Muammer Kaddafi

Muammer Kaddafi
معمر القذافـي
Albay, Kardeşçe Lider; Muammer Kaddafi; معمر القذافـي
	Kaddafi, 2009'da.
Libya Kardeşçe Lideri ve Devrim Rehberi
	Görev süresi; 1 Eylül 1969 - 23 Ağustos 2011; (41 yıl, 11 ay ve 22 gün)
Başkan	Liste Abdül Ati el-Ubeydi; Muhammed ez-Zaruk Receb; Mifta el-Usta Ömer; Abdül Rezzak es-Sawsa; Muhammed ez-Zanati; Müftah Muhammed Kaibe; Embarik Şamih; Muhammed Ebu el-Kasım ez-Zuai; ;
Başbakan	Liste Cadallah Azzuz et Talhi; Muhammed ez-Zaruk Receb; Cadallah Azzuz et Talhi; Abuzer Ömer Dorda; Abdül Mecid el Kud; Muhammed Ahmed el Manguş; İmbarek Şameh; Şükrü Ganem; Bağdadi Mahmudi; ;
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu
Yerine gelen	Mustafa Abdül Celil (Ulusal Geçiş Konseyi Başkanı)
Libya Devrim Komuta Konseyi Başkanı
	Görev süresi; 1 Eylül 1969 - 2 Mart 1977; (7 yıl, 6 ay ve 1 gün)
Başbakan	Mahmud Süleyman el-Mağribi; Abdüsselam Callud; Abdül Ati el-Ubeydi
Yerine geldiği	I. İdris (Libya kralı olarak)
Yerine gelen	Kendisi (Genel Halk Kongresi Genel Sekreteri)
Genel Halk Kongresi Genel Sekreteri
	Görev süresi; 2 Mart 1977 - 2 Mart 1979; (2 yıl)
Başbakan	Abdül Ati el-Ubeydi
Yerine geldiği	Kendisi (Devrim Komuta Konseyi Başkanı)
Yerine gelen	Abdül Ati el-Ubeydi
12. Libya Başbakanı
	Görev süresi; 16 Ocak 1970 - 16 Temmuz 1972; (2 yıl ve 6 ay)
Yerine geldiği	Mahmud Süleyman el-Mağribi
Yerine gelen	Abdüsselam Callud
Afrika Birliği Başkanı
	Görev süresi; 2 Şubat 2009 - 31 Ocak 2010; (11 ay ve 29 gün)
Yerine geldiği	Jakaya Kikwete
Yerine gelen	Bingu wa Mutharika
Kişisel bilgiler
Doğum	Muammer Muhammed Abu Minyar el-Kaddafi; 7 Haziran 1942; Sirte, Libya
Ölüm	20 Ekim 2011 (69 yaşında); Sirte, Libya
Partisi	Libya Arap Sosyalist Birliği (1971–77); Bağımsız (1977–2011)
Evlilik(ler)	Fatiha el-Nuri ; Safiye Ferkaş (1970-2011)
Çocuk(lar)	Muhammet Kaddafi (1970) ; Seyfülislam Kaddafi (1972) ; El Saadi Kaddafi (1973) ; Mutassım Kaddafi (1974-2011) ; Hannibal Muammer Kaddafi (1975) ; Ayşe Kaddafi (1976) ; Seyfülarab Kaddafi (1982-2011) ; Hamis Kaddafi (1984-2011)
Dini	Kurancı İslam
İmzası

Muammer Muhammed Ebu Minyar el-Kaddafi (Arapça: مُعمّر محمد أبو منيار القذّافي; 7 Haziran 1942, Sirte – 20 Ekim 2011, Sirte), devrik Libya lideri. 1969 yılında yapmış olduğu darbe sonucu iktidara gelip, 1970'ten 1972'ye kadar Libya başbakanlığı, 1972'den 1979'a kadar ise Libya devlet başkanlığı görevini yürüttü. 1977-2011 yılları arasında "Libya Sosyalist Halk Cemahiriyesi'nin Kardeşçe Lideri ve Bir Eylül Büyük Devriminin Rehberi" unvanını kullanarak, resmî bir görevi olmadan toplam 42 yıl boyunca Libya'yı yönetti. Dünya kamuoyu tarafından bir diktatör veya otoriter olarak görülmüş olsa da Kaddafi bunu reddetmiş ve kendisinin Libya halkı için sadece bir rehber ve yol gösterici olduğunu söylemişti. Başlangıçta kendisini ideolojik olarak Arap milliyetçiliği ve Arap sosyalizminin bir karışımı olan Baasçılık'a adamıştı, ancak daha sonra kendisi tarafından önerilen bir hükûmet tarzı olan Üçüncü Uluslararası Teorisine göre hüküm sürdü.

İtalyan Libyası'nda, Sirte yakınlarında fakir bir Bedevi ailesinin yanında doğan Kaddafi, Sabha'daki okulunda Arap milliyetçisi oldu ve daha sonra Bingazi Kraliyet Askerî Akademisi'ne kaydoldu. Ordu içinde, Batı destekli Senusi I. İdris monarşisini 1969 darbesinde deviren devrimci bir grup kurdu. İktidara gelen Kaddafi, Libya'yı Devrim Komutanlığı Konseyi tarafından yönetilen bir cumhuriyete dönüştürdü. Kararnameye göre Libya'nın İtalyan ve Yahudi nüfusunu sınır dışı etti ve Batılı askeri üsleri ülkeden çıkardı. İslamcı modernist, hukuk sisteminin temeli olarak şeriatı ve "İslami sosyalizmi" tanıttı. Petrol endüstrisini kamulaştırdı ve orduyu güçlendirmek, yabancı devrimcilere fon sağlamak ve ev inşası, sağlık ve eğitim projelerini vurgulayan sosyal programlar uygulamak için devletin giderek artan gelirlerini kullandı. 1973'te, doğrudan demokrasi sistemi olarak sunulan Temel Halk Kongrelerinin kurulmasıyla bir "Popüler Devrim" başlattı, ancak büyük kararlar üzerinde kişisel kontrolünü ve otoriterliğini sürdürerek korudu. O yıl kendi Üçüncü Uluslararası Teorisini ana hatlarıyla açıkladı ve bu fikirlerini Yeşil Kitap'ta yayımladı.

Kaddafi, Libya'yı 1977'de Jamahiriya ("kitlelerin devleti") adı verilen yeni bir sosyalist devlete dönüştürdü. Resmi olarak yönetimde sembolik bir rol üstlendi ancak muhalefetin polislik ve baskılanmasından sorumlu askeri ve Devrim Komitelerinin başı olarak kaldı. 1970'lerde ve 1980'lerde Libya'nın Mısır ve Çad ile başarısız sınır çatışmaları, yabancı militanlara destek vermesi ve İskoçya'daki Lockerbie Faciası'nın sorumluluğunu aldığı için Dünya sahnesinden gittikçe izole olduğunu iddia etti. Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve İsrail ile özellikle düşmanca bir ilişki içine girdi ve 1986'da Libya'nın ABD ve BM tarafından bombalanmasıyla ekonomik yaptırımlar uygulandı.

1999'dan itibaren ise Kaddafi, Arap sosyalizminden kaçındı ve ekonomik özelleştirmeyi, Batı uluslarıyla yakınlaşmayı ve Pan-Afrikanizmi teşvik etti; 2009-2010 yılları arasında Afrika Birliği Başkanlığı yaptı. 2011'deki Arap Baharı'nın ortasında, Libya'nın doğusunda yaygın yolsuzluk ve işsizlikle ilgili protestolar başladı. Durum, NATO'nun Kaddafi karşıtı Geçici Ulusal Konseyi (GUK) lehine askerî müdahalede bulunduğu iç savaşa dönüştü. Hükûmet devrildi ve Kaddafi, Geçici Ulusal Konseyi militanları tarafından yakalanacağı ve öldürüleceği yer olan Sirte'ye geri çekildi. 2011 Libya İç Savaşı sonucunda kurduğu rejim devrildi ve isyancılar tarafından linç edilerek öldürüldü.

Oldukça bölücü bir figür olan Kaddafi, Libya'nın siyasetine kırk yıl boyunca egemen oldu ve yaygın bir kişilik kültünün öznesi oldu. Anti-emperyalist duruşu, Arap Birliği'ne ve Afrika Birliği'ne verdiği destek ve petrol rezervlerinin keşfinin ardından ülkeyi önemli ölçüde kalkındırdığı için övüldü. Buna karşılık birçok Libyalı Kaddafi'nin sosyal ve ekonomik reformlarına şiddetle karşı çıktı; ölümünden sonra cinsel istismarla suçlandı. Pek çok kişi tarafından, otoriter yönetimi insan haklarını ihlal eden ve küresel terörizmi finanse eden bir diktatör olarak kınandı.

Yaşamı

Askeri kariyeri ve darbe

1963 yılında Libya Üniversitesi Tarih Bölümü'nü bitirdi. Daha sonra Bingazi'deki Askeri Akademi'ye girdi. 1966 yılında mezun olduktan sonra İngiltere'ye giderek askeri alanda uzmanlık eğitimi gördü. 1966 yılında Arap milliyetçiliğinden etkilenerek anti-siyonist hareketlere katıldı. 1969 yılında okul arkadaşlarıyla birlikte ileride Özgür Subaylar Hareketi adını alacak gizli bir örgüt kurdu. 1969 yılında yüzbaşı rütbesine terfi etti. Bu gizli örgüte dayanarak, o sırada kaplıca tedavisi görmek üzere Türkiye'de bulunan Kral I. İdris'e karşı 1 Eylül 1969 tarihinde darbe yaptı. Albay rütbesi alarak Libya Silahlı Kuvvetleri komutanı oldu. Devrim Komuta Konseyi (DKK) adına denetimi ele geçirip anayasal kuruluşları feshetti. İslam ilkelerine dayanan İslamî Sosyalizm kuracağını açıkladı. Arap Birliği için çalışacağını, bağımsız ülkelerle birlikte ırkçılığa, sömürgeciliğe ve toplumsal baskıya karşı çıkacağını söyledi. ABD'nin 7 Eylül 1969 tarihinde Kaddafi'yi tanıması üzerine kral görevini terk etti.

Libya Arap Birliği (1969-1977)

Libya Arap Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından, Kaddafi ve ortakları, hükûmetlerinin bireysel liderliğe değil, meslektaş kararlarına dayanacağında ısrar etti.

İlk büyük kabine değişikliği, hükûmete yapılan ilk meydan okumanın hemen ardından gerçekleşti. Aralık 1969'da savunma bakanı Adam Said Havvaz ve İçişleri Bakanı Musa Ahmed tutuklandı ve darbe planlamakla suçlandı. Krizin ardından kurulan yeni kabinede, RCC^{[netleştirme gerekli]} başkanlığını sürdüren Kaddafi, başbakan ve savunma bakanı oldu.

Devrim Komuta Konseyinde Kaddafi'den sonra ikinci olarak görülen Binbaşı Abdel Salam Jallud, başbakan yardımcısı ve içişleri bakanı oldu. Bu kabine, beşi Devrim Komuta Konseyi memuru olmak üzere toplam on üç üyeden oluşuyordu. Hükûmete, Temmuz 1970'te ikinci kez, eski Kral İdris'in uzak kuzenleri Abdullah Abid Sanusi ve Ahmed el-Senussi ile Fezzan'ın Sayf an Nasr klanının üyeleri, iktidarı kendileri için ele geçirmek için plan yapmakla suçlandığında, ikinci kez meydan okundu. Komplo engellendikten sonra, RCC memurları ilk kez yeni bakanlar arasında çoğunluğu oluşturarak önemli bir kabine değişikliği meydana geldi.

Libya Sosyalist Halk Cemahiriyesi (1977-2011)

2 Mart 1977'de kurulan Libya Sosyalist Halk Cemahiriyesi adlı yeni devlet, Muammer Kaddafi yeşil kitabının ve İslam ideolojisine dayanmasına isterdi. Kaddafi gerçekleştirdiği devrimden sonra kendisine "Libya Kardeşçe Lideri ve Devrim Rehberi“ adını verdi çünkü resmi bir unvanı yoktu.

Libya hükûmeti, Cemahiriye'nin herhangi bir siyasi partiye sahip olmayan, halkı tarafından yerel halk konseyleri ve komünler (Temel Halk Kongreleri olarak adlandırılır) tarafından yönetilen doğrudan bir demokrasi olduğunu iddia etti. Resmi retorik, ulus devlet fikrini küçümsedi, kabile bağları ulusal ordunun saflarında bile öncelikli kaldı.

İzlediği siyaset

Cemal Abdünnasır'ı örnek aldı. Mısır'da gerçekleştirilen reformları kendi ülkesinde de uygulamaya başladı. 16 Ocak 1970 tarihinde yeni anayasa hazırlanınca başbakanlık ve savunma bakanlığı görevlerini üstlendi. İngiliz askeri üstlerini ve birliklerini ülkeden çıkardı. Petrol şirketleri ulusallaştırıldı. İtalyan ve Yahudi azınlığın mal varlığına el koyarak onları göçe zorladı. Cemal Abdünnasır'ın ölümünden sonra Arap dünyasında onun rolünü üstlenmeye çalıştı. Kimi Afrika ülkelerindeki Müslümanlara ve Arap ülkelerindeki sol eğilimli hareketlere destek oldu. SSCB'yle yakın ilişkiler geliştirdi. 1982-1983 yılları arasında Afrika Birliği Dönem Başkanlığı yaptı. Nükleer geliştirme programı yürüttüğü iddiasıyla eleştirilen Kaddafi, 2004 senesinde tüm Nükleer projelerinin durdurulduğunu dünya kamuoyuna bildirmiştir.^[3]

Türkiye ile ilişkiler

Kıbrıs Harekâtı sırasında Türkiye'ye askeri yardımda bulundu.^[4] Ancak daha sonra Türkiye ile ilişkiler bozuldu. Türkiye'yi ABD ve İsrail ile yakınlaşıp beraber hareket etmekle suçladı ve 1996 yılında Libya'yı ziyaret eden dönemin Türkiye Başbakanı Necmettin Erbakan'ı sert bir dille eleştirdi.^[5] Kaddafi, 1998 yılında Türkiye ile Suriye'nin arasının gerilmesinden sonra Türkiye'nin Kürt ayrımcılığı yaptığını ve İsrail'in Suriye'yi işgalini kolaylaştırmada öncü rol oynadığını ifade etti. Ayrıca Türkiye'nin Suriye'ye saldırması halinde, Libya'daki Türk şirketlerini kapatacaklarını ve yerine Yunan şirketlerinin çalışmasına izin vereceklerini açıkladı.^[6]

Son zamanları ve ölümü

15 Şubat 2011 tarihinde Bingazi şehrinde Kaddafi'ye karşı ilk protestolar başladı, protestolar yoğunlaştıkça ülkede genelinde yayılmaya başladı ve ardından Trablus'a yayıldı, Libya hükûmeti göstericilere karşı ölümcül güç kullanmaya başladı. Güvenlik güçleri ve paralı asker birlikleri, göstericilerden oluşan kalabalığa gerçek mühimmat ateşledi. Göstericiler ayrıca tanklar ve toplarla ve havadan savaş uçakları ve helikopter savaş gemileriyle saldırıya uğradı. Rejim, ülke genelinde iletişimi kısıtladı, interneti engelledi ve telefon hizmetini kesintiye uğrattı. 21 Şubat'ta Kaddafi'nin oğullarından biri olan Seyfülislam; devlet televizyonunda meydan okuyan bir konuşma yaparak huzursuzluktan dışarıdan ajitatörleri sorumlu tuttu ve daha fazla gösterinin ülkede iç savaşa yol açabileceğini söyledi. Kaddafi rejimin "son kurşuna" kadar savaşacağına söz verdi. Arap Baharı'nın etkisiyle ülkede bir iç savaş yaşandı. 23 Ağustos 2011 tarihinde Trablus'un düşmesiyle Kaddafi rejimi yıkıldı. 20 Ekim 2011 tarihinde, Sirte'de, NATO destekli Ulusal Geçiş Konseyi askerleri tarafından yakalanarak feci bir şekilde linç edildi ve sonrasında vuruldu. Ulusal Geçiş Konseyi askerleri “Kaddafi kanalizasyon borusunun içinde saklanıyordu” söylediler.^[7] Linç edilerek öldürülmesi bazı çevrelerde tepkiye sebep olmuştur.^[8] Kaddafi'nin cesedi "Afrika Pazarı" adı verilen bir pazardaki soğuk hava deposunda tutuldu. Bir süre cesedi sergilendi ve isteyenler cesetle fotoğraf ve video çekebildi.^[9] Kaddafi, 25 Ekim 2011 tarihinde Sahra Çölü'nde saldırı ihtimaline karşı kimsenin bilmediği bir yere İslami usullere göre defnedildi.^[10]

Ölümü hakkında söylenenler

Birleşik Krallık Savunma Bakanı Philip Hammond, acımasız bir muameleye tabi tutulan Kaddafi'nin öldürülmesinin devrimi “lekelediğini” söyledi.
ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, Kaddafi'nin ölümü hakkında BM soruşturması açılmasını destekleyeceklerini söyledi^[11]; öte yandan bir televizyon programında Kaddafi hakkında sarf ettiği "Geldik, gördük ve öldü."^[12]^[13] sözleri tepki aldı.
Muammer Kaddafi'nin oğlu Mutassım Kaddafi'nin eski sevgilisi Vanessa Hessler Kaddafi'nin ölümüyle ilgili "Mutassım ile gerçek aşkı yaşamıştık. Ona ve babasına yapılanlara inanamıyorum. Libya’da fakirlik falan yok. Libyalı muhalifler ne yaptıklarını bilmiyorlar. Onlar çok iyi bir aileydi" dedi.^[14]
Son olarak Muammer Kaddafi'nin muhalifler tarafından yakalandığı Sirte'de dönemin Fransa cumhurbaşkanı Sarkozy'nin görevlendirdiği ajan tarafından öldürüldüğü iddiaları ortaya atılmıştır.^[15]
Dönemin İtalya Başbakanı Silvio Berlusconi: Ajanslar, Kaddafi'nin yakalandığını söylüyor. Bunun anlamı; savaş bitti. İşte dünyanın ihtişamı böyle geçiyor.
Polonya Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Marcin Bosacki: Kaddafi'nin öldürülmesi diğer diktatörlere bir uyarı teşkil etmelidir. Libya'daki mahkemede veya Lahey'de yargılanamamasından üzüntü duyuyoruz. Umarız işbirlikçileri yargılanır. Libya halkını kutluyorum.
İngiltere Başbakanı David Cameron: Libya halkı artık kendisine demokratik ve güçlü bir gelecek kurabilir.
Dönemin Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev: Umarız Libya'da artık barış olacak ve Libya modern ve demokratik bir devlet haline gelecek.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Vikisöz'de Muammer Kaddafi ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

^ Harris 1986, s. 49; Blundy & Lycett 1987, s. 122; St. John 2012, s. 159.
^ Hager (1985). Volksmacht und Islam (in German). p. 85.
^ Welle (www.dw.com), Deutsche. "İran ve Libya'nın nükleer kararı | DW | 10.03.2004". DW.COM. 6 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2020.
^ "Meğer Kaddafi!." 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2012.
^ "Komplo teorilerinde en son başyapıt". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2012.
^ "Libya'ya saldırılmış sayarım". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2016.
^ Milliyet (20 Ekim 2011). "Kaddafi öldürüldü". Milliyet. Erişim tarihi: 20 Ekim 2011. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ Milliyet (21 Ekim 2011). "Kaddafi'yi böyle linç ettiler". Milliyet. 23 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2011.
^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2018.
^ Haber Mekanı (24 Ekim 2011). "Libya'da lekeli başlangıç". Haber Mekanı. 4 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2011.
^ Daly, Corbett (20 Ekim 2011). "Clinton on Qaddafi: "We came, we saw, he died"". CBSNEWS. CBS Interactive Inc. Erişim tarihi: 7 Kasım 2014.
^ Shaw, Lucas (2011-10-21). "Hillary Clinton on Gaddafi: "We Came, We Saw, He Died" (Video)". TheWrap (İngilizce). Erişim tarihi: 2024-11-14. In the second of two videos showing her reaction to different stages of reports, in this case the confirmation of Gaddafi's death, Clinton proclaims "We came, we saw, he died." For those who have not recently brushed up on theirr Roman history, that is a reference to Julius Caesar's famous line "veni, vidi, vici," which means "I came, I saw, I conquered."
^ Milliyet. "Kaddafi aşkı işinden edecek". Milliyet. 3 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2011.
^ "Sarkozy'nin ajanı Kaddafi'yi öldürdü". hurriyet.com.tr. 30 Eylül 2012. 23 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2012.

Siyasi görevi
Önce gelen İdris Libya Kralı olarak	Libya Devrim Komuta Konseyi Başkanı 1969-1977	Sonra gelen Kendisi Libya Genel Halk Kongresi Genel Sekreteri olarak olarak
Önce gelen Mahmud Süleyman el-Mağribi	Libya Başbakanı 1970-1972	Sonra gelen Abdüsselam Callud
Önce gelen Kendisi Libya Devrim Komuta Konseyi Başkanı olarak	Libya Genel Halk Kongresi Genel Sekreteri 1977-1979	Sonra gelen Abdül Ati el-Ubeydi
Yeni makam	Libya Kardeşçe Lideri ve Devrim Rehberi 1979-2011	Sonra gelen Mustafa Abdül Celil Ulusal Geçiş Konseyi Başkanı olarak
Diplomatik görevi
Önce gelen Jakaya Kikwete	Afrika Birliği Başkanı 2009-2010	Sonra gelen Bingu wa Mutharika

[FOOTNOTEHarris198649BlundyLycett1987122St._John2012159-1] Harris 1986, s. 49; Blundy & Lycett 1987, s. 122; St. John 2012, s. 159.

[2] Hager (1985). Volksmacht und Islam (in German). p. 85.

[3] Welle (www.dw.com), Deutsche. "İran ve Libya'nın nükleer kararı | DW | 10.03.2004". DW.COM. 6 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2020.

[4] "Meğer Kaddafi!." 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2012.

[5] "Komplo teorilerinde en son başyapıt". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2012.

[6] "Libya'ya saldırılmış sayarım". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2012.

[7] "Arşivlenmiş kopya". 21 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2016.

[milliyet1-8] Milliyet (20 Ekim 2011). "Kaddafi öldürüldü". Milliyet. Erişim tarihi: 20 Ekim 2011. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[milliyet2-9] Milliyet (21 Ekim 2011). "Kaddafi'yi böyle linç ettiler". Milliyet. 23 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2011.

[10] "Arşivlenmiş kopya". 14 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2018.

[habermekani1-11] Haber Mekanı (24 Ekim 2011). "Libya'da lekeli başlangıç". Haber Mekanı. 4 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2011.

[12] Daly, Corbett (20 Ekim 2011). "Clinton on Qaddafi: "We came, we saw, he died"". CBSNEWS. CBS Interactive Inc. Erişim tarihi: 7 Kasım 2014.

[13] Shaw, Lucas (2011-10-21). "Hillary Clinton on Gaddafi: "We Came, We Saw, He Died" (Video)". TheWrap (İngilizce). Erişim tarihi: 2024-11-14. In the second of two videos showing her reaction to different stages of reports, in this case the confirmation of Gaddafi's death, Clinton proclaims "We came, we saw, he died." For those who have not recently brushed up on theirr Roman history, that is a reference to Julius Caesar's famous line "veni, vidi, vici," which means "I came, I saw, I conquered."

[14] Milliyet. "Kaddafi aşkı işinden edecek". Milliyet. 3 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2011.

[sarkozy-15] "Sarkozy'nin ajanı Kaddafi'yi öldürdü". hurriyet.com.tr. 30 Eylül 2012. 23 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2012.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

g t d Muammer Kaddafi
Tarih ve siyaset	Devrim İktidar dönemi Afrika Birleşik Devletleri Üçüncü Enternasyonel Teori Cehenneme Kaçış Yeşil Kitap Ölüm	Muammer Kaddafi
Ailesi	Fasiye Halid (1969–1971 boşandı) Safiye Ferkeş (1971–2011) Muhammed Kaddafi (ilk oğlu) Seyfülislam Kaddafi (ikinci oğlu) El Saadi Kaddafi (üçüncü oğlu) Mutassım Kaddafi (dördüncü oğlu) Hannibal Muammer Kaddafi (beşinci oğlu) Ayşe Kaddafi (kızı) Seyfülarab Kaddafi (altıncı oğlu) Hamis Kaddafi (yedinci oğlu)
İlgili konular	Kaddafi Uluslararası İnsan Hakları Ödülü Amazon Muhafızları Bab el-Aziziye Kardeşçe Lider ve Devrimin Rehberi Kaddafi Camii Kaddafi Ulusal Camii Kaddafi Stadyumu
Commons

g t d Arap Baharı
"Eş-şaab yurid ıskat'en-nizam"
Ülkelere göre olaylar	Bahreyn Batı Sahra Cibuti Cezayir Fas Filistin 2011 2012 İran Huzistan Irak 2011 2012-13 İsrail sınırı Kuveyt Lübnan protestolar silahlı çatışma Libya iç savaş geçiş savaş sonrası mücadele Mısır devrim sonrası protestolar askerî darbe siyasi şiddet Moritanya Sudan Suriye Suudi Arabistan Tunus Umman Ürdün Yemen
Gruplar	Bahreyn: El Vefak Ulusal İslam Toplumu 14 Şubat Gençlik Koalisyonu Libya: Ulusal Kurtuluş Ordusu Geçici Ulusal Konsey Mısır: 6 Nisan Gençlik Hareketi Kefaya Müslüman Kardeşler Shayfeencom Değişim için Ulusal Dernek Ulusal Demokrat Parti Devrimci Sosyalistler Üçüncü Meydan Moritanya: 25 Şubat Hareketi Suriye: Arap Sosyalist Baas Partisi Bölgesel Komutanlık Ulusal Komutanlık Suriye Devrimci ve Muhalefet Güçleri Ulusal Koalisyonu Özgür Suriye Ordusu Suriye Devrimi Genel Komisyonu Suriye Ulusal Konseyi Demokratik Değişim için Ulusal Koordinasyon Komitesi Hizb ut-Tahrir Suudi Arabistan: Kadın sürücü hareketi CDHRAP Toplum için Gelişim ve Değişim Tunus: Anayasal Demokratik Canlanış Yemen: Yemen Kabileler İttifakı El-Islah Haşid Hutis Genel Halk Kongresi Hiraak
Önemli insanlar	Arap Baharı'nda kadın Bahreyn: Hamed bin İsa Al Halife Hasan Muşaima Ali Salman Ali Cevad el-Şeyh Birleşik Arap Emirlikleri: Halife bin Zayed El Nahyan Muhammed bin Raşid Al Mektum BAE Beşlisi Cezayir: Abdülaziz Buteflika Ahmed Uyahya Fas: VI. Muhammed Abbas el-Fasi Libya: Muammer Kaddafi Seyfülislam Kaddafi Mustafa Abdül Celil Mahmud Cibril Muhammed el Nabus Mısır: Hüsnü Mübarek Ömer Süleyman Muhammed Hüseyin Tantavi Ahmed Nazif Ahmed Şefik Vail Guneym Kemal Ganzuri Halid Muhammed Said Gihan İbrahim İsam Şeref Muhammed el-Baradey Muhammed Mursi Hişam Kandil Besim Yusuf Adli Mansur Moritanya: Muhammed Veled Abdülaziz Mulay Veled Muhammed el-Ağtaf Sudan: Ömer el-Beşir Hasan el Turabi Suudi Arabistan: Abdullah bin Abdülaziz Âl-i Suud Halid el Cuhani Manal el Şerif Suriye: Beşşar Esad Muhammed Naci el-Utri Adil Sefer Riyad Ferid Hicab Vail Nadir el-Halki Mahir Esad Burhan Galyun Muaz el-Hatib Hamza Ali el Hatip Tunus: Zeynel Abidin Bin Ali Muhammed Gannuşi Munsif Merzuki Fuad Mebazaa El-Beci Kaid es-Sibsi Hammadi Cibali Muhammed Buazizi Şükrü Beleyid Ürdün: II. Abdullah Maruf el-Bahit Samir Rifai Yemen: Ali Abdullah Salih Abdurabbu Mansur el-Hadi Tevekkül Karman Abdül Mecid el Zindani Ali Muhsin al Ahmar Sadık el Ahmar
Etki	İşgal hareketi ABD Arnavutluk Azerbaycan 2011 2013 Beyaz Rusya Birleşik Krallık Burkina Faso Çin Ermenistan 2011 Gürcistan 2011 2012 Hindistan 2011 2012 Iran Irak Kürdistanı İsrail İspanya Maldivler Mali Meksika 2011 2012 Portekiz Rusya Türkiye 2011-12 2013 Yunanistan
BM Kararları	65/265 1970 1973 2009 2014 2016 2042 2043 2056 2059
Uluslararası tepkiler	Bahreyn Libya iç savaş askerî müdahale Muammer Kaddafi'nin ölümü Mısır Suriye Tunus Yemen
Yurtiçi tepkiler	Libya yurtiçi tepkiler devlet tepkisi Mısır Suriye
Ülkelerine göre kronolojiler	Bahreyn Libya Mısır Suriye Suudi Arabistan Yemen
Kategori · Commons · Wikiquotes

g t d Afrika Birliği Örgütü başkanları ve Afrika Birliği başkanları
ABÖ 1963–2002	Selassie Abdünnâsır Nkrumah Ankrah Selassie Mobutu Bumedyen Ahidjo Kaunda Dâde II. Hasan Gowon Barre Amin Ramgoolam Bongo en-Numeyri Tolbert Senghor Stevens Moi Mengistu Nyerere Diouf Nguesso Kaunda Traoré Mübarek Museveni Babangida Diouf Mübarek Bin Ali Meles Biya Mugabe Compaoré Buteflika Eyadéma Chiluba Mwanawasa
AB 2002-	Mbeki Chissano Obasanjo Nguesso Kufuor Kikwete Kaddafi Mutharika Nguema Boni Hailemariam Abdülaziz Mugabe Déby Condé Kagame Sisi Ramaphosa Tshisekedi Gazvani Lourenço

g t d Libya Devlet Başkanları
Libya Krallığı (1951-1969)	Libya Krallığı İdris
Libya Arap Cumhuriyeti (1969-1977)	Libya Muammer Kaddafi
Libya Büyük Sosyalist Arap Halk Cemahiriyesi (1977-2011)	Libya Muammer Kaddafi Abdül Ati el-Ubeydi Muhammed ez-Zaruk Receb Mifta el-Usta Ömer Abdül Rezzak es-Sausa Muhammed ez-Zanati Müftah Muhammed Kaibe Embarik Şamih Muhammed Ebu el-Kasım ez-Zuai
Geçiş süreci (2011-günümüz)	Libya Mustafa Abdül Celil Muhammed Ali Selim Muhammed Mekariyef Cuma Ahmed Atike Nuri Ebusehmen Ebu Bekir Bayra Akile Salih İsa (Ebusehmen ile ihtilaflı) Fayiz es-Serrac (İsa ile ihtilaflı) Muhammed el-Menfi
İtalik yazılanlar vekaleten görev yapmışlardır

g t d Libya başbakanları
Libya Krallığı (1951-1969)	Libya Krallığı Mahmud el-Muntasır Muhammed Sakızlı Mustafa Ben Halim Abdül Mecid Kubar Muhammed Osman Said Muhiddin Fikini Mahmud el-Muntasır Hüseyin Mazık Abdül Kadir el-Bedri Abdül Hamid el-Bakkuş Vanis el-Kaddafi
Libya Arap Cumhuriyeti (1969-1977)	Libya Mahmud Süleyman el-Mağribi Muammer Kaddafi Abdüsselam Callud
Libya Büyük Sosyalist Arap Halk Cemahiriyesi (1977-2011)	Libya Abdül Ati el-Ubeydi Cadallah Azzuz et-Talhi Muhammed ez-Zaruk Receb Cadallah Azzuz et-Talhi Ömer Mustafa el-Muntasır Abuzer Ömer Dorda Abdül Mecid el-Kud Muhammed Ahmed el-Manguş Embarek Şamih Şükrü Ganem Bağdadi Mahmudi
Geçiş süreci (2011-günümüz)	Libya Mahmud Cibril Ali Tarhuni Abdürrahim El-Keib Ali Zeydan Abdullah es-Sani (Ahmed Muaytik Ömer el-Hassi Halife el-Gavil ile ihtilaflı) Fayiz es-Serrac (Halife el-Gavil Abdullah es-Sani ile ihtilaflı) Abdulhamid Dibeybe (Fethi Başağa Usame Hammad ile ihtilaflı)
İtalik yazılanlar vekaleten görev yapmışlardır