Hoca Sâdeddin Efendi

Hoca Sadeddin Efendi
Hoca Sadeddin Efendi
Doğum	1536/1537; İstanbul
Ölüm	1599; İstanbul
Defin yeri	Eyüpsultan Mezarlığı, İstanbul
Meslek	Şeyhülislam, tarihçi, kazasker, kadı, müderris
Çocuk(lar)	Mehmed Efendi; Esad Efendi; Mesud Efendi; Abdülaziz Efendi; Salih Efendi
Ebeveyn(ler)	Hasan Can Çelebi

Hoca Sadeddin Efendi (1536/7, İstanbul - 1599, İstanbul), Osmanlı tarihçi, devlet adamı.

Osmanlı Devleti'nde şeyhülislamlık ve müderrislik yaptı. Asıl ününü, "Hoca Tarihi" olarak da anılan Tâcü't-Tevârîh isimli yapıtıyla kazanmıştır.

Hayatı

I. Selim'in nedimi Hasan Can Çelebi'nin oğlu olarak 1536/37 yılında İstanbul'da doğdu. İyi bir eğitim gördü, İlmiye Sınıfı'na girerek 1556 ila 1573 yılları arasında müderrislik yaptı. Manisa'da bulunan Şehzade Murad'ın (III. Murad) hocalığı ile görevlendirilmesi sonraki yıllarda hızla yükselmesine yardımcı oldu.

1574 yılında III. Murad'ın tahta çıkması ile birlikte Hace-i Sultani sıfatıyla devlet işlerinde etkili oldu. Bu sıfatını daha sonra tahta çıkan III. Mehmed'in döneminde de koruyarak padişah üzerinde nüfuzu sayesinde iç ve dış siyasette etkin rol oynadı. 1596 yılında Haçova Savaşı'nda padişahı savaş alanından ayrılmamasına ikna ederek Haçova Zaferi'nin kazanılmasında önemli ve etkin rol oynadı.

Hoca Sâdeddin Efendi, Haçova Savaşı'nda yararlılığı görülen Cağaloğlu Yusuf Sinan Paşa'nın sadrazamlığa getirilmesini sağladı. Ancak önceki sadrazam İbrahim Paşa'yı tutan valide Safiye Sultan'ın etkisiyle gözden düştü. Sürgüne gönderilmekten güçlükle kurtulabildi ve devlet işlerine karışmaması koşuluyla İstanbul'da kalmasına izin verildi. Bu süreçte 1598 yılında şeyhülislam Bostanzade Mehmed Efendi'nin ölünce Hoca Sâdeddin Efendi, karşı çıkmalar olmasına karşın şeyhülislamlığa getirildi. Şeyhülislam olarak görevlendirilmesine karşı çıkan sadrazam Hadım Hasan Paşa'yı 1598 yılında görevden aldırtarak idam edilmesini sağladı. Sonrasında sadrazamlığa sırasıyla gelmesini sağladığı Cerrah Mehmed Paşa ve Damat İbrahim Paşa üzerinde etkili olarak yer yer devlet işlerine müdahalelerde de bulundu.

Şeyhülislam olarak fetva yazımında büyük yetenek gösterdi. Şeyhülislamlığı ve müderrisliği dışında asıl ününü Hoca Tarihi olarak da anılan Tâcü't-Tevârih isimli yapıtıyla kazandı. Ayrıca padişah III. Murad'ın emri ile Molla Muslihittin Lari'nin iki eseri ile Abdülkadir Geylani'nin Menakıb'ını Türkçeye tercüme etti.

Büyük oğlu Mehmed Efendi henüz oldukça gençken Mekke Kadısı ve hemen ardından İstanbul Kadısı tayin edildi. İki ay kadar sonra da Anadolu Kazaskeri oldu; bu tarihte 29 yaşında idi. Diğer oğlu Esad Efendi medreseden birdenbire Edirne Kadılığı'na geçti ve arkasında İstanbul'a kadı oldu, henüz 25 yaşında idi. Bu atamalarla hakiki alimler geri planda kalmış; Şeyhülislam, kazasker, padişah hocası gibi önde gelenlerin çocukları iyi mevkilere gelir olmuştur. Mezarı Eyüpsultan semtinde, Saçlı Abdülkadir Efendi Cami haziresindedir.^[1]

Ailesi

Ailesinin bazı üyeleri:

Hasan Can Çelebi
(?-1567)

Hoca Sâdeddin Efendi
(1536/7-1599)

Mehmed Efendi
(1568-1615)

Esad Efendi
(1570-1625)

Abdülaziz Efendi
(1575-1618)

Ebusaid Mehmed Efendi
(1593-1662)

Ârif Mehmed Efendi
(1596-1622)

Akile Hatun
(1607-?)

Bahâî Mehmed Efendi
(1595-1654)

Yapıtları

Telif ve tercüme olarak:

Tâcü't-Tevârih (Telif - kuruluşundan I. Selim'in ölümüne kadar Osmanlı Tarihi)^[2]

Selimname (Telif - Babası Hasan Can Çelebi'nin anlattıklarına göre)

Molla Muslihittin Lari - Mir'at'ül-Edvar (Farsça'dan Türkçeye tercüme yaptı)

Molla Muslihittin Lari - Mirkat'ül-Ahbâr (Farsça'dan Türkçeye tercüme yaptı)

Abdülkadir Geylani - Menakıb (Türkçeye tercüme yaptı)

Kaynakça

^ Haskan, Mehmet Nermi:Eyüplü Meşhurlar, Eyüp Belediyesi Yayınları, cilt.2, s. 103, İstanbul 2014
^
Bu kitap Türkçe sadeleştirilerek 5 cilt hâlinde 1974-1979 yılları arasında basılmıştır: Hoca Sadeddin Efendi, (Sad. İsmet Parmaksızoğlu), (1974-1979) Tâcü't-tevârih 5 Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı (Yeni basim:1999).
- Cilt 1: Osman Gazi, Orhan Gazi, Hüdevendigar Gazi ve Yıldırım Han Devirleri.
- Cilt 2: Yıldırım Han'dan Fatih Sultan Mehmed'e.
- Cilt 3: Fatih Sultan Mehmed ve İkinci Beyazid Dönemi.
- Cilt 4: Şehzadelerin Girişimleri - Selimname ve Yavuz Sultan Selim Dönemi.
- Cilt 5: Hatime.

Konuyla ilgili yayınlar

Ahmet Refik Altınay (1933) Hoca Sadeddin, İstanbul

Önce gelen: Bostanzade Mehmed Efendi	Osmanlı Şeyhülislamı 1598 - 1599	Sonra gelen: Hacı Mustafa Sunullah Efendi

[1] Haskan, Mehmet Nermi:Eyüplü Meşhurlar, Eyüp Belediyesi Yayınları, cilt.2, s. 103, İstanbul 2014

[2] Bu kitap Türkçe sadeleştirilerek 5 cilt hâlinde 1974-1979 yılları arasında basılmıştır: Hoca Sadeddin Efendi, (Sad. İsmet Parmaksızoğlu), (1974-1979) Tâcü't-tevârih 5 Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı (Yeni basim:1999).
Cilt 1: Osman Gazi, Orhan Gazi, Hüdevendigar Gazi ve Yıldırım Han Devirleri.

Cilt 2: Yıldırım Han'dan Fatih Sultan Mehmed'e.

Cilt 3: Fatih Sultan Mehmed ve İkinci Beyazid Dönemi.

Cilt 4: Şehzadelerin Girişimleri - Selimname ve Yavuz Sultan Selim Dönemi.

Cilt 5: Hatime.

[3] Cilt 1: Osman Gazi, Orhan Gazi, Hüdevendigar Gazi ve Yıldırım Han Devirleri.

[4] Cilt 2: Yıldırım Han'dan Fatih Sultan Mehmed'e.

[5] Cilt 3: Fatih Sultan Mehmed ve İkinci Beyazid Dönemi.

[6] Cilt 4: Şehzadelerin Girişimleri - Selimname ve Yavuz Sultan Selim Dönemi.

[7] Cilt 5: Hatime.

[1]

[2]

g t d Osmanlı şeyhülislamları
15. yüzyıl	Molla Fenari Fahreddin-i Acemi Molla Hüsrev Molla Gürânî Molla Abdülkerim Efendi Alâeddin Arabî Efendi Efdalzade Hamîdüddin Efendi
16. yüzyıl	Zenbilli Ali Efendi Kemalpaşazade Ahmet Şemsettin Efendi (İbn-i Kemal) Sadullah Sadi Efendi Çivizade Muhiddin Mehmed Efendi Abdülkadir Hamidî Çelebi Fenarîzade Muhyiddin Çelebi Ebussuud Efendi Çivizade Damadı Hamid Efendi Kadızade Ahmed Şemseddin Efendi Malûlzade Mehmed Efendi Çivizade Hacı Mehmed Efendi Abdülkadir Şeyhî Efendi Bostanzade Mehmed Efendi Bayramzade Zekeriya Efendi Hoca Sâdeddin Efendi Sunullah Efendi
17. yüzyıl	Hocazade Mehmed Efendi Ebülmeyamin Mustafa Efendi Hocazade Esad Efendi Zekeriyazade Yahya Efendi Ahîzâde Hüseyin Efendi Ebusaid Mehmed Efendi Muîd Ahmed Efendi Hacı Abdürrahim Efendi Bahâî Mehmed Efendi Karaçelebizade Abdülaziz Efendi Hüsamzade Abdurrahman Efendi Memikzade Mustafa Efendi Hocazade Mesud Efendi Hanefi Mehmed Efendi Balizade Mustafa Efendi Bolevî Mustafa Efendi Esiri Mehmet Efendi Sunizade Seyit Mehmet Emin Efendi Minkarizade Yahya Efendi Çatalcalı Ali Efendi Ankaravi Mehmed Emin Efendi Debbağzade Mehmed Efendi Feyzullah Efendi Ebusaidzade Feyzullah Efendi Sadreddinzade Sadık Mehmed Efendi İmam Mehmed Efendi
18. yüzyıl	Paşmakçızade Ali Efendi Yekçeşm Hüseyin Efendi Ebezade Abdullah Efendi Mehmed Ataullah Efendi İmam Mahmud Efendi Mirza Mustafa Efendi Menteşzade Abdürrahman Efendi Ebu İshak İsmail Efendi Yenişehirli Abdullah Efendi Mirzazade Şeyh Mehmed Efendi Paşmakçızade Abdullah Efendi Damadzade Ahmed Efendi Ebuishakzade İshak Efendi Dürri Mehmed Efendi Feyzullahefendizade Mustafa Efendi Pirizade Mehmed Sahib Efendi Hayatizade Mehmed Emin Efendi Seyit Mehmet Zeynelabidin Efendi Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi Halilefendizade Mehmed Said Efendi Seyyid Murtaza Efendi Abdullah Vassaf Efendi Damadzade Feyzullah Efendi Dürrizade Mustafa Efendi Mehmed Salih Efendi Çelebizade İsmail Asım Efendi Veliyyüddin Efendi Ebubekirzade Ahmed Efendi Pirizade Osman Sahib Efendi Mirzazade Mehmed Said Efendi Seyyid Mehmed Şerif Efendi İvazpaşazade İbrahim Beyefendi Salihzade Mehmet Emin Efendi Vassafzade Mehmed Esad Efendi Mehmed Şerif Efendi Seyit İbrahim Efendi Dürrizade Mehmed Ataullah Efendi Arapzade Ataullah Efendi Dürrizade Mehmed Arif Efendi Müftizade Ahmet Efendi Mekkî Mehmet Efendi Seyit Mehmet Kamil Efendi Hamidizade Mustafa Efendi Yahyâ Tevfik Efendi Mustafa Aşir Efendi
19. yüzyıl	Sâmânizade Ömer Hulusi Efendi Salihzade Ahmed Esad Efendi Şerifzade Ataullah Mehmed Efendi Arapzade Mehmed Arif Efendi Dürrizade Abdullah Efendi Mehmed Zeynelabidin Efendi Mekkizade Mustafa Asım Efendi Çerkes Halil Efendi Yasincizade Abdülvehhab Efendi Ahmed Reşid Efendi Kadızade Mehmed Tahir Efendi Arif Hikmet Bey Meşrepzade Mehmed Arif Efendi Mehmed Sadeddin Efendi Atıfzade Hüsameddin Efendi Mehmed Refik Efendi Hasan Fehmi Efendi Ahmed Muhtar Molla Bey Efendi Turşucuzade Ahmed Muhtar Efendi Hasan Hayrullah Efendi Hasan Fehmi Efendi Hasan Hayrullah Efendi Kara Halil Efendi Uryanizade Ahmed Esad Efendi Bodrumlu Ömer Lütfi Efendi Cemaleddin Efendi
20. yüzyıl	Mehmed Ziyâeddin Efendi Mehmed Sahib Efendi Çelebizade Hüseyin Hüsnü Efendi Musa Kazım Efendi Abdurrahman Nesib Efendi Mehmed Esad Efendi Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi Ömer Hulusi Efendi Haydarizade İbrahim Efendi Mustafa Sabri Efendi Dürrizade Abdullah Beyefendi Mehmed Nuri Efendi

g t d Divan edebiyatı
Şairler	Ahdî Âdile Sultan Ahmedî Ahmed Fakih Ahmed Paşa Ahmed-i Dâî Âkif Paşa Ali Şîr Nevaî Âşık Paşa Âşıkpaşazâde Aydınlı Visali Âzerî Çelebi Azmîzâde Hâletî Babür Bağdatlı Rûhî Bâkî Edirneli Nazmi Enderûnlu Fâzıl Enderunlu Vâsıf Esrâr Dede Evliya Çelebi Fuzûlî Gülşehrî Gelibolulu Mustafa Âlî Hamdullah Hamdi Hayâlî Bey Hoca Dehhânî Hoca Mesud bin Ahmed Hoca Sâdeddin Efendi Hoca Sinan Paşa İbrahim Peçevî Kadı Burhâneddin Kul Mesud Latîfî Lâmiî Çelebi Kara Fazlî Kâtip Çelebi Keçecizâde İzzet Molla Koca Mehmed Ragıp Paşa Koçi Bey Leskofçalı Galib Leylâ Saz Mercimek Ahmed Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Mihrî Hatun Mütercim Âsım Nâbî Nâilî Naîmâ Necâtî Nedîm Nergisî Nesîmî Neşâtî Nef'î Nisâyî Pîrî Reis Riyâzî Sehî Seydi Ali Reis Sultan Veled Süleyman Çelebi Sünbülzâde Vehbî Şeyh Galip Şeyhî Şeyyad Hamza Taşlıcalı Yahya Tatavlalı Mahremi Veysî Yenişehirli Avni Yirmisekiz Mehmed Çelebi Yûsuf Meddah Zâtî Zekeriyâzâde Yahyâ Efendi
Türler	Gazel Kaside Kırk hadis Kısas-ı enbiyâ Kıyafetnâme Maktel Menâkıbnâme Mesnevi Mevlid Münşeat Sâkînâme Seyahatnâme Siyâsetnâme Siyer Surnâme Şehrengiz Tevârîhnâme Tezkire
Söz sanatları	Hüsn-i talîl İstiare Leff ü neşr Tecâhül-i ârif Tekrir Telmih Tenasüp Tevriye
Edebî akımlar	Türkî-i basît Sebk-i Hindî

g t d Osmanlı tarihçiler
15. yüzyıl	Oruç Bey Âşıkpaşazâde Enverî Kemalpaşazâde Neşrî Şükrullah Tursun Bey
16. yüzyıl	Gelibolulu Mustafa Âlî Lütfi Paşa Matrakçı Nasuh Hoca Sâdeddin Efendi Selaniki Mustafa Efendi Taşköprülüzade Ahmed
17. yüzyıl	İbrahim Peçevî Solakzade Mehmed Hemdemî Kâtip Çelebi Müneccimbaşı Ahmed Dede Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Temeşvarlı Osman Ağa Naîmâ
18. yüzyıl	Ahmed Resmî Efendi
19. yüzyıl	Ali Emîrî Ahmed Cevdet Paşa Mustafa Nuri Paşa Ali Reşad