Adıyaman yöresi halk kültürü

Adıyaman, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan ve kültürel mirasıyla öne çıkan bir şehirdir. Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Adıyaman, bu zengin geçmişin izlerini günümüzde de taşımaktadır. Şehir, özellikle Nemrut Dağı Ören Yeri gibi dünya çapında tanınan tarihi mekanlarıyla ünlüdür. Bunun yanı sıra, tarihi kaleler, kaya mezarları, camiler ve kiliseler gibi birçok kültürel ve tarihî eser de Adıyaman'ın zengin mirasını oluşturmaktadır.

Adıyaman'ın kültürel zenginliği yalnızca tarihi yapılarla sınırlı değildir. Yöre, geleneksel halk kültürü açısından da oldukça zengin bir birikime sahiptir. Yöresel müzik, dans, el sanatları, mutfak kültürü ve gelenekler, Adıyaman'ın kültürel kimliğinin önemli unsurlarıdır. Bu zenginlik, nesilden nesile aktarılarak günümüzde de yaşatılmaktadır.

Yiyecek ve içecekler

Adıyaman mutfağı, zengin ve çeşitli yemek kültürüyle dikkat çeker. Yöre mutfağında buğday ürünleri, kuru baklagiller, patlıcan, domates, lahana gibi temel malzemeler sıkça kullanılır. Yemeklerde lezzet verici olarak soğan, sarımsak, salça, pul biber, maydanoz ve çeşitli baharatlar tercih edilir. Adıyaman yemekleri, hem doyurucu hem de lezzetli olmalarıyla öne çıkar.

Çorbalar

Meyir Çorbası
Alaca Çorbası
Malhıta Çorbası
Tarhana Çorbası
Mercimek Çorbası
Yoğurtlu Çorba
Un Çorbası
Dövme Çorbası
Pıtpıtı Çorbası

Sebze yemekleri

Adıyaman Tavası
Parmak Kebap
Dolma-Sarma
Yeşil Fasulye Sulusu
Dövmeç

Pilavlar

Karıştırmalı pilav
Kavurmalı Pilav
Mercimekli pilav
Şahreli (şehriyeli) pilav
Tavuklu pilav
Meyhane pilavı
Domatesli pilav
Ciğerli pilav

Köfteler

Kavurmalı sıcak köfte
Kel köfte
Yarpızlı (Yarpuzlu) köfte
Ekşili köfte
Patlıcanlı kollotik
Dolmalı köfte
İçli köfte
Yapıştırma
Çiğ köfte

Pideler

Kavurmalı hıtap
Ot hitabı
Peynirli ekmek
Tava kıloru
Semsek
Besmet (peksimet)
Bazlama
Taplama
Katmer

Mancalar (salatalar)

Yarpız (yarpuz) mancası
Pirpirim salatası
Patates salatası

Cacıklar

Pirpirim cacığı
Kabak cacığı
Marul cacığı
Yarpız (yarpuz) cacığı
Hıyar (salatalık) cacığı

Tatlılar

Tene helvası
Top helvası
Nişe bulamacı
Şıllık
Heside
Aşure
Kesme
Peynirli irmik helvası
Kaşık tatlısı
Burma tatlısı
Bayram taplaması
Pestil

El sanatları

Yörede kanaviçe ve yazmalar hala yapılmaktadır. Köşkerlik (yemenicilik) ise gelişen teknoloji karşısında hemen hemen yok olmuştur. Adıyaman ilçe ve köylerinde aşağıdaki el sanatları yapılmaktadır.

Adıyaman Türküleri

Adıyaman Halayı
Altın Yüzüğüm Kırıldı
Ata Vurdum Belleme
Anayurdum
Aydoğar Aşar Gider
Bir Mektup Yazdırdım
Bu Devran
Damın Ardı Tandıram
Dereboyu Saz Olur
Durnalar Dizi Dizi
Dünmü Burdayıdın
Düz Dara
Eyvanına Vardım
Fırsat elde İken Bir Amel Kazan
Gel Gülüm Gel Canım (Vur Davulcu)
Git Gelemem
Havalar Ayaz Gelin Hanım
Hezal
Kaleden Kaleye Şahin Uçurdum
Karşıda Kara Erik
Nemrut Dağı
Sakine
Varam Yar Yanına Varam
Yağmur Yağar Yer Yaş Olur
Yol Ver Fırat

Halk Oyunları

Adıyaman yöresi halk oyunları, diğer halk oyunları yöreleri gibi bulunduğu bölgenin doğal şartlarının, inanışlarının, yaşanmışlıklarının müzik ve figürler ile tercümanı olmuştur. Yöre oyunları aşağıdaki gibidir,

Ağırlama
Hızlı Üçleme
Yavaş Üçleme
Goftan
Çep
Rışko
Ağır Sımsımi
Hızlı Sımsımi
Dik
Kadın Halayı
İki Ayak
Barış
Dingi
Düz Oyun
Göçer Oyunu
Hallaç Oyunu
Hasat Oyunu
Heilli Can
Kaynana Oyunu
Kımıl Oyunu
Sal Oyunu
Türkan
Pehlivan

Giyim kuşam

Kıyafetleri günümüzde de kırsalda kullanılmaktadır. Dağ köylerinde kıl kumaştan yapılmış şalvar, Aba denilen ceket ve yakasız gömlekten ibarettir. Ayakta çorap ve yemeni bulunmaktadır. Şalvar ve yakalı veya yakasız gömlekle bütünleşen kıyafetin üzerine “fillik kuşak “ denilen ipek, püsküllü, beyaz renkte bir kuşak sarılmaktadır.

Kaynakça

Adıyaman Valiliği20 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı24 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
M.Sadık Doğan, Araştırma Yazıları, Adıyaman, 2012