Moğollar
Монголчууд Mongolchuud ᠮᠣᠩᠭᠣᠯᠴᠤᠳ | |
|---|---|
Geleneksel kıyafetleriyle Moğol kadın ve erkekler | |
| Toplam nüfus | |
y. 10 milyon | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Çin | 6.290.204 |
 Moğolistan | 3.046.882[1] |
 Rusya | 651.355[2] |
 Güney Kore | 37.963[3] |
 Japonya | 20.416[4] |
 Amerika Birleşik Devletleri | 19.170[5] |
 Kırgızistan | 12.000[6] |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Diğer Moğol halkları | |
.jpg)
Moğollar, Doğu ve Orta Asya kavimlerindendir. Asıl yurtları olan Moğolistan'ın ve Moğolistan devleti ("Dış Moğolistan" - Waimeng / Wàiměng) ile sınır paylaşan, ancak Çin'e bağlı olan İç Moğolistan (Neymeng / Nèiměng) bölgesinin yerli halkıdırlar.
Bugün Moğollar, Moğolistan dışında Rusya'ya bağlı olan Aga Buryat Özerk Bölgesi, Ustorda Özerk Bölgesi ve Buryat Cumhuriyeti'nde yaşamaktadırlar. Ayrıca Çin'de neredeyse 6 milyon etnik Moğol bulunmaktadır ve bunların 4 milyondan fazlası İç Moğolistan'da yaşamaktadır.[7]
Tarihte, Asya kıtasının büyük bir kısmına sahip olup yayıldılar. Memleketlerinden çıkıp da geri dönmeyenler, diğer milletler arasında eridiler. Moğolca konuşuyorlar.
Yönetim Şekli ve Birimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Cengiz Han'ın teşkilatlandırdığı Moğollarda, ahaliye ivgen, boya obop, aile ve en küçük birliklere de aymuğ ve yasun denirdi. Ordu da bu usule göre teşkilatlandırılmıştı. Ulus denilen Moğol kabile birliklerinin hepsi asker sayılırdı. Kabileler sefere, kendi çadırları, hayvanları ve kadınlarıyla bir ordu gibi giderdi. Her kabile kendini idare ederdi. Sanat bölükleri ve idari kumanda teşkilâtları yoktu. Silahlarını kendileri yaparlardı. İşgal ettikleri ülkeler, merkezi bir devletten idare edilemeyecek kadar genişledi. Siyasi ve idari bakımdan tecrübesiz olan Moğollar, bu yüzden çok zor duruma düştüler. Devlet kadrosunda idareci ve vergi toplayacak memurları yok denecek kadar azdı.
Cengiz Han'ın soyundan olanlar, Çağatay Hanlığı (1227-1372), İlhanlılar (1256-1353), Altın Orda Hanlığı (1226-1502), Şeybânîler (1500-1598) ve Kırım Hanlığı'nı kurdular. Cengiz Han'ın oğulları ve torunlarının hâkimiyeti çok kısa sürdü. Abbâsî halifeliğinin merkezi Bağdat'ı 1257'de yıktılar. Suriye dahil Doğu Akdeniz ve Batı Anadolu kıyılarına, Avrupa'da Viyana şehri civarına kadar hâkim oldular. Moğolların yenilmezliğini, Memlükler yıktı. Hülâgû Han'ın ordusunu, Memlük Sultânı Kutuz ve komutanı Baybars, 1260'ta Ayn Calut'ta büyük bir bozguna uğrattı. Doğu Karadeniz'deki Haçlı kralları ve Kilikya Ermenileri ile de Memlükler Devleti'ne karşı anlaştılar. Anadolu'da da on üçüncü asrın ortalarından sonra Moğol valiler söz sahibi oldu.
14. Asrın başlarında Orta ve Güneybatı Asya'da İslâm ülkelerinde yaşayan Moğollar, İslam dinini kabul etmeye başladılar. İlhanlı hükümdarı Gāzân Han'ın İslâmiyeti kabul etmesiyle, kumandan, vezir ve askerlerinden pek çoğu müslüman oldu. İslâmiyeti kabul eden İlhanlı devlet adamları, bölgedeki ahaliyle kaynaşmayı sağladılar. Mâverâünnehr, Yedisu ve Doğu Türkistan'a hâkim olan Çağatay Hanlığı, on dördüncü asrın sonunda Timur İmparatorluğu'nun hâkimiyetine girdi. Güney Rusya ve Batı Sibirya'daki Cuci Han sülalesinden Altın Orda'da Berke Han Müslüman oldu.
On beşinci asrın sonuna kadar bölgeye hâkim olan Altın Orda Hanlığı, Timurlular tarafından yıkılmıştır. Bir kısım toprakları üzerinde Kazan Hanlığı kurulmuştur. Cuci sülâlesinden Şeybânîler sülâlesi, Kırım Hanlığı'nın en uzun hânedânı olmuştur. Osmanlı Devleti'ne tâbi idiler.
On beşinci asırdan on sekizinci asrın sonuna kadar iktidarda kaldılar. Dış Moğolistan'daki Moğolistan bağımsızdır, Rusya'ya; İç Moğolistan'daki muhtar idare de Çin'e bağlıdır. Moğolistan'da yaşayan Moğollar, Budizm inancının Lamaizm mezhebine mensuptur. Din adamlarına “lama” adını verirler. Lamalar, tabiplik ve büyücülük de yaparlar. Din merkezleri Tibet'teki Lhasa şehri olup, ikinci derecede dini merkezleri Urga'dır. Moğolistan'da, Tengricilik ve Hristiyanların yanında, çok az da İslam dinine mensup olanlar vardır.
Günümüzde Moğolların yaşadığı ülkeler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Çin, Moğolistan ve Rusya, Moğolların en çok bulunduğu ülkelerdir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Статистикийн мэдээллийн нэгдсэн сан". 1212.mn. 13 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
- ^ 2010 Russian census (İngilizce), 2 Ocak 202517 Ocak 2025
- ^ Yon-se, Kim (26 Eylül 2021). "[News Focus] Number of foreigners in Korea up for 1st time in 20 months". The Korea Herald (İngilizce). Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
- ^ "令和６年６月末現在における在留外国人数について | 出入国在留管理庁". www.moj.go.jp. 5 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
- ^ Bahrampour, Tara (3 Temmuz 2006). "Mongolians Meld Old, New In Making Arlington Home". The Washington Post. 25 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2016.
- ^ "President of Mongoli Received the Kalmyk Citizens of the Kyrgyz. 2012". 6 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2016.
- ^ 国务院人口普查办公室、国家统计局人口和就业统计司 (Devlet Konseyi Sayım Dairesi, Ulusal İstatistik Bürosu Nüfus ve İstihdam İstatistikleri Dairesi) ((Ed.)). "1-6 各地区分性别、民族的人口" [1-6 Cinsiyet ve etnik kökene göre nüfus]. 中国2010年人口普查资料 (Çin'in 2010 Nüfus Sayımı Verileri) (Çince). 中国统计出版社 (Çin İstatistik Yayımevi). 16 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018.
