Müslüman Kardeşler (Suriye)
 | |
| Kısaltma | MK Suriye |
| Genel başkan | Muhammed Riyad el-Şefik |
| Kuruluş tarihi | 1945[1] |
| Merkez | Halep veya Humus, Suriye |
| İdeoloji | Panislamizm Sünni İslamcılık Cihatçılık |
| Uluslararası üyelik | Müslüman Kardeşler |
Suriye Müslüman Kardeşleri (Arapça: الإخوان المسلمون في سوريا El-İhvan'ül Muslimun fi Suriya) İslamcı ideolojiye sahip Müslüman Kardeşler'in bir koludur.[2] Suriye'de bulunan Müslüman Kardeşler'in Mısır Kardeşleri ile zayıf bir bağı olduğu[3] ve grubun kuruluşunda kendisini ılımlı olarak ve en son manifestosu olan 2012 Nisan bildirgesinde amacını bireysel haklara saygıyı taahhüt eder ibaresi ile çoğulculuk ve demokrasiyi ilerletme olarak tanımladığı ve İslam kelimesine bir vurguda bulunmadığı belirtilir.[2][4] 1940 yılında kurulmuştur. Uzun yıllar özgür eylem veya faaliyet yapamamıştır. Suriye İç Savaşı başlayınca, Beşşar Esad yönetimine karşı muhaliflerin saflarına geçmiştir. Günümüzde başkanlığını Muhammed Riyad el-Şefik yapmaktadır. Merkezi Halep veya Humus'tadır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye Müslüman Kardeşleri, 1930'ların sonlarında veya II. Dünya Savaşı yıllarında 1940'ların ortalarında Hasan el-Benna'nın arkadaşı ve meslektaşı (öğretmen) olan Mustafa al-Siba'i ve Muhammad al-Mubarak al-Tayyib tarafından kuruldu. Teşkilat 1950'lere gelindiğinde önemli birkaç politik parti kurdu.
Suriye, 1 Şubat 1958'de Birleşik Arap Cumhuriyeti adı altında Mısır ile birleşti. 27 Eylül 1961'de içlerinde Kerim en-Nahlavi (Abd al-Karim al-Nahlawi)'nin bulunduğu bir grup tarafından düzenlenen bir askeri darbe[5] sonrası ertesi gün 28 Eylül 1961'de yeni Suriye yönetimi Birleşik Arap Cumhuriyeti'nden çekildiklerini açıkladı. İki gün sonrasında ise Suriye Arap Cumhuriyeti'nin yeniden kurulduğu açıklandı. Suriye, Mısır ile BAC adı ile birleştiğinde, Suriye'de bir politik parti olan ve Abdünnasır ile Mısır'da çatışma içinde bulunan MK'nin dağıtılması Nasır tarafından bir koşul olarak sunulmuştu. Ancak Müslüman Kardeşler 1963 darbesinden sonra yasaklandı.[6]
Suriye'nin ilk bağımsızlık yılında Suriye'deki Müslüman Kardeşler yasal muhalefetin bir parçasıydı ve 1961 genel seçimlerinde 10 sandalye aldılar. 1963 darbesinden sonra seküler, pan-Arap ve sosyalist özellikleri ile Baas Partisi iktidara getirildi, Müslüman Kardeşler ise yasaklandı.
Kardeşler, Baas Partisi iktidarına karşı 1976-1982 yılları arasında sürdürülen muhalefette önemli bir rol oynadı.[7][8] Bundan daha kapsamlı 1979-1982 ayaklanması sırasında binlerce silahlı ayaklanmacı ve 30.000'den fazla sivil[9] Suriye ordusu tarafından öldürüldüğünde[10] Müslüman Kardeşler'in, Suriye'deki etkin politik gücü önemli ölçüde kırıldı.
Baas Partisi, 1971'den beri Nusayri Esad ailesi tarafından yönetildi. Bu da Müslüman Kardeşler muhalefetine kimileri tarafından dinsel bir element olarak eklendi. 1970'lerin sonlarından itibaren yükselen anlaşmazlık 1982 yılındaki Hama Katliamı olarak tarihe geçen Hama Ayaklanması ile zirveye ulaştı ve Suriye Ordusu tarafından binlerce kişi öldürüldü.[10]
1980 tarihli ve 49 sayılı Acil Kanunu kapsamında Suriye'de Müslüman Kardeşler üyesi olmanın dahi idam cezası verilecek bir suç olduğu belirtildi.[11] Kardeşler, bundan sonra Suriye'de sahip olduğu bilinmeyen güçteki destek ağını sürdürmesine karşın sindirildi ve Londra ve Kıbrıs'ta yönetim merkezlerini açtılar. Son yıllarda şiddetten vazgeçti ve çoğulcu, demokratik siyasal bir sistem çağrısında bulunarak reformcu bir çizgi benimsedi. Son dönemde uzun yıllardır Londra'da politik bir mülteci olarak yaşayan Ali Sadr ed-Din el-Beyanuni Suriye'deki Müslüman Kardeşlerin önderliğini yaptı.
Köken ve ideoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]1930'ların sonlarına doğru, Mısır'ın Kahire Üniversitesi'nde okuyan gençlerinden bir kısmı Hasan el-Benna'nın görüşlerini benimseyerek Müslüman Kardeşler teşkilatına katıldılar. Bu öğrenciler mezun olup Suriye'ye döndüklerinde, daha sonradan Suriye Müslüman Kardeşler grubu olacak bir derneği Muhammed Gençliği (Şebab Muhammed) adı altında kurdular. Suriye'de Müslüman Kardeşler (lexicorient.com'a göre) 1930'larda veya gazeteci yazar Robin Wright'a göre Fransa'dan bağımsızlığını kazandığı yıl olan 1946'dan bir yıl önce 1945'te kuruldu. Suriye Müslüman Kardeşler'i kurucusunu Mustafa al-Siba'i olarak belirtti.[4] 1954'te, Cemal Abdünnasır'ın Mısır'da Müslüman Kardeşler'e yönelik yoğun operasyon başlattığı yıllarda kardeş örgütlerine yardım önerisinde bulundular.[12]
Müslüman Kardeşlerin Vehhabi veya Şii akımlardan etkilenen veya bütün bunları uzlaştırmak iddiasında bulunan selefi bir hareket oldukları öne sürüldüğü gibi Suriye'de olduğu gibi Sünni bir yapı taşıdıkları da iddialar arasında yer aldı.
1976–1982 / İslamcı ayaklanma
[değiştir | kaynağı değiştir]16 Haziran 1979'da Müslüman Kardeşler, Halep Topçu Okulu'nun askeri öğrencilerine yönelik 83 kişinin hayatını kaybettiği Halep Topçu Okulu saldırısını yaptılar.[13]
Irak'ın bu saldırıya lojistik ve askeri destek sağladığı ortaya atılan iddialar arasındaydı. 1979'da Halep Üniversitesi profesörü Yusef al Yusef öldürülür. O günlerde, aynı okulda tıp öğrencisi olan Wafa Sultan bu olaya tanık olmasının ve suikastçıların Allahu Ekber nidaları ile ateş açmasının kendisinde şok etkisi yarattığını anlatır. Suriye hükûmeti bu saldırıya aralarında Irak lehine casusluk ile suçlanan, İslami Direniş Hareketi mensubu olduğu iddia edilen 15 mahkûmu idam ederek karşılık verir. Bundan sonra ise Suriye'de özellikle de Halep'te şiddet olayları neredeyse günlük yaşanır hale gelir. Carre'ye göre, hükûmet bu olayları Müslüman Kardeşlere yükleme eğilimindedir.[14]
Kasım 1979'da Kardeşler bir kitapçıklarında:
İslam ilkelerinin çok dışında kalan despotluğun her biçimini reddediyoruz, yerini bir başkası alacağından Firavun'un düşmesini istemiyoruz. Din güçle empoze edilemez...[15]
Bugünlerde 8 Mart 1980 (Baas darbesinin onyedinci yılı) yaklaşmaktaydı. Neredeyse tüm Suriye kentleri protesto ve eylemlerle kilitlendi. Yönetim ezici üstünlükte askeri kuvvetler, tank ve helikopterlerle desteklenmiş on binlerce birlik sevk etti. Halep dolaylarında yüzlerce gösterici öldü ve sekiz bin kişi tutuklandı.[16] Nisan ayına gelindiğinde ayaklanma yaşanan bu derece vahim olaylar ile bastırılmıştı.[16] Müslüman Kardeşler üyeliği 7 Temmuz 1980 tarihinde geçirilen bir yasa ile idamlık cezalar arasında yer aldı. Ağustos ayında Halep'te bulunan askerlere düzenlenen saldırıdan sorumlu tuttuğu 80 mahalle sakini idam edildi. 1981'de ise Hama'da yaklaşık 400 kişi idam edildi.[17]
Ağustos, Eylül ve Kasım 1981'de Kardeşler, Şam'da bulunan askeri tesislere yönelik üç bombalı araç saldırısı gerçekleştirdi, yüzlerce kişi hayatını kaybetti. 2 Şubat 1982'de Müslüman Kardeşler Hama'da büyük bir ayaklanma başlattı ve hızla şehrin kontrolünü eline geçirdi. Esad yönetimi buna Hama'yı bombardımana tutarak karşılık verdi. Bir ay sonunda 10.000 ve 30.000 arasında kişi hayatını kaybetti. Hama ayaklanması Hama Katliamı'na dönüştü. Hama trajedisi Müslüman Kardeşlerin ve militan İslamcı hareketin yenilgisi ile sonuçlandı.[18][19]
Hama sonrası dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]Hafız Esad, cezaevinde bulunan Müslüman Kardeşler üyelerinin bir kısmını 1990'ların ortalarında serbest bıraktı. 2000'deki ölümünden sonra başlangıçta politik tartışma ortamı için daha açık fikirli olduğu sinyallerini veren oğlu Beşar Esad yerini aldı. 2001'de yeni poliktik bir iklimi işaret etti. Müslüman Kardeşler, bulundukları Londra'dan politik şiddeti reddettiklerini ifade ederek, çağdaş, demokratik bir devlet çağrısında bulundular. Cezaevinde bulunan Kardeşler hükümlülerinin birçoğu serbest bırakıldı. Bununla birlikte bu reform kısa ömürlü oldu. Aynı yıl, güvencesi verilmiş olan bazı özgürlükler aniden iptal edildi.[20]
Ocak 2006 tarihli bir röportajda Kardeşler önderi Ali Sadrettin Beyanuni, Müslüman Kardeşler'in Şam hükûmetinin barış içerisinde değişmesini ve bir İslam Cumhuriyetini değil; sivil, demokratik bir devletin teşkil edilmesini istediğini söyledi.[21][22]
ABD diplomatik kaynaklarından geldiği belirtilen bir iddiaya göre, Beşar Esad, Hamas'ı davetsiz bir misafir olarak tanımlamış ve sözlerine şöyle devam etmiş; "Eğer etkin ve hareketli olmamı istersen, bütün partilerle irtibatlı olmalıyım. Hamas, Müslüman Kardeşler demektir ama biz onların var oldukları gerçeğiyle çalışmalıyız", diyerek babası tarafından sindirilen Müslüman Kardeşler ile Hamas'ı mukayese etti'. denir. Sonrasında Orta Doğu'ya barış getirilirse Hamas'ın yok olacağı, savında bulunduğu öne sürülür.[23][24]
Aralarında sürgündeki Müslüman Kardeşler, UDH, KDB, Sivil Toplum Örgütleri, KDC ve GH gibi muhalefet parti ve topluluklarının bulunduğu 250 imzalı; Şam Yönetimini Otoriter, totaliter ve hizipçi olarak tanımlayan 2005 Şam Bildirgesi ile diyalog ve bir diğerine saygı temelinde barışsever, tedrici reformların uyum ve uzlaşma ile sağlanması çağrısı yapıldı.[25]
2011 Suriye İç Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Mohja Kahf'a göre, 1976-1982 tarihlerinde Müslüman Kardeşler'in başlattığı ayaklanmaların aksine Mart 2011'de başlayan ayaklanma şiddet karşıtı seküler bir genç harekettir.[26] Bu kaynakta protestocuların yirmi ve otuzlu yaşlarda olan politik duruşu bulunmayan kişiler olduğu iddia edilir.
Foreign Policy dergisinde yayınlanan bir makaleye göre, 2011 Mart ayında başlayıp devam eden 2011 Suriye Ayaklanmasında Müslüman Kardeşler başlatıcı rol almadı.[27][28] ve protestocu kalabalıklar kimi zaman Siyasal İslamcılarla özellikle de Müslüman Kardeşler ile birlikte değerlendilmelerine (28 Nisan 2011'deki Jasam, Daraa protestolarında olduğu gibi) açıkça karşı çıktılar.[29] Suriye Ayaklanması protestocularının çekirdek nüfusunun Müslüman Kardeşlerin önemli derecede varolmadığı bir dönemde yetişen gençlerden oluştuğu öne sürüldü.[30] Bununla birlikte, sınırdışı edilen muhalif gruplar arasında bulunan Müslüman Kardeşler 2011 Ayaklanması içinde yer alan muhalifler arasında Dominant bir Grup[3] veya Dominant Güç[2] olarak görüldü.[3]
2012'de Kardeşler eylemcileri, Sivilleri Koruma Komisyonu (SKK) oluşturdular. SKK'nın Suriye içinde bulunan silahlı birimlerin bir diğeri ile ve bunun yanında sınır ötesi destekçileri ile bağlantı kurması için görevlendirildiği düşünüldü. İnternet sitesinde ilişkili olduğu çok sayıda Humus, Şam, İdlip ve başka yerlerde bulunan hizipler sayılmaktadır. Bununla birlikte bu grupların birçoğu küçük ve genellikle kendilerini Özgür Suriye Ordusu ya da Suriye İslami Özgürlük Cephesi olarak tanımlamaktadırlar.[31] Suriye Müslüman Kardeşler örgütünün finansman sağlamak yoluyla hepsi birlikte Özgür Suriye Ordusu olarak tanımlanan farklı yapılardaki silahlı milislerinden dörtte bir veya üçte bir kadarını kontrol altında tutmakta olduğuna inanılmaktadır.[30]
Washington Post'ta yer alan bir habere göre, aynı zamanlarda Kardeşler önderleri Ürdün, Irak ve Lübnan gibi komşu ve yakın ülkelerde ve batıda bulunan kendilerine güvence veren ancak Suriye Politik Sisteminin geleceği üzerine bir hükmetme arzusu içinde bulunmadığı iddia edilen bir takım liderlere ulaştılar.[3]
2012'nin ortalarında The Guardian'da yazan Hassan Hassan'a göre; Kardeşler, Suriye Ulusal Konseyi'nde dominant durumuna gelirken Suriye dışında bir yapı oluşturdular. Suriye içindeki ayaklanmacı nüfus arasında olduğundan daha fazla Suriye dışındaki sürgünler arasında popüler hale geldiler.[32]
İran'a yönelik tutumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Seyyid Kutub düşüncesinin İran devriminin gerçekleşmesinde büyük payı olduğu, özellikle İran Humeyni devrimi ideologlarından Ali Şeriati'yi de etkilediği belirtilir.[33] Başlangıçta, Müslüman Kardeşler Şii İslam'a karşı bir tutumda değildiler. Suriye Müslüman Kardeşleri Şah'a karşı Humeyni Devrimini desteklediler ve kendilerini Humeyni ile kıyasladılar. Hafız Esad'ı Suriye'nin Şah'ı olarak etiketlediler. Suriye'deki İslamcı ayaklanmalarında İran'ın desteğini umdular; ama Humeyni'nin bu ayaklanmada Suriye Müslüman Kardeşlerine karşı Hafız Esad rejmini desteklemesi üzerine İran'a karşı tavır aldılar.
Kişiler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mohammed Farouk Tayfour – Vekil ve bakan, Suriye Ulusal Konseyinin ikinci başkanı.[3]
- Molham al-Drobi – Kardeşler önderliğinin bir üyesi, Suriye Ulusal Konseyi Dış İlişkiler Komitesi üyesi.[3]
- Ali Sadreddine Al-Bayanouni – Kardeşler eski önderi.[2]
- Mohammad Riad al-Shaqfeh Şimdiki Kardeşler önderi.
Genel önderler
[değiştir | kaynağı değiştir]Mürşit : Suriye'deki Müslüman Kardeşler'in ("Üst Rehber" ya da "Genel Önderleri" (G.Ö.));
- Kurucu & Birinci Genel Ö. (1945 - 1964): Mustafa el-Sibai
- 2. G.Ö (1964 - 1973): İssam el-Attar
- 3. G.Ö (1973 - 1976): Abdül el-Fettah Ebu Gudda
- 4. G.Ö (1976 - 1981): Adnan Saad ed-Din
- 5. G.Ö (1981 - 1985): Hasan Huveydi
- 6. G.Ö (1985 - 1985): Münir Gadban
- 7. G.Ö (1985 - 1986): Edip el-Gaci
- 8. G.Ö (1986 - 1991): Abdül el-Fettah Ebu Gudda
- 9. G.Ö (1991 - 1996): Hasan Huveydi
- 10. G.Ö (1996 - 2010): Ali Sadr ed-Din el-Beyanuni
- 11. G.Ö & Şimdiki Önder (2010 - günümüz): Muhammed Riyad eş-Şefik
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "من نحن – الإخوان المسلمون في سورية" (Arapça). 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021.
- ^ a b c d Khaled Yacoub Oweis "Syria's Muslim Brotherhood rise from the ashes," 15 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Reuters (6 May 2012).
- ^ a b c d e f Syria’s Muslim Brotherhood is gaining influence over anti-Assad revolt 9 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. By Liz Sly, Washington Post 12 May 2012
- ^ a b "Syria Muslim Brotherhood Issues Post-Assad State-for-All Commitment Charter," 17 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ikhwanweb.com (The Muslim Brotherhood's Official English web site) (7 April 2012).
- ^ "Suriye Siyasi Tarihi, Birleşik Arap Cumhuriyeti (1958-1961)". 31 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2013.
- ^ "Looklex Encycloapaedia". 21 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2013.
- ^ Middle East Watch. Syria Unmasked: The Suppression of Human Rights by the Assad Regime. New Haven: Yale UP, 1991
- ^ Wright, Dreams and Shadows, 2008, p.248
- ^ "Majalla, The Brotherhood Starts Anew In Syria". 14 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2013.
- ^ a b Tore Kjeilen (20 Eylül 2000). "Looklex encyclopedia". Lexicorient.com. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2012.
- ^ "Death Penalty Worldwide, Syria". 18 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2013.
- ^ Carré , 125.
- ^ Talhamy, Yvette (Sonbahar 2009). "The Syrian Muslim Brothers and the Syrian-Iranian Relationship". The Middle East Journal. 63 (4). ss. 561-580. doi:10.1353/mej.0.0088. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi29 Temmuz 2013.
- ^ Carré , 135-7.
- ^ Carré, 139.
- ^ a b Carré, 141–146.
- ^ Carré, 148–151.
- ^ Carré, 159.
- ^ ICG, 4.
- ^ ICG, 4, 7–8.
- ^ McCarthy 2006.
- ^ Wright, Dreams and Shadows, 2008, p.246
- ^ Nahmias, Roee (30 Kasım 2010). "Assad: Iran won't attack Israel with nukes". ynetnews.com. 13 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2010.
- ^ Meris Lutz (2 Aralık 2010). "Syria's Assad seems to suggest backing for Hamas negotiable, leaked cables say". Los Angeles Times. 24 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2013.
- ^ Mohja Kahf, The Syrian Revolution Then and Now: A Young Nonviolent Movement and the Ensuing Armed Struggle," Special Report from Friends for a Non-Violent World, St. Paul, Minnesota, February 28, 2013 http://www.fnvw.org/vertical/Sites/%7B8182BD6D-7C3B-4C35-B7F8-F4FD486C7CBD%7D/uploads/Syria_Special_Report-web.pdf 13 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2013.
- ^ http://www.fnvw.org/vertical/Sites/%7B8182BD6D-7C3B-4C35-B7F8-F4FD486C7CBD%7D/uploads/Syria_Special_Report-web.pdf 13 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pp. 12-14.
- ^ http://www.youtube.com/watch?v=6wxBIwCq9rY 15 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dakika 2:30'a bakınız.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Eylül 2013.
- ^ Lund, Aron (5 Ekim 2012). "Holy Warriors". Foreign Policy. 20 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2012.
- ^ Syrians are torn between a despotic regime and a stagnant opposition 16 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. guardian.co.uk| Hassan Hassan| 23 August 2012
- ^ Müslüman Kardeşlerden Yeni Osmanlılara İslamcılık, Selin Çağlayan, İmge Kitabevi, S.240
Daha geniş bilgi için
[değiştir | kaynağı değiştir]- Müslüman Kardeşlerden Yeni Osmanlılara İslamcılık, Selin Çağlayan, İmge Kitabevi, 2010 ISBN 978-975-533-667-1
- Carré, Olivier and Gérard Michaud. 1983. Les Frères musulmans : Egypte et Syrie (1928–1982). Paris: Gallimard.
- International Crisis Group. 11 February 2004. "Syria Under Bashar (II): Domestic Policy Challenges". Amman/Brussels: International Crisis Group.
- McCarthy, Rory. 26 January 2006. "We would share power, says exiled leader of Syrian Islamist group"23 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. London: The Guardian.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Türksam, Müslüman Kardeşler’in Mısır ve Suriye Rejimleriyle Bitmeyen Kan Davası
- İlim Dünyası, Suriye Müslüman Kardeşler Hareketi4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Akşam Gazetesi, Müslüman Kardeşleri Terör Örgütleri Listesine Aldırmak İstiyorlar22 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Abna, Müslüman Kardeşler, Amerika ve AB'den Silah Talep Etti[ölü/kırık bağlantı]
- Foreign Policy, Defence Intelligence Acency, Syria: Muslim Brotherhood Pressure Intensifies
- CIAS, Brotherhood was banned after 1963 coup21 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- (Arapça) Ikhwan es-Syria, Official Site10 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Ulusal İlerici Cephe |
|
|---|---|
| Değişim ve Özgürlük için Halk Cephesi | |
| Temsil edilmeyen |
|
| Kapanmış partiler |
|
| Yasaklı İslamcı partiler | |
| Kürt partileri | |
| Süryani partileri | |
