Hâkim (Fâtımî halifesi)
| Hâkim el-Hakim Biemrullah | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Fatımi Halifesi Hakim'in bir resmi | |||||
| Fatımi Halifesi | |||||
| Hüküm süresi | 14 Ekim 996 – 13 Şubat 1021 | ||||
| Önce gelen | El-Aziz Billah | ||||
| Sonra gelen | Ali Az-Zahir Billah | ||||
| Doğum | 985 Kahire | ||||
| Ölüm | 13 Şubat 1021 | ||||
| Çocuk(lar)ı | Zâhir (Fâtımî halifesi) | ||||
| |||||
| Hanedan | Fatımi Hanedanı | ||||
| Babası | El-Aziz Billah | ||||
| Dini | İsmâ‘îlî-Şii İslam | ||||
| Dürzîlik ile alâkalı bir dizinin parçasıdır. الحاكم بأمر الله  Ebû ʿAlî el-Mansûr Târik’ûl-Hâkim bi-EmrʿAllâh ibn-i Nizâr el-Azîz |
| Makale serilerinden |
 |
| Makale serilerinden |
 |
Ebu Ali el-Mansur bilinen adıyla el-Hakim Biemrillah,[a][1] (Türkçe: Allah'ın Emriyle Hükümdar) (Arapça: (الحاكم بأمر الله المنصور بن العزيز بالله بن المعز لدين الله معد الفاطمي)) (d. 13 Ağustos 985 - ö. 13 Şubat 1021) altıncı Fatımî halifesi ve on altıncı İsmailî imamıdır.[2]
Dürzilerce "el-Hâkim Biemrillâh" (Allah'ın emriyle Hükmeden) olarak bilinir.
Dürziler, Hâkim'i günümüzde de saygıyla anarlar, Hakk Teâlâ'nın onda belirdiğine inanarak yeniden dünyaya gelmesini beklerler. Hâkim'in Üniter Çağrı'yı başlattığı 1017 yılı Dürzîler tarafından takvim başlangıcı biçimde değerlendirilir.[3]
996'dan 1021 yılları arasında hüküm sürdü. Hâkim Emrillah, İsmailîliğin çeşitli kollarında önemli bir şahsiyettir; bunlara dünya genelinde sayıları 15 milyonu bulan Nizarîler ile, Suriye bölgesindeki 2 milyon civarındaki Dürzîler de dahildir. Bu gruplardan Dürzîlerin kurucusu olarak bilinen Muhammed bin İsmâ'il ed-Derezî, 1018 yılında Hâkim Emrillah'ın Tanrı'nın cisimleşmiş hâli olduğunu ilan etmiştir.[4]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Mısır’da doğdu ve Fatımi halifesi Aziz Billah’ın oğlu olarak, 11 yaşında onun yerine tahta geçti. Künyesi Ebû Ali idi; bu künyeyi, oğlu Ali’nin doğumundan sonra aldı. Oğlu, babasının kaybolmasından sonra halifeliği devraldığında "Zâhir li-I‘zâz Dînillâh" unvanını aldı. Bazılarına göre Hâkim Emrillah, güçlü olan son Fatımi halifesidir. Geniş gözlü ve gür, korkutucu bir sese sahipti.
İlk yılları
Onun hükümdarlık dönemi gerginliklerle doluydu. Abbasîlerle anlaşmazlık içindeydi; zira onlar İsmailîlerin nüfuzunu sınırlandırmaya çalışıyordu. Bu gerilim sonucunda Abbasî halifeliği, 1011 yılında meşhur bir ferman yayımlayarak Hâkim Emrillah'ın Ali bin Ebî Tâlib soyundan olmadığını ilan etti. Abbasîlerle olan anlaşmazlığının yanı sıra, Hâkim Emrillah Karmatîlerle de başka bir mücadeleye girmişti.
El-Hakim Bi-Emrillah, halifenin yürütme işlevlerinin çoğunu danışmanlarının yerine getirdiği 996'dan 1006'ya kadar “yerine geçtiği Şii halife gibi davranarak Sünni Müslümanlara karşı düşmanca bir tutum sergilerken, Yahudi ve Hıristiyanlara- karşı tutumu, cizye vergisi ödemeleri karşılığında nispeten hoşgörülüydü.[5]
1005 yılında Hâkim , ilk üç halifenin Ebû Bekir, Ömer ibn el-Hattab ve Osman ibn Affan ve Muhammed Peygamber'in eşi Ayşe'nin, Muhammed'in kuzeni ve damadı olan ve Şii inançlarına göre peygamberlik halifesi olan Ali ibn Ebi Talib'in halefliğini reddettiği için lanetlenmesini emretti. Tarihçi Nasim Dana'ya göre, Hâkim “Emevi halifeliğinin kurucusu I. Muâviye'nin ve Muhammed'in yakın çevresindeki diğer sahabelerin” lanetlenmesini emretmiştir.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynaklar Hâkim'in ölümünün ayrıntıları konusunda farklılıklar gösterse de, Sünni ve Kıpti kaynaklar sıklıkla Hâkim'in kız kardeşi Sittülmülk tarafından kişisel nedenlerle öldürüldüğünü iddia etse de, pek çok rivayete göre çok sayıda düşmanı tarafından kendisine karşı düzenlenen ve ölümüyle sonuçlanan bir komplonun kurbanı olmuştur. Hâkim ayrıca, İsmaili mezhebinin temel prensiplerinden biri olan halefiyet sistemini değiştirmeye çalıştı. İmametin sadece Ali bin Ebi Talib'in soyundan gelmesi gerektiği ve babadan oğula geçmesi gerektiği inancı vardı; çünkü imametin özel nitelikleri ve bilgileri miras yoluyla aktarılması gerekiyordu. Fâtımîler devletlerini kurduklarından beri bu sistemi benimsemişti. Ancak Hâkim, halefliği kuzeni Abd al-Rahim bin İlyas'a tavsiye ederek, devletin tüm erkeklerinden ona biat alarak, onu Mekke'ye çağırarak ve insanlara onu ““Emîrü'l-mü'minîn’in kuzeni ve Müslümanların veliahtı üzerine selam olsun” diyerek selamlamalarını emrederek bu ilkeyi ihlal etmeye çalıştı. Bu girişimi sadece kendisinin ve kuzeninin ölümüyle sonuçlanan ciddi bir bölünmeye yol açtı.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Üniter Çağrı
- Hikmet Risaleleri
- Bahâeddîn el-Mu'tenâ
- Hamza bin Ali
- Muhammed bin İsmâ‘il ed-Derezî
- Gayba
- Fâtımîler
- Fâtımî halifeler listesi
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ ya da tam adı El-ḥākim Bi-Emrullah El-Manṣūr Ismāil bin El-Azīz Bin El-Mu'izz Li-Dīnallah Ma'd al-Fāṭimīye
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "HÂKİM-BİEMRİLLÂH- Fâtımî halifesi (996-1021)". Mustafa ÖZ. TDV İslam Ansiklopedisi. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "ḤĀKEM BE-AMR-ALLĀH". iranicaonline. 15 Aralık 2003. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dürziliğin Kökeni". tarih.ihya.org. 25 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2025.
- ^ Poonawala, Ismail. Review - The Fatimids and Their Traditions of Learning. 119. s. 542.
- ^ Dana, Nissim (2003). The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status. ISBN 1-903900-36-0.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition "Hakim (El-Hakim bi-Emrillah)" maddesi
- Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, "Hakim (El-Hakim bi-Emrillah) maddesi
- Julien, Charles-André, (1931 Yeni bas. 1994), Histoire de l'afrique du Nord, des origines à 1830, Paris: Payot, ISBN 978-2-228-88789-2 (Fransızca)
- "Ismaili.net" internet sitesinde "El-Hakim (386-411/996-1021)" maddesi 15 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
