Mümtaz Soysal
| Mümtaz Soysal | |
|---|---|
| Türkiye Dışişleri Bakanı | |
| Görev süresi 27 Temmuz 1994 - 28 Kasım 1994 | |
| Başbakan | Tansu Çiller |
| Yerine geldiği | Hikmet Çetin |
| Yerine gelen | Murat Karayalçın |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 19. ve 20. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 6 Kasım 1991 - 18 Nisan 1999 | |
| Seçim bölgesi | 1991 - Ankara 1995 - Zonguldak |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Osman Mümtaz[1] 15 Eylül 1929 Zonguldak, Türkiye |
| Ölüm | 11 Kasım 2019 (90 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi Sosyaldemokrat Halkçı Parti Demokratik Sol Parti Bağımsız Cumhuriyet Partisi |
| Evlilik(ler) | Sevgi Soysal [2] (e. 1971; ö. 1976) Sevinç Karasapan Soysal |
| Çocuk(lar) | Defne Soysal (d. Aralık 1973)[3] Funda Soysal (d. 3 Mart 1975)[4][5] |
| Bitirdiği okul | Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi |
| Mesleği | Hukukçu, siyasetçi |
Osman Mümtaz Soysal[1] (15 Eylül 1929, Zonguldak - 11 Kasım 2019, İstanbul), 1961 Anayasası'nın imza sahiplerinden biri olarak isim yapan hukukçu, akademisyen ve siyaset adamı.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1929 yılında Zonguldak ilinde doğdu. Galatasaray Lisesi'ni (1949), ardından Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ni (SBF) (1953) bitirdi. Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü'nde asistan olarak görevliyken fark dersi sınavlarını vererek Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden de mezun oldu (1954). 1956'da SBF'de asistan olarak çalışmaya başladı; 1958'de siyasal bilimler alanında doktora çalışmasını tamamladı. SBF'de Anayasa Hukuku profesörü olarak uzun yıllar ders verdi.
1961 yılında Doğan Avcıoğlu ve Cemal Reşit Eyüboğlu ile beraber Yön dergisinin kurucularından oldu. Temsilciler Meclisi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) temsilcisi (6 Ocak 1961 - 25 Ekim 1961) olarak Anayasa Komisyonu üyeliği yaptı. 1963'te SBF'de doçent, 1969'da profesör olan Soysal, 1971 yılında aynı fakültenin dekanlığına seçildi. 12 Mart Muhtırası'ndan sonra 18 Mart 1971'de dekanlığı esnasında, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı'nca gözaltına alınıp tutuklandı. 1402'likler içerisinde yer alarak görevinden alınmıştır. 1968'den beri okuttuğu Anayasa'ya Giriş ders kitabında komünizm propagandası yapmakla suçlandı, 6 yıl 8 ay ağır hapis, 2 ay 20 gün Kuşadası'nda emniyet gözetimi altında bulundurulmaya ve kamu haklarından ebediyen mahrumiyete mahkûm edildi. Toplam 14.5 ay Mamak Cezaevi'nde kaldı. Mamak Cezaevi'nde iken yazar Sevgi Soysal ile evlendi.
1962 yılında arkadaşlarıyla birlikte Sosyalist Kültür Derneği'ni kurdu. 1969-71'de Akdeniz Sosyal Bilim Araştırma Konseyi Başkanlığı, 1974-78 arasında Uluslararası Af Örgütü ikinci başkanlığı görevlerini yürüttü. 1979'da BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Uluslararası İnsan Hakları Öğretimi Ödülü'nü aldı.
24 Ocak 1971 yılında John F. Kennedy Caddesi üzerindeki evinin önünde bombalı saldırı yapılmıştır. Patlamadan sonra olay yerine giden yazar Adalet Ağaoğlu bu durumdan şöyle bahseder: ‘Ger gör, hemen gel gör’ dedi Sevgi. Hemen koştum. Bütün gün orada kaldım. Evin içi neredeyse hepten havaya uçmuş. Yer yerinden oynamış. Apartmandaki pek çok dairenin camları, kapıları da çatlamış, patlamış.[6]
15 Temmuz 1983 günü Paris yakınlarındaki Orly Havaalanı'nın THY bürosu önünde patlayan bir bombanın neden olduğu sekiz kişinin ölümüne ve altmış dolayında kişinin de yaralanmasına yol açan Orly Havalimanı saldırısı'nı gerçekleştirmekten dolayı tutuklanan ASALA mensuplarının yargılandığı davaya Türk mağdurları temsilen müdahil taraf uzman tanık olarak katılmıştır.[7]
1991 seçimlerinde Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) listesinden Ankara'dan kontenjan adayı oldu ve TBMM'ye seçildi. TBMM'de Çekiç Güç, OHAL, demokratikleşme, Kıbrıs, özelleştirme gibi konularda hükûmet politikalarını eleştiren Soysal, özellikle özelleştirme konusundaki yetki yasaları için Anayasa Mahkemesi'ne yaptığı başvurularla koalisyon ortağı DYP'lilerin tepkisini çekti. Bu başvuruları sonucunda Anayasa Mahkemesi tarihinde ilk kez bir yürütmeyi durdurma kararı verdi. Anayasa Profesörü Soysal, SHP'nin hükûmet ortaklığı içindeki pasif tutumuna sürekli tepki gösterdi, "vuruşarak çekilme" yaklaşımıyla Türk siyasi literatürüne geçti. Murat Karayalçın döneminde kısa bir süre için dışişleri bakanı olarak görev yaptı ancak bir süre sonra bakanlıktan istifa etti. 1991 yılında Dışişleri Bakanlığı “Üstün Hizmet” ödülünü ve Fransa'dan “Officier de l’Ordre National de Mérite” nişanını almıştır.
1995 yılındaki anayasa değişikliği çalışmaları esnasında özellikle DYP'li Coşkun Kırca ile tartışmalarıyla yine gündemde kaldı. Seçim yasasının Anayasa Mahkemesi'ne götürülmesinde başrolü oynadı. Sonrasında CHP'ten koptu, DSP saflarına geçti. 1995 genel seçimleri'nde DSP'den Zonguldak milletvekili seçildi. Daha sonra Bülent Ecevit ve Rahşan Ecevit ile anlaşmazlığa düşerek DSP'den ayrıldı (1998). 2002'de Bağımsız Cumhuriyet Partisi'ni kurdu ve parti genel başkanı oldu.
Kıbrıs'taki toplumlararası görüşmelerde anayasa danışmanlığı görevini üstlenerek uzun yıllar Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş'a danışmanlık yaptı. Mümtaz Soysal aralarında Forum, Akis, Yön, Ortam gibi dergilerde; Yeni İstanbul, Ulus, Barış, Cumhuriyet, Milliyet ve Hürriyet'in de olduğu günlük gazetelerde köşe yazıları yazdı.[8][9] Milliyet gazetesinde 1974'te "Açı" başlığıyla yayımlamaya başladığı köşe yazılarını 1991-2001 yılları arasında Hürriyet'te, 2001'den sonra Cumhuriyet'te sürdürdü. Kendisinin 80. yaşı nedeniyle 2009 yılında Mülkiyeliler Birliği Vakfı tarafından Mümtaz Soysal Armağanı basılmıştır.[6]
11 Kasım 2019 tarihinde İstanbul Beşiktaş'taki evinde vefat eden Soysal, evli ve 2 çocuk babasıydı. Cenazesi, Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.[10]
Yapıtları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Avrupa Birliği ve Türkiye (1954)
- Demokratik İktisadi Planlama İçin Siyasi Mekanizma (1958)
- Dış Politika ve Parlamento (1964)
- Halkın Yönetime Etkisi (1965)
- Dinamik Anayasa Anlayışı (1969)
- 100 Soruda Anayasanın Anlamı (1969)
- Güzel Huzursuzluk (1975)
- Demokrasiye Giderken (1982)
- Düşünceler Günlüğü (1995)
- İdeoloji Öldü Mü?
- Aklını Kıbrıs'la Bozmak
- Öpülesi Gemiler
- Anayasa'nın Püf Noktası
- İçgüveysinin Encamı
- Balinanın Böcekleri
- Anayasanın Anlamı
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Osman Mümtaz Soysal". www.tbmm.gov.tr. 23 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2020.
- ^ "Milliyet - 14 Temmuz 1971 - MİLLİYET GAZETE ARŞİVİ". gazetearsivi.milliyet.com.tr. 5 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Sevgi Soysal". iletisim.com.tr. 9 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Milliyet - 5 Mart 1975 - MİLLİYET GAZETE ARŞİVİ". gazetearsivi.milliyet.com.tr. 28 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Mümtaz Soysal kimdir kaç yaşında öldü eşi ve çocukları kimdir?". 11 Kasım 2019. 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Bu dünyadan Mümtaz Soysal geçti". hukukbook.com. 9 Aralık 2021. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Şubat 2017.
- ^ "Mümtaz Soysal: Anayasa profesörü Mümtaz Soysal hayatını kaybetti". BBC Türkçe. DHA. 11 Kasım 2019. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019.
- ^ "Eski Dışişleri Bakanı Prof. Dr. Mümtaz Soysal vefat etti". Hürriyet. 11 Kasım 2019. 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019.
- ^ "Prof. Dr. Mümtaz Soysal son yolculuğuna uğurlandı". Anadolu Ajansı. 13 Kasım 2019. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- 50. Hükûmet - 1. Çiller Hükûmeti
- 1929 doğumlular
- 2019'da ölenler
- İstanbul ilinde ölenler
- Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedilenler
- Türk hukuk akademisyenleri
- Zonguldak ili doğumlular
- Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinde öğrenim görenler
- Galatasaray Lisesinde öğrenim görenler
- Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi dekanları
- Ankara Üniversitesi öğretim üyeleri
- Türkiye'deki siyasi parti genel başkanları
- TBMM 19. dönem Ankara milletvekilleri
- TBMM 20. dönem Zonguldak milletvekilleri
- TBMM 1961 Kurucu Meclis CHP temsilcisi
- TBMM Demokratik Sol Parti Grup Başkanvekilleri
- 20. yüzyıl Türk siyasetçileri
- TBMM Dışişleri Komisyonu Başkanları
- TBMM 1961 Kurucu Meclis Anayasa Komisyonu üyeleri
- Türk Hukuk Kurumu
- Anayasa hukukçuları
- TBMM Anayasa Komisyonu
- TBMM Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu
- Türkiye tarafından tutuklanan kişiler
- SHP Parti Meclisi üyeleri
- Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi Türk Grubu
- Cumhuriyet Halk Partisi mensubu siyasetçiler
- Milliyet (gazete) kişileri
- Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Başarı Ödülü sahipleri
- Türk sekülaristler
- Avrasyacılık
- Türkiye dışişleri bakanları
- Türk insan hakları aktivistleri
- Cumhuriyet (gazete) kişileri
- Hürriyet (gazete) kişileri