Turan Oflazoğlu

Turan Oflazoğlu (Tam adı: Ahmet Turan Oflazoğlu, 17 Şubat 1932, Adana), Türk oyun yazarı, şair ve eleştirmendir.

Hayatı

Aslen Kayserili olan Turan Oflazoğlu, 1932'de Adana'nın İsahacılı köyünde doğdu. İlkokulu Kayseri'nin Bünyan ilçesinde okuduktan sonra eğitim hayatına İstanbul'da devam etti. İstanbul Üniversitesi, İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde ve Felsefe Bölümü'nde eğitim gören Oflazoğlu, ABD'ye giderek burada tiyatro üzerine çalışma ve araştırmalar yaptı. Oyun yazarlığı konusunda eğitim aldı. 1967 yılında Amerika'da ilk oyunu olan Keziban'ı yazan sanatçı, yazdığı oyunların konularını genellikle tarihe dayandırmakla birlikte, tarihi incelemeye yönelik değil, karakterlerin kişilik ve iç dünyalarını yansıtmaya önem verdi. Ayrıca bir çevirmen olan Oflazoğlu, oyunlarıyla çeşitli ödüller kazanmıştır. 2024 yılında Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü'ne layık görüldü.

Yazın stili

Tragedyanın Türk edebiyatındaki en önemli isimlerinden biri olarak değerlendirilen Oflazoğlu, Türk kültürü ile Batı kültürünü harmanlayarak kendine özgü bir sentez geliştirmiştir. Özellikle tiyatro eserlerinde millî bir söyleyiş ve yerli bir tragedya anlayışı oluşturmuştur. Yahya Kemal ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın temsil ettiği “değişerek devam etmek, devam ederek değişmek” ilkesi, Oflazoğlu'nun yapıtlarında da belirgin biçimde görünür. Klasik Türk musikisi, mimari ve Dede Korkut geleneği gibi kolektif kültür unsurları eserlerinde önemli bir yer tutar. Gelenekten kopmadan modern bir estetik kurma çabası içinde olan yazar, seçkinci üslubundan ödün vermeden işlenmiş, estetik ve gündelik hayattan beslenen fakat ağız ve bulanık söyleyişlere yer vermeyen bir dil kullanır. İnsanın evrenselliğine inanan Oflazoğlu, eserlerinde de aynı ölçüde seçkinlik ve bütünlük arar.

Tarihsel oyunları

Eserlerinde belgesel gerçekliğe ve estetik bütünlüğe önem veren Oflazoğlu, tarihsel malzemeden yola çıkarak trajik yapıyı ancak yazarın yeniden kurabileceğini savunur. Ona göre tarih, tarihçinin oluşturduğu bilimsel bir anlatıdır; tarihsel nitelik taşıyan edebî eserlerde ise anlatının üzerinden belirli bir zaman geçmiş olması ve estetik mesafenin korunması beklenir. Oflazoğlu'nun tiyatrolarında odaklanılan temalar genellikle Osmanlı tarihinden seçilir; iktidar hırsı, saray entrikaları, yönetici kimliğinin sınırları ve bireysel iç çatışmalar öne çıkar. Yazar, kuruluş dönemini ele almaz; konular çoğunlukla yükseliş döneminden başlayarak işlenir. Bu yaklaşım, tarihsel olaylardan ziyade bireysel trajedilere ve insan gerçeğinin görünür hâline odaklanmasını mümkün kılar. Doğramacıoğlu'nun belirttiğine göre, Oflazoğlu, eserlerini oluştururken Uzunçarşılı’dan büyük ölçüde yararlanmıştır ve eserlerindeki birçok cümle ondan alıntılanmıştır.

Oflazoğlu’nun tarihî oyunları Osmanlı kronolojisine göre Bizans Düştü Fatih adlı eseri ilk sırada yer alır. Üç perdeli bu oyunda İstanbul’un fethi ve Mehmet’in Fatih’e dönüşüm süreci işlenir. Cem Sultan, tarihsel gerçeklik ile psikolojik çözümlemeyi bir araya getiren bir diğer önemli eserdir. Yavuz Selim adlı iki perdelik oyunda padişahın devlet adamlığı, öfkesi ve hırsları ön plandadır. Kanuni Süleyman ise özellikle Şehzade Mustafa konusu üzerinden, Kanuni’nin sultanlık ve babalık arasında yaşadığı ikilemleri konu edinir. Üç perdelik manzum bir oyun olan Genç Osman, genç padişahın deneyimsizliği, iyi niyeti ve cesareti nedeniyle çevresinde oluşturduğu düşmanlıkları ve bunun sonucunda giriştiği taht mücadelesini ele alır; oyunun girişine halk kültürüne özgü bir Genç Osman ağıdı yerleştirilmiştir. IV. Murat (1970) ise üç perde ve on yedi sahneden oluşan bir trajedi olup padişahın çocuk yaşta tahta çıkışı, çevresinin yönlendirmeleri, ardından kurduğu sıkı disiplin ve Kösem Sultan’la ilişkili saray entrikaları üzerine kuruludur. Bu iki oyunun devamı niteliğinde olan Deli İbrahim (1967) 1968 Türk Dil Kurumu Tiyatro Ödülü’nü kazanmıştır. Eserde Sultan İbrahim’in korkuları, ihtirasları, öfkesi ve arzuları insanî yönleriyle ele alınır; kafes sisteminin yarattığı psikolojik ortam oyunun temel trajik unsurlarını oluşturur. Kösem Sultan (1980) ise saray kadınlarını odağına alan bir diğer tarihsel oyundur ve 1981–1982 Avni Dilligil Tiyatro Ödülü’nün sahibidir. Eserde Kösem Sultan’ın uzun yıllara yayılan siyasi etkisi, entrikaları ve taht mücadeleleri işlenir. Bu üç eser "İktidar Üçlemesi" olarak adlandırılır. Enginün'ün belirttiğine göre: "Osmanlı devletinin tam bir çöküş manzarası gösterdiği, ayağın baş olmak istediği, sorumsuzların devlet işlerinden sorumlu kişileri idareye kalkıştığı bu karmakarışık günlerin talihsiz hükümdarlarının trajedileri, bu eserlerde işlenmiştir." Oflazoğlu, Lale Devri'ni III. Selim Kılıç ve Ney adlı eserinde ele alır. Üç perdeden oluşan bu oyunda III. Selim'in yönetici kimliği ile sanatçı kimliği arasındaki gerilim, Mısır'dan gelen Mihriban'a duyduğu ilgi ekseninde işlenir.

Eserleri

• Sinan (Tiyatro)
• III. Selim (Tiyatro)
• Kösem Sultan, ISBN 978-975-355-517-3
• Dörtlükler, ISBN 978-975-355-575-3
• Deli İbrahim
• Yine Bir Gülnihal (oyun)
• Böyle Buyurdu Zerdüşt (çeviri), Friedrich Wilhelm Nietzsche, ISBN 978-975-406-040-9
• Gardiyan, ISBN 978-975-355-456-5
• Baba (çeviri), August Strindberg, ISBN 978-975-355-576-0
• Kanlı Düğün, (çeviri), Federico Garcia Lorca, ISBN 978-975-355-568-5
• Seçme Şiirler (çeviri), Friedrich Hölderlin, ISBN 978-975-355-266-0
• Shakespeare, ISBN 978-975-406-703-3
• Moliere, ISBN 978-975-406-704-0
• Bernarda Alba'nın Evi (çeviri), Federico Garcia Lorca, ISBN 978-975-355-569-2
• Ceza Sömürgesi (çeviri), Franz Kafka, ISBN 978-975-355-451-0
• Seçilmiş Şiirler - Duino Ağıtları (çeviri), Rainer Maria Rilke, ISBN 978-975-355-267-7
• Romeo ile Juliet (çeviri), William Shakespeare
• Sevgi Hakanı
• Seçilmiş Oyunlar-1, (çeviri), Auguste Strindberg
• Bütün Oyunları-1 (çeviri), Federico Garcia Lorca, ISBN 975-418-283-3
• Mutlak Avcıları (Deneme), ISBN 975-19-1465-1