Kol uçuşu

Türk Yıldızları gösteri ekibine ait F-5'ler gösteri amaçlı bir kol uçuşu esnasında, Macaristan.

Kol uçuşu veya formasyon uçuşu, iki veya daha fazla hava aracının bir lider komutasında gerçekleştirdiği koordine uçuş. Askerî havacılıkta savaş esnasında taarruz ve savunma maksatlı, gösterilerde ise uçuş disiplinini temsil etme ve estetik amaçlı yapılır. Sivil havacılıkta ise kol uçuşu hobi veya gösteri amaçlı gerçekleştirilir.

Amerikan F-4'leri sağdan echelon formasyon düzeninde dörtlü kol uçuşunda, Florida.

ABD Hava Kuvvetleri'ne ait F-15C uçakları Alaska üzerinde V formasyon düzeninde kol uçuşunda.

Standart bir uçuş grubu (İngilizce: flight) 4 uçaktan oluşur. 4 uçaklık bir grupta bu grubun 3 ve 4 numaralı uçağından oluşan küçük gruba element denir. Element iki uçaktan oluşur ve 3 numara olan uçak bu küçük grubun lideridir yani element lideridir.

Bir kol uçuşunda, özellikle gösteri uçuşlarında; dörtten fazla uçak ya da birden fazla uçuş grubu bulunabilir. Standart bir kol uçuşunda uçaklar arasında yatayda 3 ft - 60 ft (1 m - 20 m) arası mesafe genellikle yakın kol kabul edilir. Bu mesafe dijital sistemlerin desteğiyle 3000 ft (1 km)'den başlayarak 9000 ft (3 km)'ye kadar çıkabilir. Çünkü savaş koşullarında uçakların birbirine gereğinden fazla yakın olması dezavantajdır bu durumlarda taktiksel formasyon denilen daha farklı düzenler uygulanır. Gösteri uçuşlarında ise tam aksine bu mesafe yatayda 1,5 ft'e (45 cm) kadar düşebilmektedir çünkü gösteri uçuşlarında amaç taktiksel avantaj değil pilotların becerisiyle şovdur.

Fingertip (ya da finger-four) ve echelon (kademeli düzen) en temel kol uçuş düzenlerindendir.

Finger four formasyon şekli (sağ tarafta dizilecek şekilde)

Echelon formasyonunda tüm uçaklar lider uçağın solunda ya da sağında olmak üzere çapraz bir şekilde sıralanırken, fingertip formasyonunda uçakların dizilişi elin dört parmağına benzer. Bu düzende uçuş lideri (1 numara) orta parmağı temsil eder, en öndedir. İki numaralı uçak işaret parmağının yerinde yani liderin solunda ve hemen gerisindedir. 3 ve 4 numara ise yüzük parmağı ve serçe parmağı gibi liderin sağında ve gerisinde sıralanmışlardır. Bu düzen sağdan ve soldan iki farklı şekilde uygulanabilir. Soldan uygulanırsa tam tersi şekilde 2 numara sağdaki, 3 ve 4 soldaki ve lider en öndeki uçak olacak şekilde dizilinir.

4 uçaklık bir kol uçuşunda formasyon türleri arası geçiş örnekleri

Geçiş		Diyagram	Açıklama ve sıra
Önce	Sonra
sağdan Fingertip	sağdan Echelon		3 numara, 2 numaranın yerine gelebilmesi için sağa açılır ve 2 numara 1 numaranın sağ kanadına yani 3 numaranın soluna geçiş yapar.
sağdan Echelon	sağdan Fingertip		3 numara, 2 numaranın sola geçebilmesi için sağa açılır ve 2 numara 1 numaranın sol kanadına geçiş yapar. Akabinde 3 numara 1 numaraya yaklaşarak yerine geri gelir.
sağdan Fingertip	soldan Echelon		3 numara, 1 ve 2 numaranın solundan geçerek 2 numaranın sol kanadına oturur. Daha sonra 4 numara sırasıyla 1,2 ve 3 numaranın solundan geçerek 3 numaranın sol kanadına oturur.
sağdan Echelon	sağdan Fingertip		3 numara, 2 numara ve 1 numaranın sağından geçerek 1 numaranın sağ kanadına oturur. Daha sonra 4 numara sırasıyla 2, 1 ve 3 numaranın sağından geçerek 3 numaranın sağ kanadına oturur.
sağdan Fingertip	Diamond		4 numara yerini terk edip sola kayarak lider uçağın altında ve biraz gerisinde pozisyon alır.
Diamond	sağdan Fingertip		4 numara yerini terk edip sağa kayar ve biraz yükselerek 3 numaranın sağında pozisyon alır.
sağdan Fingertip	Trail		2 numara geriye, 1 numaranın arkasına geçer. Akabinden 3 numara geriye 2 numaranın arkasına ve ondan sonra da 4 numara 3 numaranın arkasına geçerek uçaklar ip gibi dizilir.
Trail	sağdan Fingertip		Önce 2 numara, 1 numaranın soluna geçmek için; sola, ileriye ve yukarıya gider. Daha sonra 3 numara 1 numaranın sağına geçmek için sağa, ileriye ve yukarıya gider ve ardından 4 numara 3 numaranın sağına geçmek için sağa, ileriye ve yukarıya gider.

Ayrıca bakınız

• Aerobasi