Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi

Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi, Rus İmparatorluğu ile Yaş Antlaşması'nın imzalandığı 1792 yılından, saltanatın kaldırılarak devletin lağvedildiği 1922 yılına kadar sürer. Bu dönemde devlet en büyük toprak kayıplarını yaşamış ve Kurtuluş Savaşı sayesinde yalnızca Anadolu kurtarılabilmiştir.

İkinci Meşrutiyet 1908-1920

Meşrutiyetin 24 Temmuz 1908'de yeniden ilan edilmesiyle başlayan ve 21 Aralık 1918'de Mebuslar Meclisi'nin tasfiyesiyle sona eren dönemdir. II. Abdülhamid, V. Mehmed Reşad ve VI Mehmed dönemlerini kapsar.

1908-1909: II. Abdülhamid

Girit ve Yunanistan, 1908

Girit devrim avantajını kullanarak Yunanistan ile birlik ilan etti.

Arnavutlar ve Latin harfleri, 1909

19. yüzyılın sonlarında Arnavut aydınlar Arnavut edebiyat dilini standartlaştırma ve bu okullarda kullanılacak talepleri yapmaya başladı. 1879 yılında İstanbul'da toplum katılımı ile Arnavut yazarları ders kitaplarını düzenlemeye çalıştılar. O zamanda Bulgaristan, Mısır, İtalya, Romanya ve ABD'de Arnavut göçmenler toplumun çalışmalarına destek verdi. Osmanlı'da Yunanlar Ortodoks Arnavutlar'ın eğitimi ile egemendi, Yunan ve Osmanlı özellikle Arnavutça dilinde eğitim bastırmak istediler. Sorun 1886 yılında Konstantinopolis'in ekümenik Patrik Arnavut yazma okuma ile ulaşanları dinden aforoz tehdit ettirmesi ile boyut değiştirdi. Rahipler duaları Arnavutça okununca Allah'ın anlamayacağını savunuyordu.

1909 yılına gelince; Tiran ve Elbassan Arnavutları anayasal harekete katılan ilk gruplar arasında yer aldı. Ancak, Balkanlar'da ulusal sınırları değişen nedeniyle, Arnavutlar marjinalize edilmiş oldular. Sonuç olarak, 1908 yılında Manastır'da toplantı Arnavut aydınlar standart komut olarak Latin alfabesini seçti. İkinci Meşrutiyet'in sonrasında, 1909, Sultan II. Abdülhamid talepleri kabul etti.

Yeni hükûmet, Arnavutlar'ın birliğini kırmak için İslami dayanışma çağrısında bulundu. Müslüman din adamları Arap alfabesini empoze etmeye çalıştılar. Arnavutlar bunu zorla "Osmanlılaştırma" olarak gördü ve bu kampanyaya teslim olmayı reddetti.

31 Mart Ayaklanması, 1909

Ana madde: 31 Mart Ayaklanması

İstanbul'da yönetime karşı yapılmış büyük bir ayaklanmadır. Ayaklanmanın bastırılmasından muhalefet hareketi önemli kayıplara uğradı. Bundan sonra Meclis-i Umumi Milli adı altında birlikte toplanan Heyet-i Mebusan ve Heyet-i Ayan'ın 27 Nisan'da II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesini, yerine V. Mehmed'in geçirilmesini kararlaştırdı.

1909-1918: V. Mehmed Reşad

Trablusgarp Savaşı (1911)

Ana madde: Trablusgarp Savaşı

20. yüzyılın başında Kuzey Afrika'da sadece Trablusgarp Osmanlı egemenliğinde kalmıştı. (Daha önce Cezayir'i ve Tunus'u ve Fas'ı Fransızlar işgal etmiş, Mısır'ı da İngilizler işgal etmişti).

İtalya'nın gelişen sanayisi için hammadde ve pazar araması, bunun için de Osmanlının elindeki Trablusgarp'a asker çıkarmalarıdır.

Trablusgarp'ı ele geçirmekte zorlanan İtalyanlar On İki Ada ve Rodos'u işgal ettiler. Bu sırada Balkan Savaşı patlak verince Osmanlı Devleti barış imzalamak zorunda kaldı. İtalyanlarla Uşi (Ouchy) Antlaşması imzalandı (1911). Antlaşma neticesinde, Osmanlı'nın Kuzey Afrika'daki son toprağı olan Trablusgarp ve Bingazi İtalya'ya bırakıldı.

Trablusgarp Savaşı

İtalyan donanması Trablus'u kuşatıyor.

İtalyanlar Trablus yakınlarında

Mustafa Kemal

Balkan Savaşları (1912-13)

Ana madde: Balkan Savaşları

Rusya'nın Panslavist politikası ve sıcak denizlere inme düşüncesi doğrultusunda Balkan Devletleri'ni Osmanlı'ya karşı kışkırtması sonucu çıkmıştır.

İngiltere, Osmanlı-Almanya yakınlaşmasından rahatsızlık duyuyordu. Çünkü Almanya, hem Avrupa'nın güçlü bir devleti hem de İngiltere'nin sömürgelerine göz diken bir tavırda idi. İngiltere, Almanya tehlikesine karşı daha zayıf durumda olan Rusya'yı kullanmaya karar verdi.

I. Balkan Savaşı

Ana madde: I. Balkan Savaşı

Osmanlı'nın Trablusgarp'ta savaşıyor olmasını fırsat olarak gördüler ve Rusların kışkırtmasıyla Sırbistan, Yunanistan, Karadağ ve Bulgaristan aralarında anlaşarak Osmanlı Devleti'ne savaş açtılar.

• Osmanlı Ordusunun bir bölümü savaştan önce terhis edilmişti. Bu duruma bir de subaylar arasındaki siyasi çekişmeler eklenince Osmanlı Devleti bütün cephelerde yenildi.
• Makedonya, Batı Trakya, Edirne ve Kırklareli işgal edildi. Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti.

Sonuçta, Balkanların yeni haritasını belirlemek amacıyla Londra Konferansı toplandı (1912). Londra Konferansında Osmanlı Devleti Midye-Enez Çizgisi'nin batısında kalan topraklarını kaybetti (Makedonya, Batı Trakya, Edirne, Kırklareli). Ayrıca Bozcada, Gökçeada, Midilli, Sakız, Sisam, Ahikerya, İpsara, Limni, Bozbaba, Semadirek dışındaki Ege adaları Yunanistan'a geçti.

I. Balkan Savaşı

Savaşta koleraya yakalanan askerler

Birinci Balkan Savaşı sırasında Balkanlardan göçen muhacirler, İstanbul

Yunanistan Krallığı veliahtı Konstantin'e kılıcı teslim eden Esad Paşa

II. Balkan Savaşı

Ana madde: II. Balkan Savaşı

I. Balkan savaşında en çok toprağı Bulgaristan almıştı. Bu durumdan memnun olmayan Yunanistan, Sırbıstan, Karadağ ve Romanya Bulgaristan'a savaş açtılar. Bu durumdan faydalanan Osmanlı Devleti de savaşa girerek Edirne ve Kırklareli'yi Bulgarlardan geri aldı.

Osmanlı Devleti Bulgaristan ile İstanbul Antlaşması'nı, Yunanistan ile Atina Anlaşmalarını imzaladı (1913). İstanbul ve Atina Antlaşmalarında Bulgaristan ve Yunanistan'da yaşayan Türklere "Azınlık" statüsü verildi. Balkan Savaşlarından sonra Talat, Cemal ve Enver Paşalar'ın devlet idaresindeki etkinliği arttı.

II. Balkan Savaşı

Sırp

Yunan

Askeri hareketler

Parti içi çekişmeler ve Bâb-ı Âli, 1913

Balkan Savaşı yenilgisinin sonuçlarıyla karşı karşıya kalan Osmanlı ıslahat programı konusunda İngiltere, sınır anlaşmazlıkları konusunda da İran'la arasında doğan sınır sorunlarını çözmeye çalıştı. Bir yandan da hem İttihat ve Terakki'ye karşı gelişen muhalefetle, hem de İttihat ve Terakki içindeki çekişmeler vardı. 23 Ocak 1913 günü Enver Bey ve Talat Bey'in başını çektiği bir grup İttihat ve Terakki üyesi tarafından hükûmet binası Bâb-ı Âli'nin basılmasıyla gerçekleştirilmiş askerî darbe. Bu baskın sırasında Harbiye Nazırı Nâzım Paşa öldürülmüş, Sadrazam Kâmil Paşa'ya zorla istifası imzalattırılmıştır. Darbe sonrasında iktidar İttihat ve Terakki'nin eline geçmiştir. 11 Haziran 1913 günü Beyazıt Meydanı'nda makam otomobilinin içindeyken dönemin uğradığı silahlı saldırı sonucu dört ay on dokuz gün sadrazamlık yapan Mahmud Şevket Paşa öldürüldü.

1914

Avusturya-Macaristan Veliahtı Saraybosna'da bir Sırp tarafından öldürüldü. Bunun üzerine Avusturya Sırbistan'a savaş ilan etti, Rusya Sırbistan'ın yanında yer aldı. Fransa Rusya'yı destekledi. Almanya ve İngiltere'nin de katılmasıyla savaş genişledi.

Almanya ve İtalya'nın gelişen sanayileri için hammadde ve pazara ihtiyaç duymaları, bu nedenle İngiltere ve Fransa'nın sömürgelerine göz dikmeleri, Fransa'nın 1871'de kaybettiği Alsas-Loren Bölgesini Almanlardan geri almak istemesi, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun Ruslar'ın Panslavist politikasından rahatsız olması gibi nedenlerden dolayı yapılmıştır.

İtalya savaş başladıktan sonra grup değiştirerek, İtilaf Devletleri'nin yanında savaşa katılmıştır.

Osmanlı'nın savaş öncesi kararları

Ayrıca bakınız: Osmanlı-Alman İttifakı ve Alman Askerî Misyonu (Osmanlı)

Balkan Savaşları'ndan felaketle ayrılan Osmanlı Ordusu'na 1913 yılında Almanya'dan 42 kişilik bir subay grubu getirilmiş, bu subaylar I. Dünya Savaşı öncesinde orduda düzenlemelerde bulunmuşlardır. Alman subaylardan en çok öne çıkanları Liman von Sanders, Erich von Falkenhayn ve Von der Goltz'tur.

I. Dünya Savaşı (1914-18)

Ayrıca bakınız: I. Dünya Savaşı ve I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı cepheleri

29 Ekim 1914'teki Karadeniz Baskını ile fiilen I. Dünya Savaşı'na katılan Osmanlı 11 Kasım 1914 tarihli padişah iradesiyle resmen savaşa girmiş ve bu kararını 14 Kasım'da duyurmuştur.

Osmanlının savaşan Askeri Birimler şöyledir. Ordular Grupları: Şark Ordular Grubu, Kafkas Ordular Grubu, Yıldırım Ordular Grubu, Orduları: 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 8., 9., Kolorduları: 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 8., 9., 10., 11., 12., 13., 14., 15., 16., 17., 18., 19., 20., 21., 22., Irak ve Havalisi, 1. Kafkas, 2. Kafkas, Hicaz olmaktadır. Ayrıca müstahkem mevkiileri: Çanakkale, İstanbul Boğazı, Çatalca, Edirne, İzmir, Erzurum, Kars vardır. Ayrıca 1. Kuvve-i Seferiye, 5. Kuvve-i Seferiye, Alman Asya, Afrika, Hicaz, Kafkas İslam, 57., 177., Kuvâ-yi İnzibâtiye oluşturulmuştur.

Osmanlı I. Dünya Savaşında

Üst: Erzurum; Sol Üst: Rus; Sol Alt: Müslim; Sağ Üst:Osmanlı; Sağ Alt: Ermeni

Çanakkale

Rusya ile ilişkiler

Ayrıca bakınız: Kafkasya Cephesi ve İran Cephesi

Osmanlı ile ilintili olarak Rus İmparatorluğunu savaşta temel amacı kaynak ve ticaret yollarının kontrolü olmuştur. Bunun için Boğazlar'ı ve Doğu Anadolu'yu ele geçirmek ve İran (Petrol alanları) üstünde hakimiyetini sağlamak amacını güdüyordu.

İngiliz ve Fransızlarla ile ilişkiler

Ayrıca bakınız: Çanakkale Savaşı, Irak Cephesi, Hicaz-Yemen Cephesi ve Sina ve Filistin Cephesi

Osmanlı ile ilintili olarak İngilizler ellerinde bulunan sömürgelerin korunması, deniz yollarının kontrol altında tutulması, küresel şirketlerin hakimiyeti ve en önemlisi Ortadoğu Enerji Koridoru'na sahip olmak stratejileri gitmiştir.

İç olaylar

Ayrıca bakınız: Arap Ayaklanması ve Ermeni isyanları (I. Dünya Savaşı)

1916 yılında, Osmanlı hakimiyeti altındaki Arapların başlattığı Arap Ayaklanması veya bağımsızlık mücadelesi. Bu dönemde Osmanlı İmparatorluğu karşısına Ermeni Ulusal Hareketinin örgütleri Ermeni milisleri (partizan gerilla müfrezeleri) ile karşı faaliyetler yürütmüş, ayrıca Rus İmparatorluğunda oluşan Ermeni Gönüllü Tugayları'na katılmışlar.

Paylaşım, 1918-1922

1918-1922: VI. Mehmed

8 Ekim 1918'de savaşın kaybedileceğinin anlaşılması üzerine Talat Paşa başkanlığındaki İttihat ve Terakki kabinesi istifa etti. Yerine Ahmet İzzet Paşa başkanlığında bir kabine kuruldu ve bu kabine savaşı bitiren Mondros Mütarekesi'ni 30 Ekim 1918'de imzalandı. Ahmet İzzet Paşa'nın "artçı" kabinesinin de sadece 25 gün süren iktidardan sonra istifası üzerine Padişah diplomat Ahmet Tevfik Paşa'yı 13 Kasım'da sadrazamlığa getirdi.

Mondros Mütarekesi, 1918

Ana madde: Mondros Mütarekesi

I. Dünya Savaşı sonunda İtilaf Devletleri ile Mondros Mütarekesi imzalanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu adına Bahriye Nazırı Rauf Bey Limni adasının Mondros Limanı'nda Agamemnon zırhlısında 30 Ekim 1918 akşamı imzalanmıştır.

İstanbul'un İşgali, 1918

Ana madde: İstanbul'un İşgali

İtilaf Devletleri 13 Kasım 1918'de İstanbul'u işgal etti.

İstanbul'un İşgali

Kilkis Yunan zırhlısı

İngiliz askerleri tarafından öldürülen asker.

Sultanahmet Mitingi

Sevr Antlaşması, 1920

Ana madde: Sevr Antlaşması

10 Ağustos 1920'de İtilâf Devletleri ile Osmanlı Hükûmeti arasında Sevr Antlaşması imzalanmıştır.

Sevr Antlaşması

Sevr Osmanlı haritası

Doğu detaylı

Batı detaylı

Saltanatın kaldırılması, 1922

Ana madde: Saltanatın kaldırılması

1 Kasım 1922'de Türkiye Büyük Millet Meclisi "Türkiye Büyük Millet Meclisinin, hukuku hâkimiyet ve hükümranının mümessili hakikisi olduğuna dair" 308 numaralı kararname ile saltanatın kaldırılması gerçekleşmişti.

Saltanatın kaldırılması

Türk Kurtuluş Savaşı İç Cephesi ve Kuva-yi İnzibatiye

Sultan Vahideddin

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin ilk üyeleri

Dönemin Sultanları

Tasfiye Dönemi

II. Abdülhamid

V. Mehmed

VI. Mehmed