Nikiforos Kallistos Ksantopulos
Nikiforos Kallistos Ksantopulos (Yunanca: Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος ; Latince Nicephorus Callistus Xanthopulus[1] olarak yazılmıştır; y. 1256 – 1335 ) Bizans İmparatorluğu'nun son dönemlerinde yaşamış Yunan din tarihçisi ve edebiyatçısıdır.[2] En popüler eseri olan hacimli Ecclesiastica historia, ilkel Hristiyanlık ve onun doktrinel tartışmaları hakkında önemli bir belgesel kaynak teşkil ettiği gibi Bizans kültürüne ait hagiografik, ayinsel ve efsanevi metinler için de önemlidir.[3]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ksantopulos'un biyografisi hakkındaki bilgilerimizin çoğu, onun Kilise Tarihi'nin girişinden gelmektedir. Önsözde, otuz altı yaşında tarih üzerine çalışmaya başladığı belirtiliyor.[4] Nikiforos, Rönesans Bizans tarih yazımının süslü, retorik üslubuyla eğitilmişti. Ayasofya'ya papaz olarak atanmış ve bu sayede patriklik kütüphanesine erişim hakkı kazanmıştır. Ayrıca retorik ve ilahiyat dersleri de vermiş ve bu dersler için birçok yeni progymnasmata (egzersiz) hazırlamıştır. Ksantopulos, 12. Şiirini ona ithaf eden Theodoros Metochites'in arkadaşıdır. Daha sonraki yıllarında bir keşiş olması mümkündür.[5]
Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilise Tarihi (Ecclesiastica Historia)
[değiştir | kaynağı değiştir]Ksantopulos'un 23 ciltlik Ecclesiastica Historia'sı (Yunanca: Εκκλησιαστική Ιστορία ; "Kilise Tarihi"), yalnızca ilk on sekiz cildi günümüze ulaşmış olup, tarihsel anlatıyı İsa'dan başlayarak 610 yılında imparator Phokas'ın idamına kadar devam ettirir.[4] Eserde imparatorların tahta çıkışı ve askeri seferler gibi dünyevi olayların açıklamaları yer alıyor ancak Ekümenik konsiller, doktrinel anlaşmazlıklar ve dört doğu patrikhanesi vurgulanıyor.[5]
Ksantopulos, projesine bazilikanın el yazması kütüphanesini kullanarak 1310 civarında başlamış ve 1317'den bir süre sonra tamamlamıştır.[4] Yazar ilk dört yüzyıl boyunca büyük ölçüde selefleri Eusebios, Sokrates Skolastikos, Sozomenos, Theodoretus ve Evagrius'a bağımlı kalmış, eklemeleri çok az eleştirel yetenek göstermiştir. Ayrıca, Sozomenos, Evagrius ve kilise tarihiyle ilgili çeşitli diğer alıntıların yer aldığı Baroccianus Graecus 142'deki kilise tarihleri koleksiyonuna da büyük ölçüde güvenmiştir.[6]} Ksantopulos'un eklediği yorum ve notlar arasında kitapta Κύριε βοήθει τῶ δούλω Νικοφόρω Καλλίστω ifadesi yer alıyor. ("Tanrım, kölene yardım et Nikiforos Kallistos"), hem bir dua hem de bir imza işlevi görmüştür.[7] Eser, İmparator II. Andronikos'a ithaf edilmiş olup, hükümdarın Yunan kültürünü ve Ortodoksluğunu Latin Hristiyanlığının üstünde yücelten milliyetçi hareketine katkıda bulunmuştur.[3] Artık mevcut olmayan belgelere dayanan sonraki çalışmaları çok daha değerlidir.
Leo VI'nın 911'deki ölümüne kadar olan tarihi sürdüren beş kitabın daha içindekiler tablosu da mevcuttur, ancak kitapların gerçekten yazılıp yazılmadığının belirsiz olduğu belirtilmektedir. Bazı günümüz bilim insanları, Nikiforos'un 10. yüzyılda yaşamış, bilinmeyen bir yazarın eserini sahiplenip kendi eseri gibi gösterdiği görüşündedirler. Eserin planı iyidir ve masallarına ve batıl inanç saçmalıklarına rağmen, aksi takdirde bilinmeyecek önemli gerçekleri içerir.[2]
Eserin sadece bir tek el yazması nüshası bilinmektedir. Macaristan Kralı Matyas Corvinus döneminde bir Türk askeri tarafından Budin'deki kütüphaneden alınmış ve İstanbul'a götürülmüş, burada bir Hristiyan tarafından satın alınmış ve sonunda Viyana'daki imparatorluk kütüphanesine ulaşmıştır.[2][8]
Diğer
[değiştir | kaynağı değiştir]Ksantopulos'un diğer eserleri arasında, kilise babalarından Yunan ilahiyatçısı Nenizili Gregorios ve Bizans rahibi İoannis Klimakos'un yazıları üzerine yorumlar da yer almaktadır.[3] Ayrıca Konstantinopolis imparatorları ve patrikleri listelerinin, Kudüs'ün ele geçirilmesiyle ilgili bir şiirin ve hepsi iambik yazıyla yazılmış Kutsal Yazıların bir özetinin yazarıdır; ayrıca ayin şiirleri üzerine yorumlar yazmıştır.[2] Bir hagiograf olarak yazıları arasında Zoödochos Pege türbesinde gerçekleşen mucizelerin tarihi ve Myra'lı Aziz Nikolaos ile Genç Öfrosin'in hayatları da yer almaktadır.[5] Doğu Ortodoks Kilisesi'nde kullanılan birçok sinaksaryayı da o yazmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "Nikephoros Kallistos Xanthopoulos | British Museum". www.britishmuseum.org. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023.
- ^ a b c d
"Nicephorus Callistus Xanthopoulos". Encyclopædia Britannica. 19 (11. bas.). 1911. s. 648.
- ^ a b c "Nicephorus Callistus Xanthopoulos | Greek Orthodox, 14th century, theologian | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2023.
- ^ a b c Neville 2018, s. 260.
- ^ a b c Kazhdan 1991, s. 2207.
- ^ Neville 2018, ss. 260–265.
- ^ Wilson, Nigel (1974). "The Autograph of Nicephorus Callistus Xanthopoulos". The Journal of Theological Studies. 25 (2). ss. 437-442. ISSN 0022-5185. JSTOR 23958415.
- ^ For this history and events leading up to the first modern editions of the book, see Franco Mormando, "Nicephorus and the Battle of the Books Between Catholics and Protestants" in his essay, "Pestilence, Apostasy and Heresy in Seventeenth-Century Rome," in Piety and Plague: From Byzantium to the Baroque, ed. F. Mormando and T. Worcester, Kirksville: Truman State University Press, 2007, pp. 265–71.
- Genel
- Migne, Patrologia Graeca vols. 145-147 - Greek text and Latin translation.
- Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Nicephorus Callistus Xanthopoulos". Encyclopædia Britannica. 19 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 648.
- Kazhdan, Alexander (1991), The Oxford Dictionary Of Byzantium, Oxford University Press
- Neville, Leonora (2018), "Nikephoros Kallistos Xanthopoulos", Guide to Byzantine Historical Writing, Cambridge University Press, ISBN 978-1-107-03998-8
