III. Ağa Han

III. Ağa Han, asıl adı Sultan Sır Muhammed Şah (2 Kasım 1877-11 Temmuz 1957), Şiiliğin Nizari İsmaili tarikatının imamı, II. Ağa Han'ın tek oğlu olan III. Ağa Han 1885'te babasının yerine geçmiştir.

Kişiliği ve yaşamı

Britanya Hindistanı'nın toprağı olan Karaçi'de II. Ağa Han ile onun üçüncü hanımı ve Kaçar Hanedanı'ndan Feth Ali Şah Kaçar'ın torunu olan Newab A'liye Şemsül-Mülük'ün evlâdı olarak dünyaya geldi.^[1] İran Kaçar Hanedanı şah sülalesinden gelen annesinin gözetimi altında, sadece İslâm Dînî ve Doğu tarzı bir eğitim almakla yetinmeyen III. Ağa Han, babasının almasına müsaade edilmeyen kuvvetli bir Avrupaî tarzı Batı eğitimi alma olanağına da erişti. Ayrıca, Eton College ile Cambridge Üniversitesi'ne de devam etti.^[2]

Kendi cemaatinin sorunlarıyla yakından ilgilenen III. Ağa Han, aynı zamanda tüm Hindistan Müslümanlarının önderi haline geldi. Hindistan'daki Müslüman azınlığın çıkarlarının korunup durumlarının iyileştirilmesi amacıyla 1906'da genel vali Lord Minto'yu ziyaret eden Müslüman temsilcilere başkanlık etti. 1909'daki Morley-Minto reformları Hint Müslümanlarına ayrı seçim hakkı getirdi. Tüm Hindistan Müslüman Birliği'nin ilk yıllarında başkanlığını yürüten III. Ağa Han,^[3] Aligarh'daki Müslüman okulunun üniversiteye dönüştürülmesi için bir fon kurulmasına önayak oldu; bu amacı 1920'de gerçekleşti.

I. Dünya Savaşı'ndaki tutumu

I. Dünya Savaşı'nda İtilaf Devletleri'ni destekledi. Ama savaşı izleyen barış konferansında Osmanlı Devleti'ne karşı insaflı davranılması gerektiğini savundu. Hindistan anayasa reformuyla ilgili olarak 1930-1932 arasında Londra'da yapılan yuvarlak masa toplantılarında önemli bir rol oynadı.

Alevî-Bâtınîliğin mutlak temsilcisi sıfatıyla Nizârî İsmâilîleri'nin İmâm-ı Â'zâmı III. Ağa Han'ın Hilâfetin ilgasıyla alâkalı görüşleri^[4]

Alevî-Bâtınîliğin yeryüzündeki mutlak temsilcisi Kırk Sekizinci Nizâr’îyye İsmâilîyye İmâmı "III. Ağa Han", 3 Mart 1924'te İsmet İnönü'ye gönderdiği mektubunda hilâfetin kaldırılmasının 16 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. dünyadaki İslâm birliğini sarsacağını ve bu nedenle muhafaza edilmesi gerektiğine işâret etmişti. Görüşleri "The Times" (Londra) dergisinde yayımlanmıştı.

Hindistan Hilâfet Hareketi

"III. Ağa Han" 1923 yılında Hindistan'da "Hilâfet Hareketi" adı verilen bir teşkilât oluşturdu. Tüm dünyadaki Alevî-Bâtınîlerinin mukaddes Dâ’î-i Â'zamlığı makâmının sahibi olması nedeniyle, şimdi boşalmış olan bu "Siyâsî-Hilâfet" makâmın geleceği ile de yakından ilgilenmeye başlamıştı. Maksadı Hilâfeti savunmak olan bu teşkilat Londra'da birçok girişimlerde bulunmuş ve Hilâfet'in bir şekilde devam etmesini savunmuştu. Ayrıca, Hilâfet taraftarı fikirlerini İsmet Paşa'ya gönderdiği bir mektubunda dile getirmiş ve Hilâfet'in kaldırılmasının İslâm birliğini zedeleyeceği yönündeki fikirlerini açarak İsmet Paşa'yı Hilâfet'in devam ettirilmesi hususunda iknâ etmeğe uğraşmıştı. O zamana kadar hep "Batı" taraftarı olarak tanınan "III. Ağa Han" ortaya koymuş olduğu bu tavrıyla ortaya çıkan bir "Doğu-Batı" çekişmesi/sürtüşmesi sürecinde ilk defa aykırı bir duruş sergilemiş oldu.

Ayrıca bakınız: Nizârî-İsmâilî Net 16 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Nedenleri

"III. Ağa Han", hem Alevî-Nizârî Hindistan Müslümanlarının "Sahib-i Â'zamı" olması, hem de Fâtımîler Hâlifeliği Hanedânı soyundan gelmesi fırsatını değerlendirerek Alevî-Nizârî Hindistan Müslümanları Hilâfet Hareketi'nin önderliğini de üstlenerek, kendi temsil ettiği Nizârî İsmâilîyye mezhebine bağlı olan Müslümanlar nezdindeki konumunu güçlendirmişti.

Milletler Cemiyeti temsilciliği

1932'de hem Cenevre Dünya Silahsızlanma Konferansı'nda, hem de Milletler Cemiyeti Kurulunda Hindistan'ı temsil etti. 1934-1937 arasında Milletler Cemiyeti'nde ülkesini temsil etmeyi sürdürdü. 1937'de Cemiyet'in başkanlığına seçildi. II. Dünya Savaşı sırasında İsviçre'ye yerleşerek siyasal yaşamdan çekildi.

Özel zevkleri

Ağa Han, Salkanot cinsi yarış atları yetiştirmekle de ün yapmıştı.

Ölümü

11 Temmuz 1957'de öldüğünde Versoix, Cenevre'de bulunan yakınlarına bir noter aracılığıyla ulaştırdığı mektubunda Nizâr’îyye-İsmâ‘îlî İmâmı olarak, öz oğlu ve sinema oyuncusu Rita Hayworth'un üçüncü kocası^[5]^[6] Aly Salamon Han'ın oğlu, Şah Kerîm el-Hüseyinî Han'ı Nizârî İmâmı tayin ettiğini açıkladı.

Kaynakça

^ Defteri, Ferhad (1990). The Ismā‘īlīs: Their History and Doctrines. Cambridge: Cambridge University Press. s. 518. ISBN 0-521-42974-9.
^ "Aga Khan, Fashionable Londoner, Holds Enormous Power in Islam", The New York Times,8 July 1923, p. XX5.
^ John Keay (2001). India: A History. Grove Press. s. 468. 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2014.
^ "Khilafat Movement". 16 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2013.
^ "Rita Hayworth Files Divorce Action in Reno," Los Angeles Times, 2 Eylül, 1951.
^ Prince Aly Khan 9 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Şii İslam unvanları
Önce gelen II. Ağa Han Nizârî-İsmâ‘îl’îyye İmâmı	İmâm Muhammed Şah III. Ağa Han Kırk Sekizinci Nizâr’îyye Dâ’î-i Â'zamı Şîʿa Nizârî-İsmâ‘îlî İmâmı 1885 - 1957	Sonra gelen Şah Kerîm el-Hüseyinî IV. Ağa Han İsmâ‘îlî-Nizârîlik İmâmı

[Daftary-Ismailis-1] Defteri, Ferhad (1990). The Ismā‘īlīs: Their History and Doctrines. Cambridge: Cambridge University Press. s. 518. ISBN 0-521-42974-9.

[2] "Aga Khan, Fashionable Londoner, Holds Enormous Power in Islam", The New York Times,8 July 1923, p. XX5.

[3] John Keay (2001). India: A History. Grove Press. s. 468. 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2014.

[4] "Khilafat Movement". 16 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2013.

[5] "Rita Hayworth Files Divorce Action in Reno," Los Angeles Times, 2 Eylül, 1951.

[6] Prince Aly Khan 9 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]