Kanada Atabaskları
| [[Dosya:Beaver chief and family Peace River area Alberta NA-1440-8.jpg | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
Kanada Atabaskları (İngilizce: Canadian Athapaskans/Athapascans/Athabaskans/Athabascans, Canadian Athapaskan/Athapascan/Athabaskan/Athabascan peoples/Indians), Yukon Toprakları, Kuzeybatı Toprakları, Britanya Kolombiyası ve Alberta eyaletlerinde daha çok Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyaletinde ise daha az olmak üzere Kanada'nın batısında yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Kuzey Atabasklarından, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Kanada yerlileri içinde First Nations («İlk Milletler») yasal adıyla anılan Kanada Kızılderilileri arasında yer alır. Dil temelinde Kuzey Tuçoncası, Güney Tuçoncası, Tagişçe, Tahltanca, Kaskaca, Danezaca, Sekanice, Denetaca, Sahtuca, Tlınçonca, Denesulinece, Tsetsautça, Tsutinaca, Nadoten-Vetsuvetence, Dakelce, Çilkotince ve Nikolaca gibi 20 dil ve halk olarak sınıflandırılır. Esas olarak Alaska Atabasklarına giren ve Guçince, Hanca ve Yukarı Tananaca konuşanların yalnızca Kanada'da yaşayanları dahildir. Alaska Atabaskları ile birlikte Kuzey Atabaskları dil grubunu oluştururlar. Tsutinalar ile Nikola Atabaskları hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.
Gruplar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Alaska Atabaskları (İngilizce: Alaskan Athabascans[1]): Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde dil temelinde 11 ayrı halka ayrılırlar ve bunlardan yalnızca üçü Kanada'da da yaşar: Guçinler, Hanlar ve Yukarı Tananalar.
- Yukon Atabaskları (İngilizce: Yukon Athabascans[1]): Kanada'da Yukon ile kuzey Britanya Kolumbiyası'nda yaşarlar. Dil temelinde 8 ayrı halka ayrılırlar: Kuzey Tuçonları, Güney Tuçonları, Tagişler, Kaskalar, Tahltanlar, Sekaniler, Danezalar ve 1927'de dilleri tükenen Tsetsautlar.
- Britanya Kolumbiyası Atabaskları (İngilizce: British Columbian Athabascans[1]): Kanada'da Britanya Kolumbiyası'nda yaşarlar. Dil temelinde 4 ayrı halka ayrılırlar: Nadoten-Vetsuvetenler, Dakeller, Çilkotinler, Nikolalar.
- Doğu Atabaskları ya da Deneler (İngilizce: Eastern Athabascans[1]): Kanada'nın doğusunda Kuzeybatı Toprakları, Alberta, Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut bölgelerinde yaşarlar. Dil temelinde 4 ayrı halka ayrılırlar: Denetalar, Sahtular, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar (Tlınçonca ve Denesulinece), Denesulineler.
- Tsutinalar (İngilizce: Tsuut'ina[1]): Kanada'da Alberta bölgesinde Calgary'de yaşarlar. Tek başına grup oluştururlar ve Pasifik ve Güney Atabaskları ile antik yakınlıklar göstermiştir.
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Ova Kızılderilileri kültür grubuna giren Tsutinalar ile Plato Kızılderilileri kültür grubuna giren Nikola Atabaskları hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.
Coğrafi dağılım
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yukon Toprakları: Guçinler, Hanlar, Kaskalar, Tagişler, Kuzey Tuçonları, Güney Tuçonları, Yukarı Tananalar
- Kuzeybatı Toprakları: Guçinler, Sahtular, Denetalar, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar, Denesulineler
- Britanya Kolombiyası: Nadoten-Vetsuvetenler, Çilkotinler, Dakeller, Kaskalar, Nikolalar, Sekaniler, Danezalar, Denetalar, Tagişler, Tahltanlar, Tsetsautlar
- Alberta: Danezalar, Denetalar, Denesulineler, Tsutinalar
- Saskatchewan: Denesulineler
- Manitoba: Denesulineler
- Nunavut: Denesulineler
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Diller | Etnik sayı | Anadili | Ev dili |
|---|---|---|---|
| Denesulinece | 11,130 | 9,750 | 7,490 |
| Tlınçonca | 2,645 | 2,015 | 1,110 |
| Dakelce | 2,495 | 1,560 | 605 |
| Çilkotince | 1,400 | 1,070 | 435 |
| Sahtuca | 1,235 | 650 | 650 |
| Danetaca | 2,315 | 600 | 600 |
| Guçince | 570 | 355 | 25 |
Komşuluk
[değiştir | kaynağı değiştir] |
Doğu Kanada Atabasklarına geleneksel olarak düşman olan Kızılderililer Krilerdir (Plains Cree, Woods Cree, Swampy Cree). Kuzey Amerika'da Avrupalı tüccarların getirip kürk karşılığında ticaret karakollarında değiş tokuş ettikleri misket tüfeklerine sahip olan ilk yerliler Krilerdir ve bunu kullanarak batıya doğru ilerlemiş ve yerli Atabaskları daha batı ve kuzeye sürerek topraklarına yerleşmişlerdir.[2]
Örgütlenme
[değiştir | kaynağı değiştir]- Arctic Athabaskan Council (AAC), Arctic Council'in daimi katılımcı sekiz üye kuruluşundan biri olup Arktik Kuzey Amerika'daki Atabaskların temsilcisidir ve merkezi Kanada Yukon'dadır.[3]
- Council of Yukon First Nations (CYFN), Yukon Kızılderililerinin (First Nations of the Yukon) 14 yasal hükûmetinin ortaklığında 1973 yılından beri çalışan ve kâr amacı gütmeyen toplum kuruluşudur.[4]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kanada Kızılderilileri (First Nations)
- Yukon Yerli Dil Merkezi
- Kanada'da insan hakları
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e "Athabascan Conference + Exhibition : Seven branches of Athabascan". 2 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2012.
- ^ Virginia Phyllis Petch (1998), Relocation and loss of homeland, the story of the Sayisi Dene of Northern Manitoba 4 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. A Thesis presented to the University of Manitoba in partial fulfillment of the requirements of a Doctor of Philosophy in Anthropology, The University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, June, 1998
- ^ "Arctic Athabaskan Council (AAC)". 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2012.
- ^ "Council of Yukon First Nations". 9 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2012.