Sıfat-fiil
Sıfat-fiil,[1] ortaç veya partisip;[2] bir fiilin cümlede sıfat görevinde kullanılan hâli. Türkçedeki üç fiilimsi grubundan biridir. Fiillerin sonuna sıfat-fiil ekleri olan -en, -esi, -mez, -ar, -di(k), -di(ği),[3] -ecek ve -miş getirilerek oluşturulur[4] ve kısaca anası mezar dikecekmiş şeklinde formülize edilir. Sıfat-fiiller kendinden sonraki kelimelerle birlikte sıfat tamlaması oluşturur.
- Bastığın yerleri "toprak" diyerek geçme, tanı! (Mehmet Akif Ersoy)
- Gelecek yıl işe başlayacak.
- Haşladıktan sonra, suyu iyice süzülmüş sebzeleri kâseye boşaltıyoruz.
- Okuldan sonra koşar adım yanıma geldi.
- Polisler olası kazaları önlemek için kontrolü sağlıyorlardı.
- Salonda hep bildik yüzler vardı.
Bunların haricinde bazı ağızlarda kullanılan ve -meli eki ile yapılan sıfat-fiiller de vardır.[3]
- öğmeli güzel (övülecek güzel)
Bazı fiillerle birlikte -mekli hâlinde kullanılan ek de -meli ekinin değişikliğe uğramış hâlidir:[3]
- ağlamaklı çocuk
Adlaşma
[değiştir | kaynağı değiştir]Adlaşma, aslen isim olmayan bir kelimenin cümlede isim görevinde kullanılmasıdır. Sıfat-fiiller, arkalarından bir isim gelmediğinde -tıpkı sıfatlar gibi- adlaşırlar:[5]
- Sinirli olduğu her hâlinden anlaşılıyor.[5]
- Toplantıya gelmeyeceğini biliyordum.
- Yoldan geçenleri gözlüyordu.
Bazı sıfat-fiiller kalıcı olarak isme dönüşür. Bu durum "yaygın" olarak isim hâlinde kullanılmalarından ve sözlüklerde yer almalarından anlaşılabilir.
- Eve gelirken bir tanıdığa rastladım.
- Geçmişte yaşanan olaylardan ders almalıyız.
- Gelecekte insanlar hiçbir cihaz kullanmadan haberleşebilecekler.
- Ne güzel yaratmış seni Yaradan. (Neşet Ertaş)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "sıfat-fiil." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 2 Aralık 2012
- ^ Ergin 309
- ^ a b c Ergin 310
- ^ Yıldız, Osman (Mayıs 2007). "Dâsitân-ı Sultân Mahmûd Mesnevisi'nde Fiiller" (PDF). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (15 bas.). ss. 129-15028 Nisan 2010.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b Sıfat-fiiler 10 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türkçeciler.com. Erişim: 2 Aralık 2012.
Literatür
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ergin, Muharrem. ''Üniversiteler İçin Türk Dili.'' İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.
 | Dilbilgisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
