San Marino
San Marino | |||||
|---|---|---|---|---|---|
![San Marino konumu (yeşil) Avrupa'da (koyu yeşil) - [Açıklama]](/wiki/Dosya:Location_San_Marino_Europe.png) | |||||
| Başkent | San Marino 43°56′K 12°26′D / 43.933°K 12.433°D | ||||
| Resmî dil(ler) | İtalyanca | ||||
| Etnik gruplar | San Marinolu, İtalyan | ||||
| Demonim | San Marinolu | ||||
| Hükûmet | Üniter parlamenter diarşik direktuvar cumhuriyet | ||||
| |||||
| Yasama organı | Büyük ve Genel Konsey | ||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
| Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 61,2 km2 (192.) | ||||
• Su (%) | 0 | ||||
| Nüfus | |||||
• 2024 tahminî | 35,436[1] (191.) | ||||
• Yoğunluk | 579/km2 (24.) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2024 tahminî | ||||
• Toplam |  $2.978 milyar[2] (176.) | ||||
• Kişi başına | $86,989[2] (7.) | ||||
| GSYİH (nominal) | 2024 tahminî | ||||
• Toplam | $2.034 milyar[2] (171.) | ||||
• Kişi başına | $59,405[2] (12..) | ||||
| İGE (2022) | 0.867[3] çok yüksek · 43. | ||||
| Para birimi | Euro (EUR · €) | ||||
| Zaman dilimi | UTC+1 (OAS) | ||||
• Yaz (YSU) | UTC+2 (OAYS) | ||||
| Trafik akışı | sağ | ||||
| Telefon kodu | +378 (+39 0549 İtalya üzerinden arama) | ||||
| İnternet alan adı | .sm | ||||
San Marino veya resmî adıyla San Marino Cumhuriyeti (İtalyanca: Repubblica di San Marino), Güney Avrupa'da İtalya Yarımadası içerisinde Apenin Dağları'nın bir tepesindeki küçük bir ülkedir. Hiçbir denize kıyısı olmayan ülke, Avrupa'nın altı mikrodevletindendir ve etrafı İtalya toprakları ile çevrilidir.[4]
Dünyanın süregelen en eski devletlerinden biri olan San Marino, Roma İmparatoru Diocletianus'un Hristiyanlara işkence etmesi üzerine 3 Eylül 301 tarihinde Dalmaçyalı[5] Hristiyan bir taş ustası olan Marinus tarafından kurulmuştur.
61,2 km²'lik yüzölçümüne sahip olan ülke dünyanın en geniş 220. ülkesidir ve dünya alanının %0,01'inden daha azını kaplar.[6]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuruluş
[değiştir | kaynağı değiştir]
Dünyanın en eski ülkelerinden biri olan ve en eski cumhuriyeti[7] olan San Marino, 3 Eylül 301 tarihinde Roma İmparatoru Diocletianus'un Hristiyanlara karşı uyguladığı işkenceden kaçan Hristiyan bir taş ustası Dalmaçyalı Marinus ve çevresine toplananlar tarafından kurulmuştur.[8][9][10]
Yeni Çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülke tarihi boyunca genel olarak barış içinde yaşadı. Kent IX. yüzyılda özerklik kazandı, ardından San Marino XIII. yüzyılda Cumhuriyet oldu. 1503 yılında bir süre Cesare Borgia tarafından işgal edildi.[9] 1739 yılında Papa XII. Clemens'in emriyle bir süre Papalık ordusu tarafından işgal edildi. 1815 yılında toplanan Viyana Kongresi, San Marino'yu bir devlet olarak tanımaya devam etti. San Marino Giuseppe Garibaldi'nin çabalarıyla gerçekleşen İtalya'nın Birleşmesine katılmadı.
Yakın Çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Dünya Savaşı sırasında İtilaf Devletleri arasında yer alan ülke, İttifak Devletleri'ne savaş ilan etti. Savaş bitiminde Türkiye'de Cumhuriyet kurulduğu zaman tüm ülkeler ile anlaşma yapmış olmasına rağmen San Marino ile anlaşma yapmamıştır.[11]
San Marino, 1923'ten 1943'e kadar San Marino Faşist Partisi (PSK) egemenliği altında idi. Yanlışlıkla 17 Eylül 1940 tarihinde İngiltere'ye savaş ilan edilmesine rağmen, II. Dünya Savaşı sırasında San Marino tarafsız kaldı. İtalya'da Benito Mussolini'nin düşmesinden sonra, başa gelen yeni hükûmet çatışmada tarafsızlığını ilan etti. Ülke İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri tarafından 26 Haziran 1944 tarihinde bombalandı. En az 35 kişi operasyonda öldürüldü. Müttefik kuvvetler Gotik Hattına gittiğinde, San Marino'lu binlerce sivil mülteciyi kabul etti. Eylül 1944'te, San Marino Alman kuvvetleri tarafından işgal edildi. Sonra Müttefik güçler tarafından saldırıya uğradı. Müttefik birlikler kısa bir süre sonra ülkeden çekildi. San Marino II. Dünya Savaşı'ndan sonra 1945-1957 yılları arasında Komünist Parti ile Sosyalist Parti tarafından kurulan bir koalisyon hükûmeti tarafından yönetildi. Böylece, Batı Avrupa'da Komünistler tarafından yönetilen ilk ülke olma niteliğini kazandı.
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaklaşık 33.000 kişilik ülke nüfusunun 2.000-2.500 kadarı yabancıdır ve yabancıların büyük kısmını İtalyanlar oluşturur. Yaklaşık 40.000 kadar San Marinolu da yurt dışında özellikle de İtalya'da yaşar.[12] San Marino'da konuşulan dil İtalyancanın Emilia-Romagna lehçesidir. Halkın çoğu Roma Katolik Kilisesi'ne bağlıdır.[13]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]
San Marino, tamamı İtalya toprakları içerisindeki Emilia-Romagna ve Marche bölgeleri arasında yer alan bir ülkedir. Adriyatik Denizi kıyısından 20 kilometre batıda bulunan[14]
ülkenin tek komşusu dört yanını çevreleyen İtalya Cumhuriyeti'dir. Başkenti Monte Titano üzerindeki San Marino şehridir. Avrupa'da Vatikan ve Monako'dan sonra en küçük ülkedir.[15]
Yüzölçümü
[değiştir | kaynağı değiştir]San Marino'nun yüzölçümü 61.2 km²'dir. Fakat San Marino'nunun ülkesi dışında toprakları vardır. 1.si: İtalya'nın San Marino'ya 90 km uzaklıkta Imola'da bulunan San Marino Grand Prix'i hem San Marino Hükûmeti'ne, hem de İtalya Hükümeti'ne bağlıdır. Bu Grand Prix 3,1 mil² büyüklüğündedir. 2.si: İtalya'nın Rimini kentinde bulunan ve San Marino'ya 16 km uzaklıkta olan Federico Fellini Uluslararası Havalimanı da hem San Marino Hükûmeti'ne, hem de İtalya Hükümeti'ne bağlıdır. Bu Havalimanın büyüklüğü de 1,85 mil² 'dir.
San Marino toprakları dışındaki 4.95 mil karelik bu iki bölge de hesaba katıldığında, toplam yüzölçümü 43.05 mil kare olarak elde edilir.
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülkede İtalya Yarımadasının kuzey yarısında egemen olan ılıman dönencealtı iklim etkilidir. San Marino'nun iklim ve hava durumu bilgileri hakkında bilgi toplayıp yaymak üzere bir kurumları vardır.[16]
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]
San Marino Avrupa Birliği'ne üye olmamasına rağmen para birimi olarak Euro'yu kullanır.[17] Euro'dan önce İtalyan lireti ve San Marino lirası'nı kullanan ülke Avro'nun Avrupa Birliği'nin resmi para birimi olması ve bu nedenle İtalyan lireti'nin tedavülden kalkmasıyla[18] İtalya ile birlikte Avro'ya geçmiştir.
Ülke, Gayri safi yurt içi hasılasındaki en önemli pay %50 ile turizmdir. 1997 yılında 3.3 milyon kişi ülkeyi ziyaret etmiştir. San Marino'yu her yıl 3 milyon'dan fazla insan ziyaret etmektedir.[19] Geri kalan %50'lik bölümü ise bankacılık, elektronik ve seramikçilik gibi ekonomik etkinliklere aittir. San Marino nüfusunun önemli bir kısmı tarımla uğraşmaktadır. Ülke tarım sektöründe en çok peynir ve şarap üretir.
San Marino'nun bastırdığı pullar filatelistler ve pul koleksiyoncuları tarafından rağbet görür. Ülke Küçük Avrupa Posta Birliği'ne üyedir.[20]
Turizm
[değiştir | kaynağı değiştir]
Her yıl milyonlarca insanın ziyaret ettiği San Marino, bir ovanın ortasında yükselen büyük bir kayanın üzerine kurulmuştur.
Orta Çağ Burçları, San Francesco Kilisesi, Aziz Marino'nun kutsal eşyalarının sergilendiği bazilika ve hükûmet konağı San Marino'nun görülmeye değer tarihi birer dekorunu oluştururlar.
Politika
[değiştir | kaynağı değiştir]San Marino çok partili temsili demokrasi ile yönetilen bir demokratik cumhuriyettir. Yürütmeyle ilgili güç, hükûmet tarafından uygulanır. Yasamaya ilişkin güç, hem hükûmet ve görkemli ve genel konseyde[21] kullanılır.
Adliye, yönetici ve yasama organından bağımsızdır. Ülke Avrupa'nın en eski anayasası olan 1600 tarihli bir anayasa'ya sahiptir. Yürütme görevini iki yüzbaşı üstlenmiştir. Bu yüzbaşı'lar her 6 ayda bir yapılan seçimlerle yenilenmektedir. Yüzbaşı seçimleri Büyük Konsey'de gerçekleşir. Büyük Konsey'in 60 üyesi 5 yıl için serbest seçimlerle işbaşına gelmektedir. Dünyada yürütme erkinin bu sıklıkla değiştirildiği bir başka ülke yoktur.
San Marino 9 idari bölgeye ayrılmıştır. Her bölgenin kendi yerel konseyi vardır. Birçok akademisyene göre San Marino gerçek Demokrasi'nin uygulandığı tek ülkedir.
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Monte Titano üzerinde bulunan San Marino'nun Üç Kalesi ülkenin simgelerinden olup hem ülke bayrağı hem de armasında bulunur. Bu kalelerde üretilen çikolata ve kek oldukça ünlüdür.[22]
Spor
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülkenin tek millî takımı olan spor alanı futboldur.[23] Ülkedeki futbol kulüpleri San Marino Futbol Federasyonu çatısı altında birleşir. Yaklaşık on beş takım San Marino Şampiyonası'nda birincilik için yarışır. San Marino Calcio adında bir kulüp de İtalya Futbol Federasyonuna bağlı olarak Serie C2 liginde oynamaktadır.
San Marino millî futbol takımı ilk gayriresmî maçını 1986 yılında Kanada Olimpiyat Takımı ile yapmış ve 1-0 yenilmiştir. İlk resmi maçını 14 Kasım 1990 tarihinde Avrupa Futbol Şampiyonası için İsviçre ile yapan San Marino bu maçta 4-0 yenilmiştir. San Marino millî futbol takımı toplam 202 maça çıkmış ve bunlardan sadece birinde galip gelebilmiştir. Bu galibiyetini ise 28 Nisan 2004'te Lihtenştayn karşısında tek golle kazanmıştır.[24]
Ülkede ikinci önemli spor olan Formula 1, dünyaca ünlü San Marino Grand Prix'i de yapılmaktaydı. Fakat bu yarış San Marino sınırlarında değil, İtalya'nın İmola kentinde yapılmaktaydı. FIA'nın "aynı ülkede bir sezonda iki yarış olmaz" kuralını delmek için San Marino düzenliyor gibi yapılmıştır.[25] 2007 Formula 1 sezonu'nda pist yarışa dahil olmamıştır.
Mutfak
[değiştir | kaynağı değiştir]
San Marino mutfağı, İtalyan mutfağı ile kuvvetli bir benzerlik taşır. Özellikle arasında bulunduğu Emilia-Romagna ve Marche bölgelerinin mutfağına benzeyen San Marino mutfağının en özgün yemeği San Marino'nun Üç Kulesi'nde üretilen çikolatalı keklerdir. Ayrıca ülkede küçük bir şarap endüstrisi vardır.
Ordu ve Polis
[değiştir | kaynağı değiştir]
San Marino ordusu dünyanın en küçük ordularından biridir ve o yüzdendir ki ülkenin toplamda gönüllülerden oluşan 225 kişilik bir askerî gücü bulunmaktadır.[26] Törensel vazifeler, sınırları devriye gezmek, hükûmet binalarında bekçilik yapmak, büyük suçlarda suçluları polise teslim etmede polise yardım etmek ve ülkeyi savunmak bu ordunun görevidir. Ayrıca San Marino'da personel sayısı yaklaşık 700 kişi olan bir Polis Teşkilatı bulunmaktadır.[27]
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ülke 61,2 km²lik bir alan kaplamasına rağmen 290 kilometrelik bir karayolu ağı vardır ve bunun büyük kısmı otoyol niteliğindedir. San Marino'nun plakalarda kullandığı kod "RSM"'dir.
Ülkeye giriş çıkışların büyük kısmı karayolu ile yapılsa da ülkede Federico Fellini Uluslararası Havalimanı adında bir havalimanı da vardır ve birçok Avrupa ülkesinin büyük kentlerinden San Marino'ya direkt seferleri vardır.
Ülkenin denize kıyısı olmadığı için limanı da yoktur.[28]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar ve kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Population, total - San Marino". World Bank Open Data. 26 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2023.
- ^ a b c d "Report for Selected Countries and Subjects: April 2024". imf.org. International Monetary Fund. 9 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2024.
- ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 13 Mart 2024. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2024.
- ^ Bakınız: Avrupa'daki mikrodevletler
- ^ Hırvatistan'da bulunan eski bir yerleşim olan Rab'da
- ^ "Wayback Machine" (PDF). 17 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Mayıs 2008.
- ^ Bugün hâlâ bağımsız olan
- ^ Bazı kaynaklarda 306 yılı olarak geçer
- ^ a b "Technical Difficulties". 30 Mayıs 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2008.
- ^ "San Marino History". 21 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2008.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2008.
- ^ "Sammarinese people". 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2016.
- ^ "The World Factbook-San Marino". 1 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2008.
- ^ "Hotel a Rimini e Riccione". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2008.
- ^ Vatikan 0.44km², Monako 1.95km²
- ^ Resmi sitesi: http://www.meteosanmarino.com/ 29 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "San Marino Ülke Bilgileri". 30 Aralık 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2008.
- ^ "9 Ekim 2001 tarihli Hürriyet Gazetesi haberi". 9 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2008.
- ^ "San Marino (11/98)". 30 Mayıs 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2008.
- ^ Ülkenin üyelik sayfası: http://www.aasfn.sm/ 19 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve örgüt resmi sitesi: http://www.sepacstamps.eu/ 14 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Consiglio Grande e Generale della Repubblica di San Marino". 25 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2008.
- ^ Roufs, Timothy G.; Smyth Roufs, Kathleen (2014). Sweet Treats around the World. ABC-CLIO. s. 198. ISBN 1610692217.
- ^ "San Marino: Sport". sanmarinosite.com. 12 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2016.
- ^ "San Marino vs Lihtenştayn, 28.04.2004, Hazırlık Maçları | Mackolik.com". www.mackolik.com. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "[[San Marino Grand Prix]] resmi sitesi". 20 Temmuz 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2008.
- ^ "San Marino Ordusu". 11 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2012.
- ^ "San Marino Polis Teşkilatı". 9 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2012.
- ^ Eski verilere göre http://www.ulkeler.net/sanmarino.htm#06 30 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
Vikisözlük'te tanımlar |
|
Commons'ta dosyalar |
- CIA World Factbook: San Marino 1 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Önceki genişlemeler | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Adaylar |
| ||||||||||
| Potansiyel adaylar | |||||||||||
| Ortaklıklar |
| ||||||||||
| Coğrafi olarak diğer Avrupa ülkeleri | |||||||||||
| Otorite kontrolü |
|
|---|
