kuvvetleri Avustralya Kraliyet Hava Kuvvetleri ve 60'tan fazla ülke |
| Üretim aralığı | 1954-günümüz |
| Üretim sayısı | +2.500 (2015)[1] |
| Birim maliyeti | 30,1 milyon $ (2017) |
| Değişimleri | Lockheed AC-130 Lockheed Martin KC-130 Lockheed Martin C-130J Super Hercules |
Lockheed C-130 Hercules, Lockheed (günümüzde Lockheed Martin) tarafından tasarlanan ve üretilen dört motorlu turboprop askerî nakliye uçağıdır. Hazırlanmamış pistlere inip kalkabilen uçak, başlangıçta asker, kargo ve tıbbi tahliye için tasarlandı. Çok yönlü uçak gövdesi, silahlı helikopter (AC-130), hava indirme, arama ve kurtarma, bilimsel araştırma desteği, havadan keşif, havada yakıt ikmali, deniz devriyesi ve havadan yangın söndürme gibi diğer görevlerde de kullanılmaktadır. Günümüzde birçok ülkenin ana taktik nakliye uçağı konumundaki C-130'un, sivil kullanım için geliştirilen Lockheed L-100 modeli de dâhil olmak üzere 40'tan fazla varyantı, 60'tan fazla ülkede hizmet vermektedir.
C-130, 1956 yılında ABD'de hizmete girdi ve kısa süre sonra Avustralya başta olmak üzere birçok ülke tarafından kullanılmaya başlandı. Hizmet verdiği yıllar boyunca Hercules, çok sayıda askerî, sivil ve insani yardım operasyonuna katıldı. 2007 yılında orijinal müşterisi olan ABD Hava Kuvvetleri'ne 50 yıl kesintisiz hizmet veren beşinci uçak oldu.[N 1] 2024 itibarıyla 70 yıllık üretim süresine ulaşarak en uzun süre kesintisiz üretilen askerî uçak olma özelliğini korumaktadır.[2]
Geliştirilmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]1950 yılında başlayan Kore Savaşı'nda C-119 Flying Boxcars, C-46 Commandos ve C-47 Skytrains gibi II. Dünya Savaşı nakliye platformlarının o gününün muharebe sahası ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz kaldığını gören ABD Hava Kuvvetleri, 1951 yılında Boeing, Douglas, Fairchild, Lockheed, Martin, Chase Aircraft, North American, Northrop ve Airlifts firmalarına bir Genel Harekât İhtiyacı (GOR) bildirisi yayınlayarak yeni bir nakliye uçağı ihtiyacı olduğunu belirtti.
Bu yeni nakliye uçağının acele ile hazırlanmış ham pistlerden hareket edebilmesi, 92 yolcu / 72 tam teşekküllü asker / 64 paraşütçü kapasiteli olması, asgari 2,000 km uçuş menziline sahip olması ve bir motoru dursa dahi uçuşa devam edebilmesi istenmekteydi.
Üretici firmaların ABD Hava Kuvvetlerine sunduğu on farklı tasarımdan Lockheed firmasının Model 82 tasarımı kabul edildi ve 2 Temmuz 1951 tarihinde firma ile geliştirme sözleşmesi imzalandı. Willis M. Hawkins ve Clarence "Kelly" Johnson'ın liderliğindeki Lockheed ekibi tarafından ortaya konan ilk prototip YC-130 (#53-3397 seri numaralı) 23 Ağustos 1954 tarihinde ilk test uçuşunu gerçekleştirdi. Stanley Beltz ve Roy Wimmer'ın pilotajında Kaliforniya'daki Lockheed tesisleri ile Edwards Hava Üssü arasında gerçekleşen ve 61 dakika süren bu başarılı uçuşa Kelly Johnson da bir P2V Neptune uçağı ile eşlik etti.
Gelecek vadeden bir tasarım olan ve üretilen ilk prototipleri beklenenin üstünde başarı gösteren bu yeni nakliye uçağına Yunan mitolojisinde doğaüstü bir kuvvete sahip olan Herkül'e ithafen "Hercules" adı verildi ve ABD Hava Kuvvetleri tarafından 219 adetlik ilk sipariş verildi. İlk seri üretim C-130A Hercules 7 Nisan 1955 tarihinde ilk uçuşunu gerçekleştirdi ve uçaklar Aralık 1956'dan itibaren ABD Hava Kuvvetleri Taktik Hava Komutanlığında servise girmeye başladı.
Üretimi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Nakliye, havada yakıt ikmali, arama ve kurtarma, deniz karakol, silah platformu, yangın söndürme, kutup araştırmaları, meteoroloji, haritacılık, hedef çekici, füze izleyici, uzay kapsülü kurtarma, STOL araştırma, insansız hava aracı kumanda, VIP ve komuta kontrol gibi değişik görevlere yönelik 40'tan fazla versiyonda 2,300'den fazla C-130 Hercules üretilmiştir. Bunlara ilaveten uzatılmış gövdeli sivil kargo versiyonu da (L-100) vardır.
C-130 Hercules, her biri 4.508 beygir gücünde dört adet Allison T56-A15 propjet motoru ile güçlendirilmiştir. T56-A15 motorları uçağa sürat, kısa kalkış ve düşük bakım giderleri sağlamıştır. Hamilton Standart tarafından yapılan pervaneler motor başına dört adettir. Uçuşta pervaneler sabit hızla döner ve uçuş için gerekli kaldırmayı, yerde ise frenleme ve hareketi sağlar. Pervane kanatlarının uzunluğu bir uçtan bir uca 4,11 metredir.
Toplam 26.340 lt kapasiteli 6 adet iç kanat yakıt tankı, gerektiğinde eklenebilen 10.300 litrelik dış kanat altı tankları ile takviye edilir. Yakıt ayrımı gerekmez, her çeşit jet yakıtı ile uçabilir. Bütün yakıt tankları direkt olarak bitişik akıtma tipi bir doldurma-boşaltma sistemine bağlıdır. Uçağın yakıt çekme oranı 2.270 lt/dk, yakıt boşaltma oranı 2.800 lt/dk'dır. C-130'un bakımı büyük bir kolaylık ve çabukluk arz etmektedir. Gövdesinin alçak olması uçağın bakımının yer seviyesinde yapılmasını sağlar. Basit ve özel bir takım aletler sayesinde bakım için büyük tesis ihtiyacı hemen hemen ortadan kaldırılmıştır.
C-130 Hercules havalandırma sistemli ve tazyik ayarlı 122 m³ hacminde bir kargo kompartımanına sahiptir. Çok pozisyonlu arka rampası tekerlekli araçların girebilmesi için yer seviyesine indirilebilir veya çeşitli yüklerin bir kaldıraç gerekmeden direkt olarak içeri alınabilmesi için yatay duruma getirilebilir. Kompartımanın iç yüzü yükleri zapt emek ve sabit bir yere bağlamak için tertibatlandırılmıştır. Gerektiği zaman zemine yerleştirilen bir ray sayesinde genişliği 3 metreye kadar olan parçalar kolaylıkla araçtan uçağa yüklenebilir. Kabin tazyik değiştirme oranı 7.5 psi'dir. Kabin irtifası ise uçak 35.00 fitte iken 8.000 fittir.
C-130 Hercules, şartların yetersiz olduğu durumlarda yükünü paraşüt ile veya alçak irtifadan uçarak yer kablo bağlantısı ile bırakabilir. Uçağın sahip olduğu mekanik tahliye sistemi ağır teçhizatlı ve paketlenmiş kargoyu limitlenmiş bölgelerde alçak seviyeden kısa zamanda indirmeyi sağlamaktadır.
C-130'un kokpiti alet ve kontrol düğmelerinin gruplaştırılmış bir şekilde yerleştirilmesi ve rahat pilot koltukları ile dikkat çeker. 3.7 m²'ye yaklaşan pencere alanı ile C-130 arama-kurtarma ve hava araştırmalarında mükemmel bir görüşe olanak verir. Ayrıca özel yapım koruyucu kalkanlar pencere camlarının karlanmasını önler. Uzun uçuşlar sırasında mürettebatın dinlenmeleri ve yemek yemeleri için ayrı bölmeler mevcuttur.
Türk Hava Kuvvetlerinde C-130 Hercules
[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye'nin Soğuk Savaş'ın etkisiyle 1952'de NATO'ya katılmasından sonra hızlı ve modern bir değişim yaşanmış, hava hareketliliği artmış, yeni platformlar hizmete girmeye başlamıştır. Değişime paralel olarak orta sınıf bir nakliye uçağı ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Buna ilaveten 1960'ların başında Kıbrıs'ta yaşanan olumsuz gelişmeler sonucu Kıbrıs'a ve gerektiğinde de Yunanistan'a bir harekât yapılması ihtimali belirmiştir. Olası harekât planlarına göre böyle kapsamlı bir hava indirme için envanterdeki C-47 ve C-160 uçakları sayı ve nitelik olarak yetersiz kalmaktaydı. Bu ihtiyaçlara binaen 1963'te dönemin Hava Kuvvetleri Komutanı İrfan Tansel'in direktifleri doğrultusunda nakliye ve paraşütçü kapasitesi yüksek modern bir uçak alımı gündeme gelmiş, Yarbay Abdurrahman Körezlioğlu'nun başkanlığında oluşturulan bir ekibin yaptığı değerlendirmeler sonucu C-130E Hercules'de karar kılınmış ve FMS (Yabancılara Askeri Satış) kapsamında 5 adet C-130E Hercules siparişi verilmiştir.
1963'te 5 adet C-130E siparişi verildikten sonra aynı yıl Kayseri Erkilet'te 224. Filo'ya bağlı Taktik Hava Ulaştırma Grubu oluşturulmuş ve eğitimlere başlanmıştır. 1964'te ABD'ye öğretmenlik kursu için Pilotlar, Bnb. Servet Kurt, Kd.Yzb. Erol Olguner, Kd.Yzb. Adem Uzer, Kd.Yzb. Nasır Yılmaz, Seyrüsefer Subayı Bnb. Faik Tuğrul, Uçuş Makinistleri Kd.Bçvş. Cevdet Yüksel ve Kd.Bçvş. Vefa Ündücü ile Yükleme Uzmanları Bçvş. Doğan Kümüken ve Bçvş. M.Ali Başkaya'dan oluşan bir ekip gönderilmiş, yapımı tamamlanan ilk C-130E (63-13186) bu personel tarafından Sweart, McQuire, Gender, Lakenheath yolu izlenerek 18 Eylül 1964'te Ankara Etimesgut'a getirilmiştir. 17 Ekim 1964'te Erkilet Üssü'nde nihai teslim gerçekleştirilerek ilk C-130E Türk Hava Kuvvetlerinde hizmete girmiştir.
Aynı yıl içinde 3 adet ve 1965'te de 1 adet C-130E nihai teslimatları tamamlanarak envantere dahil edilerek filodaki uçak sayısı beşe çıkmıştır. Aynı zamanda hızlı bir eğitim programıyla filo kısa sürede harbe hazır hale gelmiştir. 1971'de 224. Filonun adı 222. Filo olarak değiştirilmiştir. 1971'de 1 adet ve 1973'te 2 adet daha C-130E alınmış ve 222. Filo bünyesine dâhil edilmiştir. Aynı yıllarda ilave olarak 8 adet C-130E daha alınmak istenmişse de bu alım maddi sebeplerden ve ABD'nin böyle bir satışa sıcak yaklaşmamasından dolayı gerçekleşmemiştir.
C-130E Hercules uçakları Kıbrıs Harekâtı'nda büyük yararlılık göstermiştir. 20 Temmuz 1974 sabahı C-47 ve C-160 nakliye uçakları ile beraber Kayseri Erkilet Meydanından havalanan 6 adet C-130E, saat 05.45 civarında Kırnı bölgesine Hava İndirme Tugaylarımızı paraşütle atarak ilk dalga hava indirmesini başlatmıştır. Bu ilk indirmede bir C-130E hafif uçaksavar isabeti almış fakat görevine devam edebilmiştir. Aynı gün saat 12.55'te 6 adet C-130E ikinci bir hava indirme harekâtı gerçekleştirmiş, bunu takiben hava kararmadan 3 adet C-130E avcı uçakların desteğinde üçüncü dalga hava indirmesini gerçekleştirilmiştir. Harekâtın ilk ve en kritik gününde C-130E uçaklarımız 15 sortide yaklaşık 900 paraşütçüyü Kıbrıs'a indirerek büyük bir başarı göstermiştir. Kıbrıs Harekâtı boyunca C-130'lar Kıbrıs'a 2311 paraşütçü ve 1238 ton malzeme atmıştır.
I. Körfez Savaşı'ndan sonra US ANG (Amerikan Ulusal Hava Muhafızları) birliğinden 6 adet kullanılmış C-130B daha alınarak orta sınıf nakliye filosu büyütülmüştür. 12-949 seri numaralı C-130E bir eğitim uçuşu sırasında düşmüş olup diğer C-130B/E uçakları aktif olarak görev yapmaktadır.
Aralık 2006'da SSM ile Türk Havacılık ve Uzay Sanayii arasında imzalanan C-130E/B Aviyonik Modernizasyon (Erciyes) Sözleşmesi kapsamında, Hv.K.K.lığı envanterindeki 13 adet C-130E ve 6 adet C-130B nakliye uçağının Aviyonik Modernizasyonuna başlanmıştır.
Türk Hava Kuvvetleri, 1971'den beri kullandığı, 1960'larda Fransız-Alman işbirliğiyle geliştirilen C-160 Transall nakliye uçaklarının ekonomik ömrünün dolmaya başlamasıyla birlikte, yerini alması planlanan A-400M projesindeki gecikmeler nedeniyle bir ara çözüm arayışına girdi. Bu kapsamda, Orta Menzil Nakliye uçağı ihtiyacını karşılamak amacıyla bir satın alım projesi başlatıldı.
Bu proje neticesinde Türkiye, Suudi Arabistan Kraliyet Hava Kuvvetleri (RSAF) envanterinden hizmet dışına çıkarılmış 6 adet C-130E nakliye uçağı tedarik etti. Bu alımın toplam maliyeti 26.3 milyon ABD Doları oldu (Bu uçaklardan, 68-1609 kuyruk numaralı C-130E uçağı 11 Kasım 2025 tarihinde Azerbaycan'ın Gence ilinden 5'inci Ana Jet Üs Komutanlığı'na (Merzifon) intikal için havalandıktan sonra 10:49 UTC'de Gürcistan sınırları içinde düşmüştür).
Tedarik edilen bu 6 adet C-130E uçağının modernizasyonu için önemli bir adım atıldı. Ocak 2012 tarihinde yapılan Savunma Sanayii İcra Komitesi (SSİK) toplantısında, bu uçakların da "C-130E/B Aviyonik Modernizasyon (Erciyes)" programına dahil edilmesine karar verildi. Modernizasyon sürecinden önce, uçaklar yapısal kontrollerden ve gerekli bakım-onarım işlemlerinden geçirilmek üzere 2. Hava Bakım Fabrika Müdürlüğü (2.HBFM) tesislerine alındı.
Toplamda 19 uçağı kapsayan Erciyes C-130 modernizasyon projesinde Aralık 2020 itibarıyla 7 uçağın modernizasyonu tamamlandı. Proje kapsamında uçaklarda toplamda 23 sistem ve 117 bileşenin modernizasyon faaliyetleri yürütüldü. Sayısal kokpit tasarımına kavuşan C-130B/E Hercules uçakları bu çerçevede 4 adet Kayar Harita Kabiliyetli Renkli MFD'ler ve Link-16 MIDS Terminali, Gece Görüş Gözlüğü [GGG] uyumlu gösterge ve aydınlatma sistemi, Yer Görev Planlama Sistemi ile donatılmaktadır.[3]
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
* Bu uçak bir eğitim uçuşu sırasında düşmüştür.
Yangın Söndürme Faaliyetleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
1998 yılında Hava Kuvvetleri Komutanlığı ile Orman Bakanlığı arasında orman yangınları ile mücadele için bir protokol imzalanmış ve nakliye görevinde kullanılan C-130B uçakları orman yangınlarının söndürülmesinde de kullanılmaya başlanmıştır. Nakliye uçağından yangın söndürme uçağına geçiş için gereken MAFFS (Modular Airbone Fire Fighting System) yangın söndürme kitlerinden bir adedi ABD'den satın alınmış, beş adet kit de yerel kabiliyetlerle 2. Hava Hava İkmal Bakım Merkezi Komutanlığı tarafından üretilmiştir. Bu kitler sayesinde 6 uçak tek sortide 12 ton su ve kimyevi maddeyi yangın bölgesine boşaltabilme kabiliyeti kazanmıştır.
Her yıl yenilenen protokol kapsamında Haziran ayı başından Ekim ayı sonuna kadar 6 adet C-130B uçağı Antalya (2) ve Kayseri/Erkilet (4) meydanlarında yangın görevlerine müdahale için hazır tutulmuştur. Bu uçaklar sadece ülke sınırlarımız içinde değil, Gürcistan & Suriye gibi komşu ülkelerdeki afetlere de müdahale etmiştir. Türk Hava Kuvvetleri C-130B uçakları 1998 yılından günümüze kadar 21 bölgede 706 sorti 939 saat uçuş yaparak yangınlara müdahale etmiştir. Müdahale edilen afetler arasında 17 Ağustos 1999 depreminden sonra başlayan Tüpraş yangını da vardır.
Ana tasarım amacı yangın söndürme olmayan C-130'larda su boşaltma esnasında uçağın kanatlarına binen yükten dolayı zaman içinde kanatlarda burkulmalar ve büyük çatlaklar gözlemlenmiştir. 2006 yılında bir uçağın merkez kanat üst kapağında kopma meydana gelmiş, bu nedenle dünya uçuş emniyeti standartları gereği, yangın söndürme görevlerine planlanan tüm uçaklar benzer tehlikelerle karşılaşma ihtimali doğrultusunda incelemeye alınmış ve 4 adet C-130B uçağında gövde ile kanat bağlantı bölgesinde teknik arızalar tespit edilmiştir. Söz konusu teknik arızaların diğer ülke uçaklarında uçak kanadının kopmasına sebep olduğu bilimsel havacılık verileri dikkate alınarak muhtemel ölümcül uçak düşme olaylarının önüne geçebilmek maksadıyla yangın söndürme uçuşları da dahil tüm görevlerdeki C-130B uçuşları 2006 yılında durdurulmuştur. Arızalar giderildikten ve teknik bakımlar tamamlandıktan sonra uçaklar sadece nakliye hizmeti vermek üzere Hava Kuvvetlerindeki görevlerine geri dönmüştür. Bununla beraber dünya üzerinde hâlen başta ABD, Brezilya, Tayvan, Malezya, Tunus, Yunanistan olmak üzere birçok ülkede C-130 uçakları yangınla mücadele faaliyetlerinde kullanılmaya devam edilmektedir.
Kullanıcılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Teknik özellikler (C-130H Hercules)
[değiştir | kaynağı değiştir]
Boyut Doneleri
- Uzunluk: 29.79 m (97.75 ft)
- Kanat Genişliği: 40.41 m (132.58 ft)
- Yükseklik: 11.66 m (38.25 ft)
- Kanat Alanı: 162.12 m² (1,745 ft2)
Ağırlık Doneleri
- Boş Ağırlık: 34,430 kg (75,745 lb)
- Tipik Yükleme: 70,455 kg (155,000 lb)
- Azami Ağırlık: 79,380 kg (175,000 lb)
- Yakıt Kapasitesi :
- Dahili: 20,108 kg (44,240 lb)
- Harici: 8,255 kg (18,160 lb)
- Azami Faydalı Yük: 19,355 kg (42,580 lb)
Güç Kaynağı
- Motor: 4 x Allison T56-A-15 turboprop
- Motor Gücü: 18,032 bg (13,448 kW)
Performans
- Azami Hız: 620 km/s (385 mph)
- Seyrüsefer Hızı: 555 km/s (345 mph)
- Tırmanma Hızı: 579 m (1,900 ft)/dakika
- Servis Tavanı: 10,060 m (33,000 ft)
- Menzil:
- Yüksüz ve azami yakıt ile: 7,900 km (4,270 nm)
- Tipik yükleme ile: 4,000 km (2,160 nm)
Personel
- C-130B/E/H: 6 (1 Pilot + 1 Yardımcı Pilot + 1 Uçuş Operatörü + 1 Navigator + 1 Yük Operatörü + 1 Uçuş Teknisyeni)
- C-130J: 3 (1 Pilot + 1 Yardımcı Pilot + 1 Yük Operatörü)
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ English Electric Canberra, B-52 Stratofortress, Tupolev Tu-95 ve KC-135 Stratotanker'dan sonra.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Family Ties: Three Generations Contribute to Hercules Legacy" (İngilizce). lockheedmartin.com. 29 Haziran 2015. 29 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2016.
- ^ Roza, David (23 Ağustos 2024). "'Workhorse of the Air' C-130 Marks 70 Years Since First Flight". Air & Space Forces Magazine. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2024.
- ^ Alemdar, Ahmet (2019-08-30). "Dünün, Bugünün ve Yarının Nakliye Uçağı C-130 Hercules ve Türk Hava Kuvvetleri Serüveni". DefenceTurk. Erişim tarihi: 2025-11-14.
- ^ "www.tayyareci.com LOCKHEED C-130E C-130B HERCULES .. 1951 - 2006 Period TUAF AIRCRAFTS 1951 - 2006 dönemi Turk HvKK UCAKLARI". www.tayyareci.com. Erişim tarihi: 2025-11-14.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- HerkyBirds.com 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Spectrumwd.com, C130 Image Archive (İngilizce)
- HerkyNoseArt.com 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- USAF Fact Sheets, C-130 Hercules (İngilizce)
- Tayyareci.com, Lockheed C-130 Hercules 9 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Wikimedia Commons'ta Lockheed C-130 Hercules ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
