Yan cümlecik
Yan cümlecik veya yan cümle, bileşik cümlelerde ana cümlenin anlamını tamamlayan yardımcı cümle. Bazen tümce sözcüğü de yan cümle anlamında kullanılır.[1] Yan cümlecik; tek başına tam ve anlamlı bir cümle olabildiği gibi, fiilimsilerle oluşturulmuş da olabilir. Türkçede başlıca dört tip yan cümlecik vardır:
- dilek-şart kipi ve ek-fiilin şartı (-se) ile oluşturulanlar (şartlı)
- ki bağlacı ile oluşturulanlar
- iç içe cümleler
- fiilimsiler ile oluşturulanlar (girişik).[Not 1]
Aşağıdaki örneklerde yan cümleciklerin altı çizilidir:
- Erken gelirsen sinemaya gidebiliriz. (şartlı)
- Çalışırsan başarırsın. (şartlı)
- Görüyorum ki hepiniz hazırlanmışsınız. (ki'li)
- Elma -ki en sevdiğim meyvedir- buralarda bol yetişir. (ki'li)
- Annem "Neden sen de dışarıda oynamıyorsun?" diye sordu. (iç içe)
- Bizi burada unuttunuz sanıyordum. (iç içe)
- Yola çıkınca sizi haberdar ederiz. ("çıkınca" zarf-fiil)
- Öğretmen, ödevini hakkıyla yapan öğrencileri ödüllendirdi. ("yapan" sıfat-fiil)
Ki bağlacı ile oluşturulmuş bazı cümlelerde yan cümleciği tespit etmek zor olabilir. Bu durumda cümle, "ki" bağlacı kaldırılarak yeniden düzenlenirse ve ana cümlenin yüklemi tespit edilirse, yan cümlecik kendini belli edecektir:
- Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini. (Gözlerimin rengini unuttuğunu duydum. "Duydum" yüklem.)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "tümce." 11 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BSTS / Dilbilim Terimleri Sözlüğü 1949. TDK
- Genel
- Ergin, Muharrem. Üniversiteler İçin Türk Dili. İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.
- Notlar
- ^ Fiilimsiler, cümlede isim soylu sözcükler gibi kullanılan fiillerdir. Fiilimsiler ile oluşturulmuş olanlar, bazı kaynaklarda yan cümlecik kabul edilmezler.(Ergin 379-383)