İrtifa hastalığı
İrtifa hastalığı[1] veya akut dağ hastalığı, yüksek irtifa ve rakımlarda oksijen yetersizliğine bağlı olarak görülen patolojik bir rahatsızlık. Genellikle 2.400 metre (8000 ft) üzerinde görülür.[1] Özellikle yüksek rakımlara tırmanan dağcı ve kayakçılar ile yüksek irtifalarda oksijen desteği olmadan uçan canlılarda görülür.
Yüksek irtifalarda atmosfer basıncının ve hava yoğunluğunun azalması nedeniyle oksijen moleküllerinin parsiyel basıncı azalır. Bu durum vücudun özellikle oksijene duyarlılığı yüksek olan dokularında (beyin, akciğer, göz vs.) hipoksi (kısmi oksijen yetersizliği) ve anoksi (tamamen oksijensizlik) oluşmasına neden olur.[1]
Belirtiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Alçak atmosfer basıncı nefes alıp vermeyi güçleştirir. Bunun yanı sıra şu rahatsızlıklar görülebilir:[2]
- İlk başlarda coşku ve zindelik hissi (öfori) ile birlikte gereksiz cesaret[3]
- Baş ağrısı
- Mide bulantısı/kusma
- Baş dönmesi
- Bitkinlik
Daha ciddî vakalarda göğüs ağrısı da görülebilir.[4] İrtifa hastalığı nedeniyle beyin ödemi, koma ve ölüme kadar giden ağır hipoksi/anoksi vakaları oluşabilir.[1]
Pek çok dağcıda belirtiler yüksek rakımda 6 saat geçirdikten sonra görülmeye başlar.[4] Kişi aynı rakımda kalırsa belirtiler 1-2 gün içerisinde kaybolabilir.[4]
10.000 ft (3000 m) üzerinde gerçekleşecek uçuşlarda uçuş ekiplerinin oksijen desteği ile uçmaları gerekir.[3] Aksi takdirde 14.000 ft civarında kişinin performansı ciddî şekilde düşer. 18.000 ft'te atmosferdeki parsiyel oksijen basıncı yaklaşık yarıya düşer ve kişi bayılabilir.[3] Beyne ulaşan oksijenin tamamen kesilmesi durumunda kişi genellikle 6-8 saniye içerisinde bayılır.[5] Eğer 4 dakika boyunca oksijensizlik devam ederse beyinde geri dönülmez hasar meydana gelebilir.[5]
Tedavi
[değiştir | kaynağı değiştir]İrtifa rahatsızlığı görüldüğünde yapılacak öncelikli işlemler arasında irtifa kaybetmek (alçalmak), suni bir kaynaktan oksijen solumak ve bol sıvı içmek sayılabilir.
Önlemler
[değiştir | kaynağı değiştir]Sporcu ve uçucuların genel sağlık durumları; içki, sigara ve ilaç kullanımları ile zindelikleri irtifa hastalığından etkilenmelerinde etkili olur. Vücudun susuz kalması da semptomları artıran etmenlerden biridir. Yüksek irtifalarda ve hareket halinde iken vücut, normalden daha fazla su kaybettiği için baş ağrısı, baş dönmesi ve yorgunluk gibi semptomlar daha şiddetli hale gelir.[6]
Aklimatizasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Aklimatizasyon, dağcıların vücutlarını oksijen yetersizliğine alıştırarak tırmanış yapmalarıdır. Dağ eteğinde kamp kurulur ve dağcılar her gün belirli bir rakıma tırmanarak kampa geri dönerler. Kamp yavaş yavaş yüksek rakımlı yerlere taşınır. Günde 1000 ft'ten (300 m) fazla tırmanıp orada uyumak tehlikelidir.[1]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e İrtifa Hastalığı 15 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Havacılık Tıbbı Derneği
- ^ Altitude sickness 2 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. NHS
- ^ a b c Godwin 12
- ^ a b c Altitude sickness 11 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC
- ^ a b Godwin 13
- ^ "Yüksek İrtifa Hastalıkları: Maceranın Ardında Yatan Riskler ve Önlemler". ULUKAYIN Türkçe. 23 Mayıs 2024. 24 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2024.
- Godwin, Peter, David Robson. The Air Pilot's Manual 6: Human Factors & Pilot Performance. 3. baskı. Cranfield. Aviation Theory Centre, 2006. ISBN 1-84336-070-5
| Hava araçları | Askerî uçak • Balon • Cayrokopter • Hafif hava aracı • Helikopter • Paraşüt • Paramotor • Planör • Uçak • Yamaç paraşütü • Yelken kanat • Yolcu uçağı • Zeplin |
|---|---|
| Uçuş türleri ve safhaları | Alet uçuşu • Aerobasi • Bekleme • Gece uçuşu • Görerek uçuş • İniş • Kalkış • Kol uçuşu • Meydan turu • Rule • SFVR • Yaklaşma |
| Kurum ve kuruluşlar | |
| Mürettebat | |
| Lisans ve derecelendirmeler | |
| Havacılık tıbbı | |
| Hava sahaları | |
| Hizmetler ve birimler | |
| Belge ve yayınlar | |
| Sürat | |
| Yükseklik | |
| Atmosfer | |
| Seyrüsefer yardımcıları | |
| Hava tahmin ve raporları | |
| Acil durum ve kazalar | |
