Adalet Ağaoğlu
| Adalet Ağaoğlu | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Adalet Sümer 23 Ekim 1929[1] Nallıhan, Ankara, Türkiye |
| Ölüm | 14 Temmuz 2020 (90 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara |
| Meslek | Roman ve oyun yazarı |
| Dil | Türkçe |
| Milliyet | Türk |
| Eğitim | Ankara Kız Lisesi, Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi |
| Dönem | Cumhuriyet dönemi |
Adalet Ağaoğlu (d. 23 Ekim 1929, Ankara - ö. 14 Temmuz 2020, İstanbul), Türk yazar.
20. yüzyıl Türk edebiyatının en önemli romancılarından biri kabul edilir.[2] Eserlerinde Türkiye'nin değişik dönemlerini ve bu dönemlerin insan hayatlarına etkisini inceledi. İlk romanı Ölmeye Yatmak'tan başlayarak yazdığı tüm romanlar Türkiye'de önemli edebiyat ve edebiyat dışı tartışmalara yol açtı.[3] Romanları dışında hikâye, oyun, deneme ve anı türünde eserler verdi.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]
23 Ekim 1929'da Nallıhan'da dünyaya geldi. Babası kumaş tüccarı Hafız Mustafa Sümer, annesi Saraybosnalı Emine İsmet Sümer'dir. Dört çocuklu bir ailenin ikinci çocuğu ve tek kızıdır. Kardeşleri Dr. Cazip Sümer (1925-1975), oyun yazarı, oyuncu Güner Sümer (1936-1977) ve iş insanı Ayhan Sümer (1930-2020)'dir.
İlköğrenimini Nallıhan'da tamamladıktan sonra 1938'de ailesi ile birlikte Ankara'ya yerleşti.[4] Ortaöğrenimini Ankara Kız Lisesi'nde tamamladıktan sonra 1950 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nin Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun oldu.
Edebiyata ilgisi lise yaşamında şiirlerle başladı, kısa bir süre sonra oyun yazarlığına yöneldi. İlk defa 1946'da Ulus gazetesinde tiyatro eleştirileri yayımlayarak yazarlığa başladı. 1948-50 arasında Kaynak Dergisi'nde şiirleri yayımlandı.
1951-1970 yılları arasında TRT’de çeşitli görevlerde bulundu. Ankara Radyosu'nda göreve başladığı yıl ilk radyo oyunu olan "Aşk Şarkısı"nı yazdı. Radyo'da görev yaparken tiyatro oyuncusu ve yönetmen dört arkadaşı (Kartal Tibet, Üner İlsever, Çetin Köroğlu, Nur Sabuncu) ile birlikte Ankara'nın ilk özel tiyatrosu olan "Ankara Meydan Sahnesi"ni kurdu.[2] Meydan Sahne Dergisi'ni çıkardı. 1953 yılında tiyatro konusunda görgü ve bilgisini artırmak üzere Paris'e gitti.[2] 1953'te Sevim Uzungören'le birlikte yazdığı "Bir Piyes Yazalım" tiyatro oyunu aynı yıl Ankara'da sahnelendi. 1954 yılında mühendis Halim Ağaoğlu ile evlenen sanatçı, ilk romanını yazana kadar oyun yazarlığını sürdürdü. Üst üste yazdığı oyunlarla altmışlı ve yetmişli yılların önde gelen oyun yazarlarından oldu. Çatıdaki Çatlak oyunu 1965 yılında Ankara Devlet Tiyatrosu'nda sahnelenirken yasaklandı;[5] bu olay onu roman yazmaya yöneltti.[6] TRT'nin özerkliğine el konulması gerekçesiyle TRT Radyo Dairesi Başkanlığı'ndan 1970'te istifa eden sanatçı o tarihten sonra yazarlıktan başka bir işle uğraşmadı. Edebiyat yaşamının bazı dönemlerinde "Remüs Tealada" ve "Parker Quinck" gibi takma adlar kullanmıştır.
İlk romanı Ölmeye Yatmak, 1973’te yayımlandı. Türkiye toplumunun yakın tarihindeki çalkantı ve değişikliklerini irdeleyen bu ilk romanından itibaren tüm eserleri yoğun tartışmalara konu oldu. Ölmeye Yatmak, daha sonra yazdığı Bir Düğün Gecesi (1979) ve Hayır... (1987) adlı romanlarla bir üçleme oluşturdu ve birçok ödül kazandı (Bu üçleme, Yapı Kredi tarafından yapılan yeni basımlarda yazarın isteği doğrultusunda "Dar Zamanlar" üst başlığı ile sunulmuştur.[3]) Bir Düğün Gecesi ve Hayır romanları yayınlanır yayınlanmaz, ikinci romanı olan Fikrimin İnce Gülü, dördüncü basımında toplatıldı.[7] Fikrimin İnce Gülü romanı hakkında, "Askeri kuvvetleri tahkir ve tezyif (küçük düşürmek)" suçlamasıyla hakkında 1981 yılında dava açılan Ağaoğlu, iki yıl süren davanın ardından aklandı. Düğün Gecesi ise soruşturma aşamasında kaldı.[8] Dönemin üç önemli roman ödülüne layık görülmüş olan Bir Düğün Gecesi adlı roman için ayrıca Aldous Huxley'den aşırma olduğu suçlaması ortaya atıldı ve uzun tartışmalara sebep oldu.[9]
1983 yılından sonra İstanbul'da yaşamaya başladı. 1985'te anı-roman niteliğindeki Göç Temizliği'ni yayımladı. 1991 yılında Çok Uzak Fazla Yakın'la oyun yazarlığına döndü. Bu eser, ertesi yıl Edebiyat alanı Tiyatro dalında Türkiye İş Bankası Büyük Ödülü'ne layık görüldü.
1996'da ciddi bir trafik kazası geçiren ve iki yıl hastanede yatan Adalet Ağaoğlu[10] için Can Yücel'in söylediği "Sen Türkiye'nin en güzel kazasısın" sözü, Feridun Andaç'ın Adalet Ağaoğlu ile yaptığı nehir söyleşi tarzında bir kitabın adı oldu. Kitap, 2006'da basıldı. Adalet Ağaoğlu ile ilgili yazıları bir araya getiren arşiv eşi Halim Ağaoğlu tarafından hazırlandı ve 2003'te Adalet Ağaoğlu'nun yazarlığının 55. yılı anısına Herkes Kendi Kitabının İçini Tanır adı ile basıldı. 1999 Türkiye genel seçimlerinde ÖDP adayı olarak seçime girdi.[11]
Ağaoğlu, 1986'da kurulan İnsan Hakları Derneği'nin kurucuları arasında yer aldı ancak Temmuz 2005'te İHD'nin tek yanlı ırkçı-milliyetçi bir tutum takındığını belirterek ve "PKK yanlısı politika izliyorlar" diyerek istifa etti.[12] 2008'de Özür Diliyorum kampanyasını desteklemiştir.
2010 Anayasa Referandumu sırasında Yetmez Ama Evet Platformu tarafından düzenlenen bir panelde Öğrenci Kolektifleri adlı bir grubun yumurtalı saldırısına maruz kalmıştır.[13]
Eşi Halim Ağaoğlu'nun 2018 yılında ölümünün ardından yazmayı bıraktığını açıkladı.[6] Türkçe roman alanındaki özgün ve öncü eserleri ile Türkiye'nin kültürel ve düşünsel dünyasına yaptığı katkılarından dolayı 2018'de Boğaziçi Üniversitesi tarafından kendisine fahri doktora unvanı verildi.[14]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Yoğun bakım tedavisi gören Ağaoğlu, çoklu organ yetmezliği sebebiyle 14 Temmuz 2020'de öldü.[15] Cenazesi 15 Temmuz günü Cebeci Asri Mezarlığı'nda toprağa verildi.[16]
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Tiyatro ve radyo oyunları
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1953: Bir Piyes Yazalım - oynanmış, basılmamış
- 1955: Yaşamak - radyo oyunu, yayınlanmış, basılmamış
- 1964: Evcilik Oyunu
- 1967: Tombala
- 1969: Çatıdaki Çatlak
- 1969: Sınırlarda
- 1973: Üç Oyun: Bir Kahramanın Ölümü, Çıkış, Kozalar
- 1976: Kendini Yazan Şarkı
- 1991: Çok Uzak - Fazla Yakın
- 1992: Duvar Öyküsü - Çocuklar ve Büyükler için Müzikli Danslı Oyun
- 1996: Fikrimin İnce Gülü
- 2011: Çağımızın Tellalı
Roman
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1973: Ölmeye Yatmak
- 1976: Fikrimin İnce Gülü
- 1979: Bir Düğün Gecesi
- 1980: Yazsonu
- 1984: Üç Beş Kişi
- 1987: Hayır...
- 1991: Ruh Üşümesi
- 1993: Romantik Bir Viyana Yazı
- 2014: Dert Dinleme Uzmanı
Öykü
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1974: Yüksek Gerilim
- 1978: Sessizliğin İlk Sesi
- 1982: Hadi Gidelim
- 1997: Hayatı Savunma Biçimleri
Deneme
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1986: Geçerken
- 1993: Karşılaşmalar
- 1996: Başka Karşılaşmalar
- 2002: Öyle Kargaşada Böyle Karşılaşmalar
- 2011: Yeni Karşılaşmalar
Mektup
[değiştir | kaynağı değiştir]- 2005: Mektuplaşmalar (Memet Baydur ile birlikte)
Anı
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1985: Göç Temizliği
- 1981: Gece Hayatım
Günce
[değiştir | kaynağı değiştir]- 2004: Damla Damla Günler
- 2007: Damla Damla Günler I-II-III
Seçkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]- 10/1993: Seçmeler (Kendi Seçtikleri)
Ödülleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1970: Sanat Sevenler Derneği, Tombala ile
- 1974: TDK Tiyatro Ödülü
- 1975: Sait Faik Hikâye Armağanı, Yüksek Gerilim ile
- 1979: Sedat Simavi Edebiyat Ödülü, Bir Düğün Gecesi ile
- 1980: Orhan Kemal Roman Armağanı, Bir Düğün Gecesi ile
- 1980: Madaralı Roman Ödülü, Bir Düğün Gecesi ile
- 1991: Türkiye İş Bankası Büyük Ödülü, Çok Uzak Fazla Yakın ile
- 1992: Lebon Kültür Merkezi (Lebon Cinema Clup) Edebiyat Ödülü, Ruh Üşümesi ile[17]
- 1995: Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü
- 1997: Aydın Doğan Roman Ödülü, Romantik Bir Viyana Yazı ile
- 2018: Erdal Öz Edebiyat Ödülü[18]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2020.
- ^ a b c "Nihat Duğancı, Adalet Ağaoğlu'nun Romanları ve Romancılığı, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çanakkale, 2006". 6 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2011.
- ^ a b "Dar zamanlardan geniş zamanlara Adalet Ağaoğşu" (PDF). Cumhuriyet Kitap eki sayı 245. 20 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Mart 2021.
- ^ Özge Dikmen, Adalet Ağaoğlu'nun Romanlarında Sosyal Yapı, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyla Bilimler Enstitüsü Lisansüstü Tezi, Sivas, 2008 4 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Akarkan, Serdar. "Adalet Ağaoğlu'nun tiyatrolarında yapısalcı eleştiri uygulaması" (PDF). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2013. 14 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Temmuz 2020.
- ^ a b Kalçık, Tuba. "Bu kadar uzun yaşamak istemezdim kendimden sıkıldım". Sabah gazetesi Günaydın eki 19 Ağustos 2019. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2020.
- ^ "Semih Gümüş, Adalet Ağaoğlu: Batıya Çok Fazla Bakılıyor, Radikal Gazetesi, 04.06.2011". 9 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2011.
- ^ Semiha Şentürk, Kitabın Yargı Serüveni, Milliyet Gazetesi, 26.06.2009
- ^ "Macit Balık Seyit Battal Uğurlu, Bir Sahtekârlık Suçalamsı: Bir Düğün Gecesi Huxley'den Aşırma mı?, Yazın ve Deyiş Bilim Araştırmaları Dergisi" (PDF). 9 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Haziran 2011.
- ^ İnci Döndaş, Son Sabah Yürüyüşü Öncesi, Star Gazetesi, 03.06.2007
- ^ 32.Gün (2020-07-14), Adalet Ağaoğlu 32. Gün'de | 1999 | 32.Gün Arşivi2025-10-18
- ^ "Sefa Kaplan, İHD, PKK'cı artık istifa ediyorum, Hürriyet Gazetesi, 30.07.2005". 6 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2013.
- ^ "Modern Edebiyatın Büyük Yazarı Adalet Ağaoğlu'na Boğaziçi Üniversitesi'nden Fahri Doktora Unvanı". Boğaziçi Üniversitesi web sitesi, 30 Kasım 2018. 5 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2020.
- ^ "Adalet Ağaoğlu hayatını kaybetti". sozcu.com.tr. 14 Temmuz 2020. 14 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2020.
- ^ "Adalet Ağaoğlu, Ankara'da son yolculuğuna uğurlandı". hurriyet.com.tr. 15 Temmuz 2020. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020.
- ^ "Lebon Kültür Merkezi,Yazar Adalet Ağaoğlu ve Oscar'lı senarist Feride Çiçekoğlu LEBON 5.YIL BALOSU'N DA, Bursa Özel Açık Öğretim Görsel Sanatlar Merkezi-Resmi Sitesi, 03.05.1992". 9 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2013.
- ^ "2018 Erdal Öz Edebiyat Ödülü'nün sahibi Adalet Ağaoğlu". 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2018.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- BBC Türkçe ile 1993 yılında yapılan röportaj 16 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türkiye Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü sahipleri
- Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde öğrenim görenler
- 1929 doğumlular
- Nallıhan doğumlular
- Ankara ili doğumlu yazarlar
- 2020'de ölenler
- Organ yetmezliğinden ölenler
- İstanbul ilinde hastalıktan ölenler
- 20. yüzyıl Türk oyun yazarları
- 21. yüzyıl Türk oyun yazarları
- Türk ateistler
- Ateist yazarlar
- 20. yüzyıl Türk roman yazarları
- 21. yüzyıl Türk roman yazarları
- 20. yüzyıl Türk hikâye yazarları
- 21. yüzyıl Türk hikâye yazarları
- Sait Faik Hikâye Armağanı sahipleri
- Orhan Kemal Roman Armağanlı yazarlar
- Türkiye Yazarlar Sendikası
- Ankara Lisesinde öğrenim görenler
- Sedat Simavi Ödülü sahipleri
- Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedilenler
- Erdal Öz Edebiyat Ödülü sahipleri
- 21. yüzyıl Türk kadın yazarları
- 20. yüzyıl Türk kadın yazarları
- Türk kadın roman yazarları
- Türk Dil Kurumu Ödülü sahipleri