Ang San Su Çi
| Ang San Su Çi | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Ang San Su Çi, 2019 | |
| Myanmar Devlet Danışmanı | |
| Görev süresi 6 Nisan 2016 - 1 Şubat 2021 | |
| Başkan | Htin Kyaw |
| Yerine geldiği | Thein Sein |
| Myanmar Dışişleri Bakanı | |
| Görev süresi 30 Mart 2016 - 1 Şubat 2021 | |
| Başkan | Htin Kyaw |
| Yerine geldiği | Wunna Maung Lwin |
| Myanmar Devlet Başkanlığından Sorumlu Devlet Bakanı | |
| Görev süresi 30 Mart 2016 - 1 Şubat 2021 | |
| Başkan | Htin Kyaw |
| Yerine geldiği | Aung Min Hla Tun Soe Maung Soe Thein Thein Nyunt |
| Ulusal Demokrasi Birliği Partisi Genel Başkanı | |
| Görevde | |
| Makama geliş 18 Kasım 2011 | |
| Yerine geldiği | Aung Shwe |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 19 Haziran 1945 Rangun, Burma (günümüzde Yangon, Myanmar) |
| Partisi | Ulusal Demokrasi Birliği |
| Evlilik(ler) | Michael Aris
(e. 1972; ö. 1999) |
| Çocuk(lar) | 2 |
| Bitirdiği okul | Delhi Üniversitesi St Hugh's College, Oxford Londra Üniversitesi |
| Dini | Theravada Budizmi |
| Ödülleri |  Nobel Barış Ödülü (1991) |
| İmzası | 
|
Ang San Su Çi (Birmanca: အောင်ဆန်းစုကြည်) (d. 19 Haziran 1945, Yangon) Myanmarlı şiddetsiz direniş savunucusu aktivist, Ulusal Demokrasi Birliği partisinin lideri, tanınmış düşünce mahkûmu ve 2016'dan 2021'e kadar dışişleri bakanı ve hükûmet başdanışmanı (bir başbakana eş değer). Aynı zamanda diplomatlık, eğitim bakanlığı, enerji bakanlığı görevlerinde bulundu.
Budist olan Su Çi, Myanmar askerî diktatörlüğüne karşı gösterdiği barışçıl ve şiddetsiz mücadeleyle 1990 yılında Rafto ve Sakharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü'nü, 1991 yılında da Nobel Barış Ödülü'nü kazandı. 1990 genel seçimlerinin sonuçlarına göre ülkenin başbakanı olmaya hak kazanan Su Çi, askerî cunta tarafından gözaltında tutulduğu için bu görevi üstlenemedi.
15 yıl ev hapis dönemi yaşamıştır. Bu dönemde Nobel Barış Ödülü'nü almaya oğulları gitmiş ve eşinin cenazesine de katılamamıştır. Dünya′nın pek çok yerinden serbest bırakılması için baskılar yapılmış, hakkında kitaplar yazılmış, filmler yapılmış ve sonunda 2010 yılında serbest kalmıştır. 2011 yılında Chatham House Ödülü'nü kazanmıştır.
2014 yılı itibarıyla, Forbes tarafından dünyanın 61. en güçlü kadını olarak listede yer almıştır.[1][2][3][4][5] Myanmar ordusunun Rohingya Müslümanlarına işkence, taciz ve tecavüz yaptığı iddialarını reddetmiştir.[6]
U2, All That You Can't Leave Behind albümündeki Walk On adlı şarkısını Ang San Su Çi'ye adamıştır.
Eyalet danışmanlığına yükselen Aung San Su Çi, Arakan eyaletindeki Rohingya halkına yapılan soykırım karşısında Myanmar'ın eylemsizliği ve Myanmar ordusunun katliamlar yaptığını kabul etmemesi üzerine birçok ülkeden, kuruluştan ve figürden eleştiriler aldı.[7][8][9][10][11] Liderliği altındaki Myanmar'da, gazetecilerin yargılanmasından dolayı da eleştiriler aldı. Ang San Su Çi 2019'da Uluslararası Adalet Divanı'na çıktı ve burada Rohingya'ya karşı soykırım iddialarına karşı Myanmar ordusunu savundu.
1 Şubat 2021'de Ang San Su Çi, Kasım 2020 Myanmar genel seçim sonuçlarının hileli olduğunu ilan ettikten sonra 2021 Myanmar darbesi sırasında ordu tarafından tutuklandı. Kendisine karşı birçok suçlamada bulunuldu ve 6 Aralık 2021'de iki suçlamadan dört yıl hapis cezasına çarptırıldı. Birleşmiş Milletler, çoğu Avrupa ülkesi ve Amerika Birleşik Devletleri tutuklamaları, takipleri ve cezaları siyasi amaçlı olduğu gerekçesiyle kınadı.[12] Askerî darbe ülke çapında protestolara yol açtı. Sonraki gün Ang San Su Çi'ye verilen 4 yıllık hapis cezası iki yıla indirildi.[13]
15 Ağustos 2022'de, Aung San Suu Kyi'nin mahkeme işlemlerini takip eden kaynaklar, onun dört yolsuzluk suçundan suçlu bulunmasının ardından altı yıl daha hapis cezasına çarptırıldığını ve toplam cezasını 17 yıl hapis cezasına çevirdiğini söyledi.[14] Eylül 2022'de, seçim hilesi ve devletin sırlarını ihlal etmekten suçlu bulundu ve her iki mahkûmiyetten de toplam altı yıl hapis cezasına çarptırıldı ve toplam cezasını 23 yıla çıkardı.[15][16] 12 Ekim 2022'de iki kez daha yolsuzluk suçundan hüküm giydi ve aynı anda çekilmek üzere iki kez üçer yıl hapis cezasına çarptırıldı.[17] 30 Aralık 2022'de yargılamaları, başka bir mahkûmiyet ve yolsuzluktan yedi yıl hapis cezası ile sona erdi. Aung San Suu Kyi'nin nihai cezası 33 yıl hapis cezasına yükseldi.[18]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Su Çi, 19 Haziran 1945'te Britanya İmparatorluğu yönetimindeki Myanmar'da, Yangon şehrinde ailesinin 3. çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası, Myanmar'ın bağımsızlık hareketine öncülük eden ulu önderi Ang San'dır. Ancak babası rakipleri tarafından 1947'de suikasta uğrayıp öldürülünce Su Çi, annesi Kin Çi'nin yanında iki erkek kardeşi ile beraber büyütülmeye başladı. Kardeşlerinden biri, henüz sekiz yaşındayken evin avlusundaki bir süs havuzuna düşüp boğularak öldü.[19]
İlk yılları ve eğitimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Annesi 1960'ta Hindistan Büyükelçisi olarak görevlendirilince Su Çi de annesiyle birlikte Delhi'ye taşındı. 1960 yılında öğrenime başladığı Lady Shri Ram Üniversitesinden 1964'te mezun oldu. Ardından yüksek lisans yapmak için Oxford'daki Aziz Hugh's Üniversitesine gitti ve orada felsefe, politika ve ekonomi alanlarında dereceyle mezun oldu. Mezun olduktan sonra bir zamanlar popüler bir pop şarkıcısı olan Ma Than E ile New York'ta yaşamaya başladı. Burada üç yıl yaşadı ve BM'de bütçe üzerine görevlerde bulundu.[20] Su Çi, bütçeyle ilgili yazılarını tarihçi akademisyen Michael Aris'e gönderiyordu. Zamanla aralarındaki iş ilişkisi, arkadaşlığa dönüştü ve böylelikle Su Çi ve Aris 1972'de evlendiler.[21] Ertesi yıl ilk erkek çocukları Alexander Aris, 1977'de ise Kim Aris dünyaya geldi.
1985-1987 yılları arasında Su Çi, Londra Üniversitesinde felsefe alanında uzman öğretim üyesi olarak dersler verdi. 1990 yılında üniversitenin ‘Onursal Üyesi’ seçildi. Daha sonra Hindistan'ın Şimla eyaletindeki bir üniversitede iki yıl boyunca dersler verdi.
1988'de Su Çi, hasta olan annesinin yanında bulunmak amacıyla Myanmar'a geri döndü. Ancak daha sonra siyasete atıldı ve demokrasi yanlısı harekete öncülük etmeye başladı. Ertesi yıl hükûmet, Su Çi'ye ev hapsi cezası verdi. 1990'da Su Çi'nin öncülük ettiği NLD partisi %59 oy alarak ezici çoğunlukla 1990 genel seçimlerinde kazandı, ancak ülkenin diktatör yönetimi seçimleri tanımadı.[22]
Ev hapsinde olduğu için Su Çi'yi sık sık yabancı diplomatlar ve insan hakları aktivistleri ziyaret ediyordu. Böylelikle hükûmet, Su Çi'yi ‘Batılı emperyalizmin piyonu’ olmakla suçladı; üstelik bir İngiliz vatandaşıyla evli olması da hükûmet için olumsuz bir durum olarak görülüyordu.[23]
1995'in Noelinde eşi ve çocukları ile son kez görüştü. Daha sonra ailesinin vizeleri diktatör yönetim tarafından iptal edildiğinden bir daha Myanmar'a giremediler. Ailesinin Su Çi ile görüşebilmesi için BM Genel Sekreteri Kofi Annan ve Papa II. Ioannes Paulus çağrıda bulundu, ancak bu girişimler sonuç vermedi.
Michael Aris'e 1997'de metastaz evresinde prostat kanseri teşhisi kondu. 27 Mart 1999'de Aris öldü.
Ev hapsi sürerken 2 Mayıs 2008'de meydana gelen Nargis kasırgası yüzünden Su Çi'nin evinin çatısı ağır zarar gördü.[24]
Cezaevinde geçirdiği dönemler
[değiştir | kaynağı değiştir]- 20 Temmuz 1989: Sıkıyönetim uyarınca Yangon'da üç yıl boyunca yargılama yapılmaksızın ev hapsinde tutuldu. 10 Temmuz 1995'te ev hapsi sona erdi.
- 23 Eylül 2000: Yeniden ev hapsine yerleştirildi. 19 ay sonra, 6 Mayıs 2002'de serbest bırakıldı.
- 30 Mayıs 2003: Depayin katliamı sonrasında ev hapsine resmî olarak geri gönderilmeden önce üç aydan fazla gizli olarak tutuklu hayat sürdü.
- 25 Mayıs 2007: BM Genel Sekreteri Kofi Annan'ın Myanmar diktatörü Than Shwe'ye doğrudan itirazda bulunmasına rağmen, tutukluluğu bir yıl uzadı.
- 24 Ekim 2007: Ev hapsinin 12'nci yılında, dünya çapında 12 şehirde dayanışma gösterileri düzenlendi.
- 27 Mayıs 2008: Ev yasağı, hem uluslararası hukuka hem de Myanmar yasalarına aykırı olmasına rağmen bir yıl süreyle uzatıldı.
- 13 Kasım 2010: Ev hapsi sona erdi.
2007 hükûmet karşıtı protestolar
[değiştir | kaynağı değiştir]19 Ağustos 2007'de akaryakıt fiyatlarındaki ani yükselişin ardından Safran Devrimi adlı protestolar baş gösterdi. 22 Eylül 2007'de hâlen ev hapsinde olmasına rağmen Su Çi, Yangon'daki evinin önünde protesto yürüyüşü yapmakta olan Budist keşişleri destekleyici kısa bir konuşma yaptı.[25] Daha sonra Su Çi, Insein Cezaevi'ne gönderildi.[26]
2009 ev hapsini ihlal olayı
[değiştir | kaynağı değiştir]3 Mayıs 2009'da, John Yettaw adlı bir Amerikalı, Inya Gölü'nden yüzerek Su Çi'n1win ev hapsinde tutulduğu konuta izinsizce girmeyi başardı ve burada iki gün kaldıktan sonra 3. gün tutuklandı. Amerikalı yüzücünün, evinde 2 gün saklanmasına izin vermesinden dolayı Su Çi, ev hapsi şartlarını ihlal ettiği iddiasıyla 13 Mayıs'ta tekrar tutuklandı. Amerikalı yüzücü ise daha sonra çıkarıldığı mahkemede, Su Çi'ye yaklaşan bir suikast girişimini bildirmek için ilahi bir mesaj aldığını, bu nedenle harekete geçtiğini iddia etmiştir.[27]
Su Çi'nin tutuklanması ve ardından yapılan duruşma, Birleşmiş Milletler,[28] ABD, Britanya, Tayland,[29] Güney Afrika, Japonya[30] ve Myanmar'ın da üyesi olduğu Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği[31] tarafından kınanmıştır.
Dava, 11 Ağustos 2009 tarihinde Su Çi'nin üç yıl boyunca ağır işlerle hapse mahkûm edilmesiyle sonuçlandı. Bu ağır ceza, askerî cunta tarafından hafifletildi ve cezası 18 ay fazladan ev hapsine dönüştürüldü.[32] 14 Ağustos'ta Amerikalı Senatör Jim Webb, cunta lideri General Tan Shwe ve Su Çi'yi ziyaret etti ve John Yettaw'ın ülkeden sınır dışı edilmesi şartıyla hapisten çıkartılmasını talep etti ve askerî cunta bunu kabul etti.[33] 18 Ağustos'ta ABD Başkanı Barack Obama, ülkenin askerî liderinden Su Çi'nin de dâhil olduğu tüm siyasi tutukluları serbest bırakmasını istedi.
Arakan'daki soykırım iddiaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Myanmar devleti aleyhine Uluslararası Adalet Divanı'nda (UAD) geçen yıl aralık ayında başlayan davada ülkesini bizzat savunan Nobel Barış Ödülü sahibi Ang San Su Çi ise Arakanlı Müslümanlara "soykırım" yapıldığı iddialarını reddetmişti. Güney Asya ülkesinin lideri, Müslüman Rohingya halkına uygulanan baskıdan devletin sorumlu olduğuna dair raporları reddederek, şiddetin nedeninin "ayrılıkçı grupların ayaklanmasının yol açtığı çatışma" olduğunu ileri sürmüştü. Ang San'ın Lahey savunmasını eleştiren Arakanlı yetkililer "adaletin kanıtlarla tesis edilebileceğini" söylerken, Save the Children kuruluşu da Myanmar liderinin "BM'nin topladığı tüm delilleri ve hayatta kalanların şahitliklerini hiçe saydığını" belirtmişti.[34] BM, Myanmar Ang San Su Çi hükûmetinin Arakanlı Müslümanlara karşı şiddet eylemlerinin "soykırım niyetiyle" yapıldığının yeni delillerle pekiştiğini açıkladı. Raporda, Misyon'un, Arakanlı Müslümanlara karşı soykırım eylemlerinin tekrarlanma riskinin ciddi boyutlarda olduğu sonucuna makul gerekçeler ışığında vardığının altı çizildi.[35]
Kitapları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Freedom from Fear (1991)
- Myanmar'dan Mektuplar (1991)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "The World's 100 Most Powerful Women". Forbes. 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2014.
- ^ "Canada makes Myanmar's Suu Kyi an honorary citizen". Reuters. 17 Ekim 2007. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2010.
- ^ "Update: Mawlana Hazar Imam is made an honorary citizen of Canada". The Ismaili. 19 Haziran 2009. 4 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2010.
- ^ Recipients of the Wallenberg Medal 19 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Wallenberg.umich.edu. Retrieved 2 April 2012.
- ^ "Burma's Aung San Suu Kyi given US Congressional medal". BBC News. 19 Temmuz 2012. 25 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2016.
- ^ "Malezya'dan Arakanlı Müslümanlara Yardım". tr.euronews.com. 9 Şubat 2017. 10 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2017.
- ^ Taub, Amanda; Fisher, Max (31 Ekim 2017). "Did the World Get Aung San Suu Kyi Wrong?". The New York Times. 14 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2017.
- ^ Beech, Hannah (25 Eylül 2017). "What Happened to Myanmar's Human-Rights Icon?". The New Yorker. 14 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2017.
- ^ "Dispatches – On Demand – All 4". Channel 4. 15 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2018.
- ^ Cook, Jesselyn (24 Nisan 2018). "Suu Kyi's Silence: Why Myanmar's Leader Is Ignoring The Rohingya Genocide". HuffPost. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2021.
- ^ Ratcliffe, Rebecca (12 Kasım 2018). "Aung San Suu Kyi stripped of Amnesty's highest honour over 'shameful betrayal'". The Guardian. 12 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2021.
- ^ Ratcliffe, Rebecca (6 Aralık 2021). "Myanmar's junta condemned over guilty verdicts in Aung San Suu Kyi trial". The Guardian. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021.
- ^ Lin Kyaw, Khine (15 Ağustos 2022). "Ex-Myanmar Leader Suu Kyi Said to Get Six More Years in Prison". Bloomberg. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2022.
- ^ Slow, Oliver (2 Eylül 2022). "Myanmar: Aung San Suu Kyi given three more years for 'election fraud'". BBC News. 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2022.
- ^ "Aung San Suu Kyi, Australian economic adviser jailed in Myanmar". Al Jazeera. 29 Eylül 2022. 29 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2022.
- ^ "Graft convictions extend Suu Kyi's prison term to 26 years". ABC News. 12 Ekim 2022. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
- ^ "Suu Kyi's secretive Myanmar trials end with 7 more years of jail". Reuters. 30 Aralık 2022. 30 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2022.
- ^ "Aung San Suu Kyi - Biographical". Nobelprize.org. 9 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2016.
- ^ "Much warmth, some restraint at Manmohan's meeting with Suu Kyi". Business Standard Private gazetesi. 30 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2012.
- ^ "Before the storm: Aung San Suu Kyi photograph peels back the years". The Guardian gazetesi. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2009.
- ^ "Suu Kyi Questions Burma's Judiciary, Constitution". The Irrawaddy gazetesi. 31 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2009.
- ^ "Asia-Pacific Suu Kyi rejects UK visit offer". news.bbc.co.uk. BBC. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016.
- ^ "UN plane lands in Myanmar with aid after cyclone". Iowa State Daily. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2008.
- ^ "Burma's silent symbol of hope". BBC. 4 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2007.
- ^ "Inside Burma's Insein prison". BBC. 15 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2018.
- ^ "U.S. Swimmer: God Told Me to Warn Suu Kyi". FOX News Network. 7 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2009.
- ^ "UN calls for release of Suu Kyi". The Age. 7 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2009.
- ^ "Western outcry over Suu Kyi case". BBC. 28 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2009.
- ^ "Asian leaders call for release of Aung San Suu Kyi". ABC Radio Australia. 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2018.
- ^ "Asian leaders condemn Burma trial". BBC. 7 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2009.
- ^ "Burma court finds Suu Kyi guilty". BBC. 9 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2009.
- ^ "Senator wins release of US prisoner in Myanmar". The Mercury News. 15 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2009.
- ^ "Myanmarlı askerler, Arakanlı Müslümanlara yönelik katliamları ilk kez itiraf etti: "Çocuk bile olsa herkesi öldürün" emri verdiler". Independent Türkçe. 9 Eylül 2020. 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2021.
- ^ Özkan, Yusuf (23 Ocak 2020). "Uluslararası Adalet Divanı: Arakanlı Müslümanların soykırıma uğramaması ve korunması için çaba gösterilmeli". BBC Türkçe. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2021.
- 1945 doğumlular
- Yangon doğumlular
- Myanmarlı budistler
- Myanmarlı Nobel Ödülü sahipleri
- Myanmarlı sosyalistler
- Myanmarlı tutuklular ve hükümlüler
- Londra Üniversitesinde öğrenim görenler
- Oxford Üniversitesinde öğrenim görenler
- Nobel Barış Ödülü sahipleri
- Başkanlık Özgürlük Madalyası sahipleri
- Chatham House Ödülü sahipleri
- Düşünce mahkûmu
- İnsan hakları aktivistleri
- Pasifistler
- Kadın dışişleri bakanları
- Yaşayan insanlar
- Nobel Ödülü sahibi kadınlar
- Devlet başkanlarının çocukları
- Saharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü sahipleri
- Olof Palme Ödülü sahipleri
- Altın Tabak Ödülü sahipleri