Toharlar
 Kuça yakınlarındaki Kızıl Mağaraları'nda bulunmuş ve 3- 8. yüzyıla tarihlenen Tohar figürleri | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
| Makale serilerinden |
 |
Toharlar, eski zamanlarda Tarım Havzası'nın kuzeyinde (modern Sincan, Çin) yer alan vaha şehir devletlerinde yaşamış bir Hint-Avrupa halkıdır. Halk, Tohar dilleri olarak adlandırılan ve birbirine çok yakın üç farklı dil konuşmuş ve büyük ölçüde Budist inancını benimsemiştir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölgedeki tarım toplulukları ilk olarak MÖ 2000 yıllarında Kuzey Tarım Havzası'nda bulunan vahalarda ortaya çıkmıştır. Bazı bilim insanları bu toplulukları, Sibirya'da, Tarım Havzası veya kuzeyinde yaşamış Afanasiyevo kültürü (y. MÖ 3500-2500) veya Orta Asyalı BMAC kültürüyle ilişkilendirmiştir.[1]
MÖ 2. yüzyıla gelindiğinde bu yerleşimler, kuzeyde göçebe halkların, doğuda ise Çin imparatorluklarının gölgesinde kalan şehir devletlerine dönüşmüştür. Aralarından en büyüğü Kuça olan bu şehirler, Taklamakan Çölü'nün kuzey kenarı boyunca uzanan İpek Yolu boyunca bir durak olarak işlev görmüşlerdir.
MS 8. yüzyılda Karahoca Krallığından bir Türk kavmi olan Uygurlar bölgeye yerleşmişlerdir. Tarım şehir devletlerininde yaşayan yerli halkı bölgeye göç etmiş Uygurlarla karışmış ve Eski Uygurca bölgeye yayılmıştır. Tohar dillerinin 9. yüzyılda neslinin tükendiğine inanılmaktadır.[2]
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Hint-Avrupa dil ailesinin bir kolu olan Tohar dilleri, MS 6. ila 8. yüzyıllarda üretilmiş el yazmalarıyla bilinmektedir.[3] Bulunmuş yazmalar Toharca A ve Toharca B olarak isimlendirilmiş birbirine çok yakın iki farklı dil ile yazılmıştır.[4]
Bu iki dile ek olarak Prakrit dilinde bulunan aktarma sözcükler ışığında Toharca C adlı yeni bir Tohar dili de bulunmuştur.[5] 2018 yılında Loulan'da keşfedilmiş ve tamamen Toharca C ile yazılmış metinler yayınlanmıştır.[6]
İlk araştırmacılar dili kullanmış insanları Eski Baktriya'da (Toharistan) yaşamış bir halk olan Tokharoi'ler ile bağdaşlaştırdıklarından ötürü halkı "Tohar" olarak adlandırılmıştır. Bu tanımlama günümüzde genel olarak hatalı kabul edilmekle birlikte, isim hala yaygınca kullanılmaktadır.
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]Tohar yazıtlarının çoğu Budist manastır metinleridir ve Toharların bu sebepten ötürü büyük ölçüde Budist oldukları düşünülmektedir. Budist öncesi inançlar büyük ölçüde bilinmemekle birlikte bazı Çin tanrıçalarının Proto-Hint-Avrupalıların güneş tanrıçası ve şafak tanrıçası ile benzerlik göstermelerinden ötürü Toharların ticaret yolları dolayısıyla Çin mitolojisini etkilemiş oldukları öngörülmektedir.[7]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Tarım Havzası'nın kuzeyindeki ve batısındaki arkeolojik kültürler -
Toharca B ile yazılmış bir yazıt -
Tarim mumyalarından biri -
Antik Tarim Havzası'nın başlıca vaha devletleri
.svg)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Mallory, J.P.; Mair, Victor H. (2000), The Tarim Mummies, Londra: Thames & Hudson, s. 259, ISBN 0-500-05101-1.
- ^ Mallory, J.P. (2010). "Bronze Age languages of the Tarim Basin" (PDF). Expedition. 52 (3). ss. 44-53. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)9 Eylül 2019.
- ^ Deuel, Leo. 1970. Testaments of Time, ch. XXI, pp. 425–455. Baltimore, Pelican Books. Orig. publ. Knopf, NY, 1965.
- ^ Mallory, J.P.; Mair, Victor H. (2000), The Tarim Mummies, Londra: Thames & Hudson, ss. 67-68, ISBN 0-500-05101-1.
- ^ Mallory, J.P. (2010). "Bronze Age languages of the Tarim Basin" (PDF). Expedition. 52 (3). ss. 44-53. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)9 Eylül 2019.
- ^ "Language Log » Tocharian C: its discovery and implications". 23 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2019.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Eylül 2019.