Meyve
Botanikte meyve çiçeklenmeden sonra yumurtalıktan oluşan, çiçekli bitkilerde (anjiyosperm olarak da bilinir) tohum taşıyan yapıdır.
Meyveler, kapalı tohumluların tohumlarını yaydığı araçlardır. Özellikle yenilebilir meyveler, tohumların yayılması ve canlıların beslenmesi için bir araç olarak simbiyotik bir ilişki içinde insan ve hayvanların hareketleriyle çoğalmıştır; gerçekte insanlar ve birçok hayvan, besin kaynağı olarak meyvelere bağımlı hale gelmiştir.[1] Bu sebeple, meyveler dünyanın tarımsal üretiminin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır ve bazıları (elma ve nar gibi) kapsamlı kültürel ve sembolik anlamlar kazanmıştır.
Günlük kullanımında "meyve" normalde; elma, muz, üzüm, limon, portakal ve çilek gibi tatlı veya ekşi olan ve çiğ durumda yenebilen bir bitkinin etli, tohumla ilişkili yapıları anlamına gelir. Öte yandan, botanik kullanımda "meyve", fasulye kabuğu, mısır taneleri, domates ve buğday taneleri gibi genellikle "meyve" olarak adlandırılmayan birçok yapıyı içerir.[2][3] Bir mantarın spor üreten bölümüne de meyve veren gövde denir.[4]
Köken bilimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Meyve sözcüğü Türkçeye aynı anlama gelen mīva veya mēve sözcüğünden geçmiştir (Farsça: میوه). Bu sözcük Orta Farsça aynı anlama gelen mēvag sözcüğünden evrilmiştir. Meyve sözcüğünün Türkçe karşılığı yemiştir.
Botanikte meyve ve mutfakta meyve
[değiştir | kaynağı değiştir]
Tohumlar ve meyveler için birçok yaygın terim, botanik sınıflandırmalara karşılık gelmez. Mutfak terminolojisinde, meyve genellikle herhangi bir tatlı tadı olan bitki parçasıdır ve sebze, herhangi bir tuzlu veya daha az tatlı bitki ürünüdür.[5] Bununla birlikte, botanikte bir meyve, tohum içeren olgunlaşmış yumurtalık veya karpeldir, örneğin fındık bir meyve türüdür, tohum değildir.[6]
Botanik olarak meyve olan mutfak "sebzeleri" ve sert kabuklu yemişlerin örnekleri arasında mısır, kabakgiller (örn., Salatalık, kabak ve kabak), patlıcan, baklagiller (fasulye, yer fıstığı ve bezelye), tatlı biber ve domates bulunur. Ek olarak, yenibahar ve acı biber gibi bazı baharatlar, botanik olarak bakıldığında meyvelerdir.[6] Buna karşılık, ravent genellikle bir meyve olarak adlandırılır, çünkü turta gibi tatlı tatlılar yapmak için kullanılır, ancak ravent bitkisinin sadece yaprak sapı (yaprak sapı) yenilebilir.[7] Yenilebilen gymnosperm tohumlarına genellikle meyve isimleri verilir, örneğin ginkgo fıstığı ve çam fıstığı.
Botanik olarak mısır, pirinç veya buğday gibi bir tahıl tanesi de caryopsis adı verilen bir tür meyvedir. Bununla birlikte, meyve çeperi çok incedir ve tohum kabuğuna kaynaşmıştır, bu nedenle yenilebilir tahılların neredeyse tamamı aslında bir tohumdur.[8]
Yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Dışta, genellikle yenilebilir olan katman, yumurtalıktan oluşan ve tohumları çevreleyen perikarptır, ancak bazı türlerde diğer dokular yenilebilir kısma katkıda bulunur veya bu kısmı oluşturur. Perikarp, dıştan içe, epikarp, mezokarp ve endokarp olmak üzere üç katman halinde tanımlanabilir. Belirgin sivri uçlu terminal çıkıntı taşıyan meyvenin gagalı olduğu söylenir.[9]
Gelişim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir meyve, bir veya daha fazla çiçeğin olgunlaşmasından kaynaklanır ve çiçeğin veya çiçeklerin gynoeciumu meyvenin tamamını veya bir kısmını oluşturur.[10]
Yumurtalık/yumurtalıkların içinde, megagametofitin yumurta hücresini içerdiği bir veya daha fazla ovül vardır.[11] Çift döllenmeden sonra bu yumurtalar tohum haline gelecektir. Yumurtalar, polenlerin stamenlerden çiçeklerin stigmalarına doğru hareketini içeren, tozlaşma ile başlayan bir süreçte döllenir. Tozlaşmadan sonra, polenden stigma yoluyla yumurtalıktan yumurtalığa bir tüp büyür ve polenden megagametofit'e iki sperm aktarılır. Megagametofitin içinde iki spermden biri yumurta ile birleşerek bir zigot oluşturur ve ikinci sperm, çift döllenme sürecini tamamlayan endosperm ana hücresini oluşturan merkezi hücreye girer.[12][13] Daha sonra zigot, tohumun embriyosunu oluşturacak ve endosperm ana hücresi, embriyo tarafından kullanılan bir besleyici doku olan endospermi ortaya çıkaracaktır.
Yumurtalar tohumlara dönüşürken, yumurtalık olgunlaşmaya başlar ve yumurtalık duvarı, perikarp etli hale gelebilir (meyveler veya kuru üzümlerde olduğu gibi) veya sert bir dış kaplama (fındıkta olduğu gibi) oluşturabilir. Bazı çok boyunlu meyvelerde, etin gelişme derecesi döllenmiş yumurta sayısıyla orantılıdır.[14] Perikarp genellikle ekzokarp (dış katman, epikarp olarak da adlandırılır), mezokarp (orta katman) ve endokarp (iç katman) olarak adlandırılan iki veya üç farklı katmana ayrılır. Bazı meyvelerde, özellikle alt yumurtalıktan türetilen basit meyveler, çiçeğin diğer kısımları (yapraklar, çanak yapraklar ve stamenler dahil olmak üzere çiçek tüpü gibi) yumurtalıkla birleşir ve onunla olgunlaşır. Diğer durumlarda, çiçeğin çanak yaprakları, yaprakları veya organlarındaki ve stili düşer. Bu tür diğer çiçek kısımları meyvenin önemli bir parçası olduğunda buna aksesuar meyve denir. Çiçeğin diğer kısımları meyvenin yapısına katkıda bulunabileceğinden, belirli bir meyvenin nasıl oluştuğunu anlamak için çiçek yapısını incelemek önemlidir.[3]
Üç genel meyve gelişimi modu vardır:
- Apokarp meyveler, bir veya daha fazla karpel içeren tek bir çiçekten gelişir ve en basit meyvelerdir.
- Çoklu meyveler birçok farklı çiçekten oluşur.
- Sinkârp meyveler, iki veya daha fazla karpelin birbirine kaynaştığı tek bir gynoeciumdan gelişir.
Bitki bilimcileri meyveleri üç ana gruba ayırdı: basit meyveler, agregat meyveler ve bileşik veya çoklu meyveler şeklinde.[15] Gruplamalar evrimsel olarak alakalı değildir, çünkü birçok farklı bitki taksonu aynı grupta olabilir, ancak çiçek organlarının nasıl düzenlendiğini ve meyvelerin nasıl geliştiğini yansıtır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Lewis, Robert A. (2002). CRC Dictionary of Agricultural Sciences. CRC Press. ISBN 978-0-8493-2327-0. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
- ^ Schlegel, Rolf H J (2003). Encyclopedic Dictionary of Plant Breeding and Related Subjects. Haworth Press. s. 177. ISBN 978-1-56022-950-6. 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
- ^ a b Mauseth, James D. (2003). Botany: An Introduction to Plant Biology. Jones and Bartlett. ss. 271-72. ISBN 978-0-7637-2134-3. 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
- ^ "Sporophore from Encyclopædia Britannica". 22 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ For a Supreme Court of the United States ruling on the matter, see Nix v. Hedden.
- ^ a b McGee, Harold (2004). On Food and Cooking: The Science and Lore of the Kitchen. Simon & Schuster. ss. 247-48. ISBN 978-0-684-80001-1. 7 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
- ^ McGee (2004). On Food and Cooking. s. 367. ISBN 978-0-684-80001-1. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
- ^ Lewis (2002). CRC Dictionary of Agricultural Sciences. s. 238. ISBN 978-0-8493-2327-0. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
- ^ "Glossary of Botanical Terms". FloraBase. Western Australian Herbarium. 8 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2014.
- ^ Esau, K. 1977. Anatomy of seed plants. John Wiley and Sons, New York.
- ^ [1] 20 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Mauseth, James D. (2003). Botany: an introduction to plant biology. Boston: Jones and Bartlett Publishers. s. 258. ISBN 978-0-7637-2134-3.
- ^ Rost, Thomas L.; Weier, T. Elliot; Weier, Thomas Elliot (1979). Botany: a brief introduction to plant biology. New York: Wiley. ss. 135-37. ISBN 978-0-471-02114-8.
- ^ Mauseth (2003). Botany. Chapter 9: Flowers and Reproduction. ISBN 978-0-7637-2134-3. 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
- ^ Singh, Gurcharan (2004). Plants Systematics: An Integrated Approach. Science Publishers. s. 83. ISBN 978-1-57808-351-0. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Gollner, Adam J. (2010). The Fruit Hunters: A Story of Nature, Adventure, Commerce, and Obsession. Scribner. 978-0-7432-9695-3
- Watson, R. R., and Preedy, V.R. (2010, eds.). Bioactive Foods in Promoting Health: Fruits and Vegetables. Academic Press. 978-0-12-374628-3
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Images of fruit development from flowers at bioimages.Vanderbilt.edu
- Fruit and seed dispersal images at bioimages.Vanderbilt.edu
- Fruit Facts 12 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from California Rare Fruit Growers, Inc.
- Photo ID of Fruits 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Capt. Pawanexh Kohli
"Fruit". Encyclopædia Britannica (11. bas.). 1911.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Meyve konservesi
- Kurutulmuş meyve
- Meyve suyu
- Meyve salatası
- Şekerlenmiş meyve
- Yalancı meyve
- Buğdaysı meyve
- Meyve ağacı
- Meyve nektarı
- Bostan
- Manav
| Botaniğin dalları |  | |
|---|---|---|
| Bitkiler | ||
| Bitki kısımları | ||
| Bitki hücreleri | ||
| Bitki yaşam dönemleri | ||
| Bitki taksonomisi | ||
