Göz

Göz, göz çukurunda bulunan, iri bir bilye büyüklüğünde, görmeyi sağlayan küremsi bir organdır.^[1]

Göz, ışığı geçirmeye ve kırmaya elverişli üç tabakanın birleşmesinden oluşmuştur. En dıştaki birinci tabakaya, Sklera ya da "gözakı" denir. Bu tabaka önde tümsekleşerek, saydam Kornea tabakası olarak devam eder. Beyaz ve lifli yapıda olan bu sert tabaka, gözü dış darbelere karşı koruyan kalın bir zardır. Çok damarlı bir bağ dokusu olan damar tabaka, iki yüzündeki boyalı hücre örtüsüyle, gözyuvarını tam bir karanlık oda hâline getirir. Bunun ön bölümünde, kirpiksi cisim kasları ile kirpiksi bölge yer alır; kirpiksi bölgenin çok damarlı olan asıcı bağı gergin tutmak için kanla dolan küçük piramitler hâlindeki çıkıntılara, "kirpiksi uzantı" denir.^[2]

Kirpiksi bölgenin uzantısı olarak, ön bölümde damar tabaka renk değiştirerek ortası delik (gözbebeği) bir diyafram oluşturur (iris). Rengi insandan insana değişen iris, gözbebeğini büyültüp küçültmeye yarayan kas liflerini kapsar: Dikey olarak yerleştirilmiş bulunan kas lifleri kasılarak gözbebeğinin genişlemesini, çember hâlinde yerleştirilmişi kas lifleri ise, kasıldıklarında göz bebeğinin büzülmesini sağlar. Böylece iris, değişen koşullara göre, gözün içine uygun miktarda ışığın girmesini ayarlayan bir "diyafram" gibi çalışır.^[3]

Gözün üçüncü ve çok ince tabakası olan ağ tabaka, duyarlı bir tabakadır. Bunun arka bölümünde bulunan ortası çukur, beyazımsı küçük kabarcık (görme sinir diski), görme sinirinin girdiği yerdir ve "kör nokta" diye adlandırılır. Kör noktanın biraz ötesinde, sarı nokta yer alır; burası da dıştan gelen görüntülerin en iyi biçimlendiği görme bölgesidir.^[4] Gözün arka kutbuna giren görme siniri, damar tabakaya doğru birçok sinir teli hâlinde yayılır ve üç tabaka hâlinde dizili nöronlarla sona erer. Birinci tabakadaki nöronların (çok kutuplu nöronlar) silindir ekseni, görme sinirinde sürer; ön uzantılarıysa, ikinci tabakanın iki kutuplu nöronlarıyla bağlantı kurar; ikinci tabakanın nöronları da, üçüncü tabakanın görme nöronlarının silindir eksenlerine bitişir. Bu tabakada, bir ucu ağ tabakanın kırmızı bölümüne giren, koni ve çubuk biçimindeki nöronlar yer alır.^[5] Koni ve çubukların serbest uçları, damar tabakadan yana yöneliktir: Damar tabakaya gelen ışık ışınları kırılır ve ağ tabaka hücrelerinin sinir uçlarını etkiler.

a: Görme siniri
b: Kör nokta
c: Sert tabaka (gözakı)
d: Damar tabaka
e: Ağ tabaka (retina)
f: Kirpiksi cisim
g: Arka oda
h: İris
i: Saydam sıvı
j: Saydam tabaka (kornea gözü renklendiren tabaka)
k: Ön kamara (humör aköz)
l: Mercek (silier) kasları
m: Göz merceği
n: Kirpiksi cisim
o: Jelatin görünüşlü camsı cisim
p: Sarı leke (odaklama noktası)

Canlılarda göz ve görme

Hayvanlarda çok çeşitli göz biçimlerine rastlanır. Yalın canlılarda gözler bedenin önünde, deride yer alan ışığa duyarlı hücrelerden oluşur. Söz konusu organların yapısı yalın ya da böceklerin bileşik gözleri, omurgalıların gözleri gibi daha gelişmiş olabilir. Sineklerin gözleri özellikle hareket ve renk ayırt edecek bir yapıdadır. Avcı kuşlarınkiler, insanda olduğu gibi başın önünde buna karşılık başka kuşlar tarafından avlanan kuşların gözleriyse daha geniş bir görme alanını kaplayacak biçimde başın iki yanında yer alır.^[6] İnsan, maymun ve bazı başka gelişmiş canlıların gözleri, özel biçimleri seçip tanıyabilirler. Buna karşılık hayvanların çoğu, renkleri ancak bir ölçüde algılarlar. Bazı hayvanlarsa renk körüdür. Toprak altında ya da denizin derinliklerinde yaşayan bazı canlılarda, gözler işlevlerini bütünüyle yitirmiştir. Memelilerin gözleri kafatasının içindeki boşluklarda (göz çukurları) yerleşmiştir ve kaslar sayesinde her yönde hareket edebilir. Salyangozlar ve solucanlar ancak karanlık ile aydınlığı ayırt edebilirler; yalın gözlü eklembacaklılarsa ışığın yanı sıra, hareketi de belirleyebilirler. Sinekler ve arılar küçük hareketleri, genel biçimi ve rengi algılayabilirler; ayrıca böceklerin birçoğu, insanların göremedikleri morötesi ışığı da görebilirler. Gözlerinin yapısı omurgalılara benzeyen ahtapot ve mürekkepbalığı, cisimleri net görebildikleri âde, üç boyutlu göremezler.^[7]

Omurgalılardaysa, gelişmiş gözler çok farklı koşullarda ayrıntılı biçimde görmelerine olanak sağlar. Gece dolaşan canlılar, az ışıkta iyi görememeye karşılık, gündüz, ışığın şiddeti karşısında körleşirler.


1: akson; 2: pigment hücreleri; 3: corneagenous hücreleri; 4: kornea hücreleri; 5: rhabdom hücreleri; 6: retina hücresi		1: akson; 2: ikincil pigment hücreleri; 3: rhabdom; 4: retinula hücreleri; 5: kristal koniler; 6: lensler; 7: birincil pigment hücreleri

Kaynakça

^ "Definition, Anatomy, Diagram, Function, & Facts". 2 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
^ "Parts of the Eye and How We See". 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
^ "Anatomy of the Eye". 1 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
^ "A Closer Look at the Parts of the Eye". 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
^ "A Window to the World for Your Brain". 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
^ "Eye Anatomy". 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
^ "Eye anatomy". 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.

Ayrıca bakınız

İnsan gözü
Böcek gözü
Arı gözü
Karınca gözü
Karasinek gözü
Sivrisinek gözü

Wikimedia Commons'ta Göz ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

[1] "Definition, Anatomy, Diagram, Function, & Facts". 2 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.

[2] "Parts of the Eye and How We See". 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.

[3] "Anatomy of the Eye". 1 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.

[4] "A Closer Look at the Parts of the Eye". 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.

[5] "A Window to the World for Your Brain". 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.

[6] "Eye Anatomy". 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.

[7] "Eye anatomy". 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d Gözün çukuru
Kemikler	Alın kemiği Elmacık kemiği Maksiller kemik Sfenoid kemik Etmoid kemik Damak kemiği Lakrimal kemik
Kaslar	Üstün rektus kası İnferior rektus kası Yan rektus kası Medyal rektus kası Üstün eğik kas Üst oblik troklea Alt eğik kas
Göz kapağı	Levator palpebra superioris kası Tarsus Orta palpebral bağ Epikantus Meibom bezi Siliyer bezleri Kirpik Palpebral fissür Cantus Zeis Bezi
Gözyaşı sistemi	Gözyaşı kanalları Gözyaşlı kıkırdak Gözyaşı bezi Aksesuar lakrimal bezler Krause bezleri Ciaccio'nun bezleri Gözyaşı gölü Gözyaşı papillası Göz yaşı punktum Gözyaşı kesesi Nazolakrimal kanal
Diğer	Kaş Tek kaşlılık Konjonktiva Plica semilunaris Orbital septum Periorbita Göz küresinin asıcı bağı Tenon kapsülü

g t d Göz semptom ve belirtileri
Adnexa	gözyaşı: Schirmer testi göz kapağı: Abadie ekzoftalmik guatr belirtisi Boston işareti Dalrymple işareti Stellwag işareti
Küre	Göz bebeği: Argyll Robertson pupili Adie pupili Marcus Gunn pupili kornea: Fleischer halkası Kayser–Fleischer halkası Hudson–Stahli hattı İris: Brushfield noktaları Lisch nodülü konjonktiva: Bitot'un lekeleri Arlt çizgisi retina: Hollenhorst plağı Roth yeri Fuchs spotu diğerleri: İskender yasası Hirschberg testi Siegrist çizgileri

g t d Görme sistemi fizyolojisi
Görme	Konaklama Bakış Göz içi basıncı Görsel alan
Renkli görme	Renk körlüğü Akromatopsi Köllner kuralı Rakip süreci Dikromasi Monokromasi Pentakromasi Tetrakromasi Üç renklilik

g t d Göz neoplazmı
Melanom	Uveal melanom Siliyer cisim melanomu
Diğer	Medulloepitelyoma/Diktyoma İntraoküler lenfoma Orbital lenfoma Optik sinir kılıfı menenjiyomu Optik sinir tümörü Retinoblastom Schwannoma Görsel yol gliomu