Mehmet Tevfik Biren
Mehmet Tevfik Biren | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1867 İstanbul |
| Ölüm | 1956 İstanbul |
| Meslek | Osmanlı devlet adamı |
| Tanınma nedeni | Osmanlı Devleti'nin son Şura-yı Devlet Reisi ve son Maliye Nazırı. |
| Evlilik | Naciye Neyyal |
| Çocuk(lar) | Necile Tevfik, Meliha Tevfik, Güzin Tevfik |
| Ebeveyn(ler) | Şirvanlı Ahmet Hamdi Efendi, Sıdıka Hanım |
Mehmet Tevfik Biren ya da Mehmed Tevfik Bey (d. 1867 - ö. 1956), Osmanlı Devleti'nin son döneminde Nazırlık ve Valilik gibi yüksek düzeylerde görev yapmış bir devlet adamı.
Osmanlı Devleti'nin son Maliye Nazırı ve son Şura-yı Devlet reisidir. İstanbul hükûmetinin sona ermesinden sonra Yüksek Mühendis Mektebi'nde dersler vermiş; üniversite reformundan sonra "ordinaryüs profesör" sanıyla görev yapmıştır.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1867 yılında İstanbul'da doğdu. Babası Şirvanlı Ahmet Hamdi Efendi Maarif Nazırlığı'nda yüksek düzeyde görev yapmış bir devlet adamıydı.[2] İlköğrenimini mahalle mektebinde gördü, evinde özel dersler aldı.[3] 1880'de, 13 yaşında iken Mekteb-i Mülkiye'nin idadi bölümüne girdi, 1885'te yüksek kısmından birincilikle mezun oldu. Bir süre Babıâli Tercüme Odası'nda görev yaptıktan sonra daha sonra 18 yaşında Mâbeyn-i Hümâyun kâtibi olarak II. Abdülhamid'in Yıldız Sarayı'nda ilk devlet görevine başladı.
Osmanlı Devleti'ndeki ilk kadın ressamlardan Naciye Neyyal Hanım ile evlendi, üç kızı oldu. Kadın hakları aktivisti, çevirmen, yazar Necile Tevfik, ressam Meliha Tevfik (Yenerden) ile Güzin Tevfik Hanım'ın babasıdır.
Mehmet Tevfik Bey, 1897-1901 yılları arasında Kudüs Sancağı Mutasarrıfı görevini yaptı. Bu görevden sonra Selanik Valiliğine atandı.[4] 1904-1905 yılları arasında Yemen Valisiydi.[5]
1906'da Divân-ı Muhasebat başkanlığına; ardından Hudavendigâr Vilayeti (Bursa) valiliğine atandı. Bu görevi sırasında II. Meşrutiyet ilan edildi. 25 Temmuz 1908 günü, İttihat ve Terakki Cemiyeti Bursa Şubesi tarafından "Meşrutiyete bağlılık yemini" etmesi isteğine karşı çıkması tartışmalara neden oldu ise de, 1909'da istifa ederek ayrılışına değin görevini sürdürdü.[3]
Bursa valiliğinden ayrılmasından sonra, 1909'da ilkin Hukuk Mektebi'nde Hukuk-u Esasiye, Ticaret Mektebi'de de Usul-i Maliye dersleri verdi.[6] Kısa süre soma Ankara valiliğine, ertesi yıl Şurâ-yı Devlet Mülkiye dairesi başkanlığına, ardından Maliye ve Nafıa Dairesi başkanlığına getirildi.
4 Mart 1919'da kurulan Damat Ferit Paşa hükûmetinde Mâliye Nâzırı oldu, aynı zamanda Ayan Meclisi üyeliğine getirildi. 1920 yılında imzalanan Sevr Antlaşması'nin müzakerelerine katıldı.
Ali Rıza Paşa hükûmetinde aynı makamda kaldı. Salih Paşa hükûmetinde ise Nâfıa Nazırlığı yaptı; 4 Nisan 1920'de dahil olduğu heyetle birlikte istifasını verdi.
Tevfik Paşa kabinesinde Şûrâ-yı Devlet reisi oldu. Şura-yı Devlet reisliğin görevi 4 Kasım 1922 tarihinde Saltanatın kaldırılmasına kadar sürdürdü. Böylece Osmanlı Devleti'nin son Şura-yı Devlet reisi olmuş oldu. Şûrâ-yı Devlet reisliği ile birlikte Nisan- Kasım 1922'de vekâleten Maliye Nâzırlığı görevini yürüttü ve Osmanlı Devleti'nin son Maliye Nazırı oldu. İstanbul hükûmetinin sona erdiği 2 Kasım 1923'te siyasal yaşamı sonlandı.
31 Aralık 1943'te emekli olana kadar Yüksek Mühendis Mektebi’nde İktisat ve idare hukuku derslerini vermeyi sürdürdü. Başlangıçta "müderris" ve üniversite reformundan sonra "ordinaryüs profesör" sanıyla görev yaptı. Soyadı Kanunu çıkınca "Biren" soyadını aldı.
Son yıllarında anılarını kaleme aldı. 11 Şubat 1956 tarihinde öldü. Pendik Yenimahalle'deki aile mezarlığında defnedildi.[7]
Anıları, torunu Rezan Hürmen tarafından1993 yılında "II. Abdülhamit, Meşrutiyet ve Mütareke Devri Hatıraları" adıyla iki cilt halinde yayınlamıştır.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Vakit Gazetesi_15 Haziran 1922
- ^ The District of Jerusalem in the eyes of Three Ottoman Governors at the end of the Hamidian Period, David Kushner, Middle Eastern Studies, Cilt 35, No:2, Nisan 1999, sayfa: 83-102
- ^ a b "BİREN, Mehmet Tevfik, Ord. Prof. | bgc.org.tr". bgc.org.tr. 15 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2024.
- ^ "Mehmet Tevfik Biren". 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2010.
- ^ "World Statesmen, Yemen". 22 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2010.
- ^ Mehmed Tevfik Bey 16 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., TDV İslâm Ansiklopedisi.
- ^ "MEHMED TEVFİK BEY". TDV İslâm Ansiklopedisi. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2024.
- ^ Mehmet Tevfik Bey'in II. Abdülhamit, Meşrutiyet ve Mütareke Devri Hatıraları, Rezan Hürmen, Arma Yayınları, İstanbul, 1993
- Şûrâ-yı Devlet reisleri
- Türkiye Sayıştay başkanları
- Maliye nâzırları
- İstanbul Büyükşehir belediye başkanları
- Kudüs Sancağı mutasarrıfları
- Osmanlı Yemen valileri
- Osmanlı Selanik valileri
- 1867 doğumlular
- 1956'da ölenler
- Mâbeyn-i Hümâyun kâtipleri
- İstanbul ili doğumlu devlet görevlileri
- VI. Mehmed tarafından seçilen Meclis-i Âyan üyeleri
- İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyeleri