Terentius
Publius Terentius Afer (/təˈrɛnʃiəs, -ʃəs/; y. MÖ 195/185 – y. MÖ 159?), Roma Cumhuriyeti döneminde yaşamış bir oyun yazarıdır. Menandros veya Karystoslu Apollodoros'un Yunan kökenli eserlerine dayanan altı komedinin yazarıdır. Terentius'un oyunları ilk defa MÖ 166–160 yılları arasında sahnelenmiştir.
Antik yazarlara göre, Terentius, Kartaca'da doğmuş ve Roma'ya köle olarak getirilmiş, burada eğitim görmüş ve özgürlüğüne kavuşmuştur. 25 yaşlarındayken, oyunları için ilham arayışı doğrultusunda doğuya bir yolculuk yaptığı ve bu yolculuk sırasında ya Yunanistan'da hastalıktan öldüğü ya da dönüş yolculuğunda gemi kazasında hayatını kaybettiği söylenmektedir. Ancak, Terentius'un geleneksel biyografisinin, ondan çok sonra yaşamış antik yazarlar tarafından oluşturulan spekülasyonlardan oluştuğu düşünülmektedir.
Terentius'un oyunları hızla okul metinleri haline getirilmiştir. Sonunda Batı Roma İmparatorluğu'ndaki tüm dilbilgisi öğrencilerine öğretilen dört yazardan biri olarak yerini almış ve 19. yüzyıla kadar Avrupa okul müfredatında merkezi önemini korumuştur. Bu da William Shakespeare ve Molière gibi yazarlar üzerinde önemli bir etki yaratmıştır.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Hayatı ve Kariyeri
Terentius'un oyunlarının el yazmaları, oyunun sahnelenme tarihlerini, amaçlarını ve bu süreçte yer alan kişileri kaydeden didaskalyalar, yani prodüksiyon notlarını içermekte ve Yunan orijinalinin yazarını tanımlamaktadır. Terentius'un hayatıyla ilgili diğer geleneksel bilgiler ise, Aelius Donatus'un şerhinde yer alan ve Suetonius'a atfedilen Vita Terenti adındaki biyografik eserden gelmektedir.[1][2][3] Ancak, Terentius'un çağdaşlarının bir oyun yazarını ve özellikle biyografisini gelecek nesillere aktarmaya yetecek ölçüde önemli görmeleri pek olası gözükmemektedir. Suetonius'un kaynaklarının sunduğu anlatım genellikle oyun metinleri ve didaskalyalara dayanarak yapılan tahminler olarak yorumlanmaktadır.[4]
Sahneleme koşulları
MÖ 2. yüzyılda, oyunlar dört yıllık Roma festivalinde düzenli olarak sahnelenmekteydi: Ludi Romani (Eylül), Ludi Plebeii (Kasım), Ludi Apollinares (Temmuz) ve Ludi Megalenses (Nisan).[5] Bununla birlikte, oyunlar, adak oyunlarında, zafer kutlamalarında ve daha gösterişli aristokrat cenazelerinde de sahnelenmekteydi.[6] Roma takvimi Güneş takviminden yaklaşık iki buçuk ay ileride olduğu için, Megalensia'da (Nisan) prömiyeri yapılan oyunları, aslında Ocak ayının sonunda sahnelenmiş olurdu.[7]
MÖ 55 yılında Pompeius Tiyatrosu inşa edilene kadar, Roma'da kalıcı bir tiyatro binası bulunmuyordu. Bu nedenle, Terentius'in oyunları, sadece bu tür etkinlikler için inşa edilen geçici ahşap sahnelerde oynanıyordu. Bu sınırlı alan, gösteri başına muhtemelen 2.000'den az kişiyi ağırlayabiliyordu.[8] Giriş, nüfusun tamamına ücretsizdi ve görünüşe göre ilk gelen ilk oturur esasına göre düzenlenmekteydi, ancak MÖ 194'ten itibaren Senato üyelerine ayrılmış koltuklar da bulunmaktaydı. MÖ 2. yüzyıldaki tiyatro seyircilerinin kadınlar, çocuklar, köleler ve kentli yoksullardan oluştuğuna dair tanımlamalar da bulunmaktadır.[9][10]
Yunan Yeni Komedyası'nda ki Roma komedi geleneği de buradan türemiştir, oyuncular genellikle belirli karakter türlerine özgü maskeler takıyorlardı. Antik yazarlar, Terentius döneminde Roma oyuncularının da maske takıp takmadıkları konusunda çelişkili ifadeler aktarmaktadır. Akademide bir dönem, Christian Hoffer'in 1877 tarihli Publius Terentius'un Komedilerinde Maske Kullanımı Üzerine adlı teziyle, Terentius'un oyunlarının ilk sahnelenişlerinde maskelerin kullanılmadığı görüşü yaygın hale gelmişti.[11][12] Ancak, daha güncel otoriteler, Terentius dönemindeki Roma oyuncularının bu tür oyunları maskeyle oynama olasılığının yüksek olduğunu düşünmekte,[13][14][15] hatta maskelerin kullanılmadığı düşüncesini "inanması zor"[16] veya "akıl almaz"[17] olarak değerlendirirler. Donatus, Eunuchus[18] ve Adelphoe'nun[19] orijinal prodüksiyonlarında oyuncuların maske taktığını belirtmektedir.
Didaskalyalar
Didaskalyalara göre, Terentius'un her bir oyunu Lucius Ambivius Turpio’nun yönettiği tiyatro grubu tarafından sahnelenmiş, müzikal eşlik ise Claudius’un kölesi olan tibicen (fülütçü) Flaccus tarafından yapılmıştır. Didaskalyaların ortaya koyduğu ve genel olarak kabul gören oyunların kronolojik sıralaması şu şekildedir:[20][21][22][23][24]
- MÖ 166: Andria - Ludi Megalenses'de sahnelenmiştir.
- MÖ 165: Hecyra'nın başarısız sahnelenişi - Ludi Megalenses'de.
- MÖ 163: Heauton timorumenos - Ludi Megalenses'de.
- MÖ 161: Eunuchus - Ludi Megalenses'de; Phormio - Ludi Romani'de.
- MÖ 160: Adelphoe ve Hecyra'nın ikinci başarısız sahnelenişi - Aemilius Paullus'un cenaze oyunlarında; Hecyra'nın üçüncü (ve başarılı) sahnelenişi - Ludi Romani'de.
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Andria, Andros Güzeli.
- Eunuchus.
- Kaynanalar.
- Hecyra.
- Héautontimoroumenos.
- Phormio
- Adelphes, kardeşler.
Alıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- «Homo sum; humani nil a me alienum puto» : Ben insanım ve kendimi insanca olan hiçbir şeye yabancı saymam.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Carney 1963, ss. 1–19
- ^ Wessner 1902, ss. 1–10
- ^ "Suetonius • Life of Terence". penelope.uchicago.edu. Erişim tarihi: 10 Kasım 2020.
- ^ Beare, William (May 1942). "The Life of Terence". Hermathena, 59. ss. 20-9.
- ^ Carney 1963, s. 20
- ^ Goldberg 2013, s. 1
- ^ Goldberg 1998, s. 15
- ^ Goldberg 1998, s. 14
- ^ Beare 1951, ss. 165–6
- ^ Manuwald 2011, s. 98
- ^ Hoffer, Christian (1877). De personarum usu in P. Terentii comoediis (Latince). Halle. 17 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024.
- ^ Gow, A. S. F. (1912). "On the Use of Masks in Roman Comedy". The Journal of Roman Studies. Cilt 2. ss. 65-77. doi:10.2307/295942. JSTOR 295942.
- ^ Beare 1951, ss. 184–6
- ^ Duckworth 1952, ss. 92–4
- ^ Barsby 2001, vol. I, p. 9
- ^ Gratwick 1982, s. 83
- ^ Marshall 2006, s. 126
- ^ Wessner 1902, s. 266
- ^ Wessner 1905, s. 4
- ^ Beare 1951, s. 86
- ^ Martin 1959, s. 23
- ^ Prete 1961, s. 114
- ^ Brothers 1988, s. 10
- ^ Goldberg 2013, s. 11